نام: فسا

نام قدیمی: پسه یا پسا

استان: فارس

تاریخچه: پیشینة باستانی شهرستان فسا بر اساس منابع نوشتاری به دوران اساطیری (پیشدادیان–كیانیان) و برپایة آثار و اشیاء بدست آمده از كاوشهای باستان شناسی به دوران پیش از تاریخ (عهد حجر) و هزاره های سوم تا چهارم قبل از میلاد باز می گردد. ابزار و وسایل زندگی (گرز، تبر، كارد و پیكانهای سنگی) یا سفالینه های منقـّش بسیار ارزشمند و اشیایی كه به نام توشه های رستاخیزی از قبور مردگان پیش از تاریخ از مناطق گلیان، تل ضحاك و خنب آتشكده بدست آمده نشانگر آن است كه قبل از ورود آریائیها به این دیار، افـرادی صاحب فكر و مدنیت در آن می زیسته اند. تمدن و فرهنگ كهن فسا با گذر از قرنها و در ادامه حیات خود با سلسله هخامنشیان پیوند می یابد. درزمان آنان شهر فسا و نواحی اطرافش پررونق و آبـاد بوده و در كتیبه ها و سنگ نوشته های پرسپولیس از فسا با نام «پشی یا» یا «بشی » یاد شده است. در آن زمان پسا یکی از توابع داراب بوده است و داراب یکی از ایالت های پنج گانه پارس بود. پرفسور اوپر  فرانسوی، ضمن بررسی كتیبه بیستون و بر اساس سلسله تحقیقاتی كه انجام داد، فسا را مركز قیام سمردیز دوم و… در عهد داریوش می داند كه همگی این بیانات ازجایگاه شایسته فسا و فساییان درآن زمان حكایت می كند. در دوره ساسانیان ،از یك سو وجود بقایای شهر، دژ و آتشكده ساسانی واز سوی دیگر حضور فساییان در امور سیاسی و فرهنگی آن زمان نشانگر آن است كه فسا در دوره ساسانیان از جایگاه و رونق خاصی برخوردار بوده است. زرتشت خورگان که استاد مزدک بوده‌ است از اهالی این شهرستان است. آئین مزدک در دوره ساسانی در ایران گسترش یافت و بیشتر جنبه اقتصادی و اجتماعی داشت. در قرن اول هجری نیز فسا مركز ضرب سكـّه بود. در دوران بعد از اسلام، به دلیل مساجد مروّج افكار اسماعیلیه، نقش ارسلان بساسیری در تضعیف خلافت عباسی، جابجایی در سلسله ها، هرمهای قدرت و… فسا مورد هجومهای ویرانگرانه سلجوقیان، شبانكاره ها و در دوران بعد افاغنه قرار گرفت و چون طی آنها‌ ‹‹هر كه را خواستند كُشتند وآنچه را توانستند بـَرداشتند››، شهر فسا رو به ویرانی نهاد ولی بدلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی خود توانست در دوره صفویه و افشاریه ققنوس وار از خاكستر حوادث و بلایا برخیزد و دورانی جدید را تجربه نماید. در دوران معاصر می توان به حضور فساییان در نهضـــت مشروطه طلبی در ماجرای قیام شیــخ ذكــریا سر كوهی و نهضت تنباكو اشاره نمود. در مورد مكان شهر فسا، می توان گفت که بنا بر اشیاء و یادمان های یافته شده درمحل تل ضحاك، شهرفسا تا دوران ابوسعید مغول در آن مكان قرار داشته و محتمل است كه بعد از دوران شبانكارگان و به مرور ایـّام محل آن از (تلّ ضحـّاك) به محدودة كنونی شهر( محله ی بالا) انتقال و بعدها نیز گسترش یافته است. چنانـكه طـــــراحی صفوی گونه مســـاجد جــامع، بازار، حمام ها، كاروانســراها، و … از ساخت یا تجـدید عمارت این شـهرستان در دورة صفـویه حكایت دارد. برخی محققان معتقدند روستاهای اطراف تل ضحاك در اصل بر اثر مهاجرت اهالی شهر كهن فسا و با استفاده از سنگها و آجرهایی كه در محدوده تل ضحاك وجود داشته پدید آمده است.

تقسیمات کشوری: این شهرستان از بخشهای مرکزی (به مرکزیت شهر فسا و دارای دهستانهای جنگل، صحرارود، کوشک ‌قاضی) بخش ششده و قره بلاغ (به مرکزیت شهر ششده و دارای دهستانهای ششده، قره‌ بلاغ)، بخش شیبکوه (به مرکزیت زاهد شهر و دارای دهستانهای فدشکویه، میانشهر) و بخش نوبندگان (به مرکزیت دهستان نوبندگان) تشکیل شده است.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان فسا در جنوب شرقی استان فارس و در منطقه ای نسبتاً كوهستانی قرار گرفته است. این شهرستان با شهرستانهای داراب، جهرم، استهبان، زرین دشت و شیراز همسایه است. شهرستان فسا بین 53 درجه و 19 دقیقه تا 54 درجه و 15 دقیقة طول شرقی و 28 درجه و 31 دقیقه تا 29 درجه و 24 دقیقه ی عرض شمالی واقع شده است. قرار گرفتن در مسیرهای اصلی بندرعباس و کرمان به شیراز، این شهر را از یک موقعیت استراتژیکی برخوردار کرده است.

آب و هوا: بطور کلی نزدیک به چهل درصد از وسعت شهرستان فسا دشت و بقیه کوهستانی است. در طی ۱۰ سال گذشته، اقلیم آب و هوایی این شهر تغییر کرده و به منطقه ای خشک و کم باران تبدیل شده است.

