نام: ممسنی

وجه تسمیه: ممسنی از واژه محمدحسنی گرفته شده است و محمدحسن نام ریش سفید این قوم در هنگام ورود به منطقه فعلی ممسنی بوده است.

نام قدیمی: نام قدیمی این شهرستان در بدو تشکیل انبوران و سپس شولستان و در اواخر سلسله صفوی به ممسنی تغییر نام یافت.

استان: فارس

تاریخچه: پیشینه تاریخی ممسنی با توجه به شواهد و مدارک موجود تقریبا به هفت هزار سال قبل از میلاد بر میگردد. از مهمترین شواهد تاریخی این شهرستان میتوان به ایالت آنزان یا آنشان اشاره نمود که از مناطق بسیار کهن و باستانی بود. منطقه‌ای که ممسنی در آن ایجاد شده ‌است، اولین بار به خاطر وجود مراتع غنی مورد توجه اقوام شول قرار گرفت که دارای معیشتی مبتنی بر دامداری بوده ‌اند، به همین دلیل ممسنی را شولستان نیز خوانده ‌اند که به معنای سرزمین شول ‌هاست. وجود بنای تاریخی لیدوما در این شهرستان که دارای قدمتی پنج هزار ساله می ‌باشد از پربار بودن تاریخ این دیار حکایت دارد. آثار بجا مانده از دوران پیش از تاریخ در این شهرستان مربوط به هزارهٔ سوم تا هشتم پیش از میلاد است که در قالب تپه‌ های باستانی نمایان است. دوران تاریخی این شهرستان نیز مربوط به اوایل هزاره سوم پیش از میلاد مسیح است. مرکز ولایتی که ممسنی در آن قرار داشت، شهر شاپور در چند کیلومتری کازرون بود که نوشته ‌اند در زمان تزلزل حکومت ساسانیان، به وسیله ابوسعید شبانکاره با خاک یکسان شد؛ ولی در زمان حکومت سلجوقیان دوباره تعمیر و بازسازی شد و رونق گذشته خود را بازیافت. منطقه فعلی ممسنی در گذشته و قبل از ورود ممسنی ها شولستان نام داشت و شولستان برگرفته از نام قومی بود که در این منطقه زندگی میکرد. شول ها پس از یورش ممسنی ها از این منطقه کوچانیده شدند و اکنون در منطقه ای در نزدیکی شیراز با نام شول و سنگر زندگی میکنند .در چند سال گذشته و با کشف منابع نفتی در حوزه ممسنی، این شهرستان مورد توجه بیشتری قرار گرفت. فراگیری علم در سطح بالا و همچنین کشاورزی فوق‌العاده با محصولات مرغوب مورد توجه مردم ممسنی از زمانهای گذشته تا به امروز بوده است. شهرستان ممسنی به شهر دانشجو در کشور نیز معروف است.

تقسیمات کشوری: شهرستان ممسنی دارای چهار بخش (مرکزی، دشمن زیاری، جاوید، ماهورمیلاتی) و دارای دو نقطه شهری مصیری و نورآباد است. دهستانهای این شهرستان عبارتند از: دشمن ‌زیاری، مشایخ، کلاسیاهی، ماهور، میشان، بکش۱، بکش۲، جاوید ماهوری، جوزار و فهلیان. این شهرستان حدود ۶۰۰ روستا دارد.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان ممسنی از لحاظ جغرافیایی در باختر شیراز قرار گرفته است. شهرستان ممسنی از شمال و باختر به استان کهگیلویه و بویر احمد، از خاور به شهرستان سپیدان، از جنوب خاوری به شهرستان شیراز، از جنوب به شهرستان کازرون و از جنوب باختر به استان بوشهر محدود است.

آب و هوا: در کل ممسنی دارای سه اقلیم گرم و خشک، معتدل و سردسیری است. ممسنی از لحاظ آب و هوایی به ایران کوچک و شهر چهار فصل مشهور است. چرا که همزمان در این شهرستان میتوان چهار آب و هوای متفاوت را تجربه کرد. بخش مرکزی دارای آب و هوایی معتدل و بهاری، بخش دشمن زیاری دارای آب و هوایی سرد و زمستانی، منطقه ماهور میلاتی گرم و خشک، منطقه جاوید دارای آب و هوای معتدل متمایل به سرد میباشد.

شرایط اقلیمی: ممسنی به دلیل قرار گرفتن در شمال استان فارس و همجواری با استان کهگیلویه و بویراحمد با داشتن بیشترین تراکم گیاهی و جنگلی و میانگین بارش 500_600 میلی متر در سال به بهشت فارس مشهور است. هر کدام از بخش های ممسنی لقبی دارد که بخش مرکزی (بکش) به سرای گندم و زر، بخش جاوید به سرای آب و آبشار، بخش دشمن زیاری به سرای انگور و شهد شیرازی و بخش ماهور به سرای عشایر معروف هستند.

مساحت: ۶۸۷۶ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: حدود ۹۲۰ متر

کوهها: دره چهل کفتاری بخشی از توابع دشمن زیاری، کوه رنج، کوه زرآور، کوه تاسک و کوه عنا واقع در شمال غربی حسین‌آباد

رودها: مهمترین رودخانه‌ های شهرستان عبارتند از هفت برم در بخش دشمن ‌زیاری، رود شور در بخش دشمن زیاری، رودخانه فهلیان، رودخانه کتی، رودخانه تنگ شیو در قسمت غربی روستای حسین‌آباد، رودخانه سرآب سیاه که با خنیمه مشترک است. همچنین تالابهای برم‌ شور در غرب بابامنیر نیز از منایع آبی این شهرستان میباشد.

اقتصاد: اقتصاد شهرستان ممسنی بر پایه کشاورزی، دامداری و قالی بافی استوار است. آب کشاورزی در این منطقه از چشمه، کاریزها، چاه‌ ها و رودخانه‌ ها تأمین می‌ گردد. مهم ‌ترین فراورده‌ های کشاورزی آن عبارتند از: برنج، گندم، جو، مرکبات و خرما. در آبادی ‌های این شهرستان دامداری رونق بسیار دارد. این منطقه از مناطق نفت خیز بوده و مدتی است که در بابا منیر عملیات حفاری جهت استخراج نفت آغاز شده ‌است.

فرهنگ و آداب و رسوم: مردم ممسنی از لحاظ قومیتی لر هستند. ممسنی متشکل از چهار طایفه بزرگ دشمن ‌زیاری، رستم، جاوید، بکش (به کیش) با فرهنگ طایفه‌ ای و عشیره‌ ای اعتقادات عمیق مذهبی و دینی توأم با آداب و رسوم و سنن نیک چند هزار ساله از ویژگی ‌های اساسی این فرهنگ است. روحیه غالب در این شهرستان عبارتند از سلحشوری، مهمان ‌نوازی، شجاعت و دلیری توأم با صفا و صمیمیت روستایی با عرف و عادتهای جمعی و سنتی. از مراسم شاد این منطقه عروسی ها هستند که به نوبه خود در جهان بی نظیر است. در قدیم عروسی ها به مدت هفت شبانه روز برگزار می شد اما اکنون به دلیل وضعیت اقتصادی به یک شبانه روز و حتی یک شب کاهش یافته است. از آداب و رسوم عروسی میتوان به  بله برون، کدخدا کشان، لباس کنان، حلقه کنان، حنا بندان، باشلق بران، باروزی، داوتی، واطلبون (پا گشا) اشاره کرد که در جریان این مراسم، مراسم کوچک دیگری هم انجام می گرفته از جمله دوما وه رو (داماد را برای عروسی آماده کردن)، ریش تراشون، دستمال قاپون، هیزم کشان، قند شکنان و ... بازیهای محلی نیز از فرهنگ خاص این مرزو بوم است. بازیها یکی از رسومات مفرح در بین جوانان این شهرستان است. از جمله بازیهای خاص این منطقه میتوان به کلکله برد، کپروشک، چوکلی (هوکلی)، ارختل، بند وپا، گرگ و در، قدبند بازی، ترکه بازی (جنگ نامه)، حلال حروم (گوبازی)، تنگسه، کله ورووانک، گرگ و میش و .......اشاره کرد .

جمعیت: جمعیت این شهرستان طبق سرشماری انجام شده در سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۶۶٫۳۰۸ تن بوده ‌است.

زبان محلی: زبان ممسنی های باستان سیستانی بود. امروزه زبان اکثریت مردم ممسنی لری ممسنی است. زبان ترکی نیز بین قشقایی ‌های ساکن ممسنی رایج است. ساکنین دو روستای عرب خنیمه و خاکک در شهرستان رستم به زبان عربی تکلم می ‌کنند و همچنین به زبان لری هم تسلط کامل دارند.

جاذبه های گردشگری: قدمت دوران تاریخی این شهرستان به اوایل هزاره سوم پیش از میلاد مسیح برمیگردد. از آثار این دوره از تاریخ نقش برجسته کورنگون مربوط به دوره عیلام در دو هزار و چهارصد سال پیش از میلاد، گوردخمه سنگی مربوط به دوران ماد در هفتصد سال پیش از میلاد، گوردخمه داودختر روستای مراسخوان مربوط به ششصد و پنجاه سال پیش از میلاد، شهر باستانی لیدوما یا کاخهای هخامنشی روستای سروان، تل کاخداداد گچگران مربوط به پانصدسال پیش از میلاد، آتشگاه میل اژدها مربوط به دوران اشکانیان در یکصد و بیست سال پیش از میلاد، نقش برجسته سرآب بهرام، شهرتوج، شهر نوبندگان، شهرخوبذان (فهلیان) و سد منصورآباد مربوط به دوران ساسانی می ‌باشد. همچنین آثار باستانی دیگری نیز در قسمت شمال غربی روستای حسین‌آباد رستم واقع شده است. این اثر باستانی در نوع خود قابل تأمل است. آثار باستانی مذکور، اثر کنده کاری در دل کوه است که مشتمل بر سه طبقه می باشد. ناقص ماندن طبقه سوم گویای این است که سازندگان آن فرصت تکمیل آنرا نداشتند. مسیر این اثر باستانی صعب العبور است. تنها راه رسیدن به این اثر تاریخی سه عدد پله است که به دلیل ارتفاع زیاد پله ‌های آن، رفتن به درون آن مشکل است. آثار و ابنیه دوره تاریخ اسلامی نیز در سراسر ممسنی موجود است. از جمله آنها می‌ توان شهر خفرک و تشگه در شوسنی و مصیری و شهر چهاربازارتل اسپید را نام برد. دشت لاله‌ های گل بخشی، نظیر گردشگاه دیمه میل، قلعه سفید قلعه، قلعه شاه جهان احمد، تنگ بوان و آبشار پولکی، روستای هرایر و...نیز از جاذبه های طبیعی این شهرستان میباشند.

سوغاتی و صنایع دستی: از مهم‌ ترین صنایع دستی شهرستان ممسنی می ‌توان به قالی‌ بافی با طرح‌ های منحصراً لری، گلیم و جاجیم اشاره کرد.

غذای محلی: گوشت اوپزی یا قوورمه، آبگوشت کشک و...

بهترین زمان بازدید: تمام فصول

منابع:
میراث فرهنگی استان فارس
fa.wikipedia.org
mortezaalavi66.blogfa.com
ghome-lor.blogfa.com
pictaram.com