مساحت: ۴۲۰۵ کیلومترمربع

ارتفاع از سطح دریا: شهرستان فسا از سطح خلیج فارس، به طور متوسط ۱۳۷۰ متر ارتفاع دارد.

ارتفاعات: ارتفــاعــات شهرستان فسـا دنباله رشته كوههای زاگرس با جهت شمال غربی-جنوب شرقی هستند كه با ایجاد دهلیزها و مخروط افكنه در امتداد خود مراكز سكونتگاهی این شهرستان را بصورت متمركز (طولی-میدانگاهی) شكل داده اند. مهمترین ارتفاعات این شهرستان عبارتند از: خرمن كوه، كوه گچ (قبله)، كوه درز، قلات یاغی، كوه تودج (توده) و...

پوشش گیاهی: درارتفاعات بیش از دوهزار متر درختان اُ رسْ (ســروكوهی = وُهــلْ ) پوشیده و دركمتر از این ارتــفاع، درختان پسته كوهی (بنه)، بادام كوهی (الوك) و زالزالك (كیالك )وجود دارند كه از فرسایش خاك و افزایش سرعت آب و ایجاد سیل در ارتفاعات جلوگیری می كنند .

کشاورزی: فسا از نظر کشاورزی منطقه ای پررونق است. از نظر تولید گندم رتبه اول کشور ایران را داراست بطوریکه فسا را شهر گندم می ‌دانند. بعلت آب و هوای مناسب نخل ‌های گرمسیری و درخت گردو و دیگر گونه ‌های درختی در این شهرستان رشد میکنند. کشت پنبه نیز در فسا رونق فراوان دارد. محصولات دیگر این شهرستان گوجه فرنگی، بادمجان، پیاز، سیب زمینی، چغندرقند، هندوانه و خربزه است.

فرهنگ و آداب و رسوم: شهرستان فسا به دلیل قدمت چند هزار ساله، موقعیت جغرافیایی و مكانی، مهاجر پذیری و هجوم مهاجمان، از دیر باز محل زندگی اقوام مختلف آریایی، سامی، ترك و … بوده و بدین لحاظ از تنوع نژادی برخوردار است. تیره های مختلف عشایر طایفه عرب نیز در این شهرستان سکونت دارند.

جمعیت: جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۹۲٫۹۴۶ نفر بوده است.

زبان محلی: زبان مردم شهرستان فارسی می باشد که به تدریج لهجه محلی آن صاف شده و به صورت فارسی سلیس صحبت می کنند البته در روستاها برخی از کلمات و اصطلاحات به صورت پارسی یا پهلوی قدیم تلفظ می شود و تعدادی از اهالی که در دهستان قره باغ از بخش ششده و قره باغ ساکنند علاوه بر فارسی به ترکی نیز سخن می گویند. تعدادی از عشایر عرب نیز در جنوب شهر فسا در دهستان جنگل از بخش مرکزی و چند روستا در بخش های نوبندگان و شیبکوه سکونت دارند که علاوه بر فارسی به عربی محلی صحبت می کنند.

جاذبه های گردشگری: از قدیمی ‌ترین روستاها می ‌توان به روستای کچوییه و روستای غیاث آباد اشاره کرد. از روستاهای تاریخی بخش مرکزی، کوشک قاضی است که در سمت جنوب شرقی شهرستان فسا واقع شده که مواضع تاریخی نظیر تل نخودی و قلعه رحمت آباد در حاشیه آن و سمت کوه توده قرار دارند و همچنین روستای نوبندگان که پیشینهٔ تاریخی آن متعلق به دوره زمانی تمدن ایلام است. تل ضحاک، آتشکده خنب، منطقه حفاظت شده میان جنگل از دیگر جاذبه های این شهرستان هستند.

سوغاتی و صنایع دستی: فرش، گلیم، حصیر، رویه گیوه و… از صنایع دستی این شهرستان هستند. کماچ یا همان نان فسایی، شاخص‌ ترین ارمغان و اصلی‌ ترین سوغات شهرستان فسا محسوب می ‌شود.

غذای محلی: در شهرستان فسا غذاهای محـلّی به اسـامی یـَخْنی (بر وزن یعنی) با اقسام حبوبات و .... ، زیره و زعفرانی، ته چین پلو، شیر برنج و انواع خوراکهایی که از بادمجان به عمل می آید مانند کباب بادمجان، حلیم بادمجان، کشک و بادمجان، بادمجان روتاوه، بادمجان زیربریزه ای و.... همچنین غذاهای ساده و بسیار معمولی و ارزان چون آب پیازک، آب ماشکی، آب شملیز، کدو یتیمی (یتیمک)، دو پیازه آلو، ماست و اسفناج، ماست و تــَـجـَنی و …. همچنین نانـهایی که معمولی هستند یا در درون خود انواع سبــزیها را دارند  مانـنـد نان اسفنـاجی، نان سیرمُوکی. رفته رفته این غذاها از سبد غـذایی تمامـی خانواده ها حذف و غذاهــای نو ظهور جای آن را گرفته اند.  مهم‌ ترین شیرینی های محلی فسا نان کنجدی، نان فسایی (کـُماچ)، کلوچه و مسقطی فسایی می باشد و علاوه بر اینها می توان به نانهای شیرینی که به طور محلّی در ایـّام عید پخته می شود و از نظر مزه و پخت به یوخه شباهت بسیار دارد، اشاره نمود.

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
fa.wikipedia.org
shahrdari-fasa.ir
kermanshahtourism.persianblog.ir