نام: استهبان

واژه شناسی: استهبان واژه‌ ای پهلوی از عبارت سته + بان، به معنای نگهبان شهر است.

نام قدیمی: صابونات، اصطهبانات

استان: فارس

تاریخچه: کمابیش در منابع متعدد تاریخی و جغرافیایی از سرزمین استهبان ذکری به میان آمده است، آبادانی شهر استهبان، پس ازویرانی آن در دوره مغول، بدست امیرمبارزالدین آل مظفرصورت گرفته است. این شهر درقدیم چهارمحله داشت که هرمحله دارای مساجد و آب انبارهای متعددی بودند. حمداله مستوفی از آن به عنوان شهرکی پردرخت که آب و هوای معتدل و میوه فراوان دارد یاد کرده است. از جمله آثار کهن اين منطقه تراشه سنگها و ابزار شکار و سنگ چخماق دوران ماقبل تاريخ است .استهبان، در گذشته ‌ای نه‌ چندان دور، از مراکز مهم مطالعات شیعی به ‌حساب می ‌آمده و در حدود دو سده، طلاب علوم دینی در این شهر به تحصیل می‌ پرداختند، به‌ طوری که به این شهر، لقب نجف اصغر یا نجف کوچک را داده بودند.

تقسیمات کشوری: این شهرستان شامل دو بخش مرکزی و رونیز، سه شهر استهبان، ایج، رونیز و سه دهستان (ایج، خیرو ماهفرخان، رونیز) میباشد.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان استهبان از سرزمینهای شرق استان فارس است که شمال آن به دریاچه بختگان (پیچگان)، جنوب آن به کوه ‌های تودج (توده) و غرب آن به دشت رونیز و شرق آن به کوه ‌های داراب و ایج محدود می ‌شود.

آب و هوا: حداکثر گرمای تابستان در این منطقه ۳۶ درجه و حداقل سرمای زمستان ۴ درجه زیر صفر است. تغییر ریزش برف و باران سالانه از خصلتهای طبیعی و کهن منطقه محسوب می ‌شود. این ویژگی که مخصوص نواحی آب و هوایی متأثر از اقلیم کویری است در کم و زیاد شدن آب چشمه ‌ها و قناتها تأثیر فراوان دارد.

مساحت: ۲۶۵۲ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱۷۶۷ متر

کوهها: کوه ‌های مرتفع، قسمت ‌های غربی، جنوب غربی، جنوبی و تا حدودی شمال منطقه را فرا گرفته‌ اند. مهم ‌ترین ارتفاعات آن، سلسله جبال تودج است که در اصل دنباله زاگرس جنوبی هستند. بلندترین ارتفاع در این سلسله جبال ۲۳۰۰ متر است.

منابع آب: منابع آب منطقه را چشمه، قنات و رودخانه تشکیل می ‌دهند. رودخانه‌ های این شهرستان فصلی اند و در اسفند و فروردین ماه سالهای پر باران از ارتفاعات جنوبی مشرف به شهرستان سرچشمه گرفته و با گذشتن از غرب شهر به سوی شمال جاری می ‌شوند و در آنجا به دریاچه بختگان می ‌ریزند. رودخانه‌ های «فتح ‌آباد» و «عباس‌ آباد» از این نمونه‌ اند. رودخانه «رودبار» (روستائی در نزدیکی ایج) تنها رودخانه دائمی منطقه ‌است که از کوه‌ های «بوخون نیریز» سرچشمه می ‌گیرد و با مشروب کردن روستاهای ناحیه رودبار به منطقه داراب وارد می ‌شود. چشمه‌های «قعری»، «پازهری»، «یوخوُ»، «مُرَخنه» و «بُک بُک» از مهم‌ ترین منابع تأمین آب شهرستان بشمار می ‌روند.

پوشش گیاهی: پوشش گیاهی این ناحیه اهمیت فراوان دارد زیرا جنگلهای پراکنده آن درختهای متنوعی را در خود پرورش می ‌دهند. درختان بنه، ارژن، سرو کوهی، جرگه و... با درختچه‌ های کوچک، طبیعت سرسبزی را برای این منطقه فراهم آورده ‌اند. البته درختکاری از گذشته‌ های بسیار دور، یکی از ویژگی‌ های مردم این سرزمین بوده ‌است و بر اساس منابع نیز این شهر را همیشه به صورت «شهرکی پر درخت» بازگو کرده ‌اند.

زیست جانوری: از حیوانات این ناحیه می‌ توان گرگ، شغال، روباه، بزکوهی، قوچ، میش و از حیوانات اهلی گوسفند، بز، گاو، الاغ، و تعداد کمی اسب و استر را نام برد. همچنین خزندگان، مار و سوسمارهای بزرگ و کوچک و از پرندگان وحشی و اهلی عقاب، کبک، تیهو، جغد، پرندگان کوچک و مرغ و ماکیان در این منطقه زندگی می‌ کنند. امروزه تنوع پوشش حیوانی منطقه به واسطه شکار بی ‌رویه در گذشته و عدم حمایت ارگانهای مسئول در حفظ حیات وحش به حداقل رسیده‌ است.

محصولات: از محصولات این سرزمین می ‌توان انجیر و انگور و زعفران را نام برد.  بیشتر درختان این ناحیه را انجیر بخود اختصاص داده‌است. علاوه بر انجیر باغداران استهبان به پرورش انواع درختان از جمله انگور، بادام، انار، مرکبات و مقدار کمی سیب و گلابی و آلو سیاه می ‌پردازند. باغات مرکبات روستای «رودبار» و باغات انار «خیروایج» نیز محصولات مطلوبی ارائه می ‌دهند. در این منطقه گندم، جو، پنبه، ذرت، حبوبات، زعفران، صیفی‌ جات و سبزیجات بخوبی پرورش می ‌یابند. استهبان یکی از بزرگترين توليد كنندگان انجير خشك دنياست.

منابع زیرزمینی: در این منطقه معادن سنگ مرمریت، چینی و سیاه وجود دارد که در استهبان، خیر، رونیز و ایج پراکنده‌ اند، از این منابع تنها معدن سنگ رونیز مورد بهره‌برداری و در امر صنایع ساختمانی بکار می ‌رود. در رودبار ایج معدن منگنز شناسایی شده ولی هنوز به مرحله بهره ‌برداری و استخراج نرسیده‌ است. معادن نفت نیز در ناحیه «دم تنگ» حدود ده کیلومتری غرب شهرستان» از مقادیر قابل توجهی نفت سبز برخوردارند و رگه‌ های طلا نیز به مقدار کم در خاکهای ناحیه رودبار یافت شده ‌اند. معادن سنگ و گچ و آهک به وفور در منطقه استهبان پراکنده‌ اند و مورد بهره ‌برداری قرار گرفته ‌اند. خاک رس استهبان که بهترین خاک سرامیک منطقه ‌است ندرتاً توسط صنعت گران سرامیک شهرستان استفاده می ‌شود. نمک دریاچه بختگان نیز در ناحیه خیر مورد استفاده روستانشینان است.

فرهنگ و آداب و رسوم: آیین نمایشی چك چكو هر ساله در استهبان فارس در ظهر عاشورا بر پا می شود. این آیین شكلی سمبلیك از اتفاقاتی است كه پس از شهادت حضرت اباعبدالله الحسین بر پا می شود. مردم این شهرستان  معتقدند پس از شهادت امام حسین لشكریان یزید به دستور شمر لعین اسب هایشان را بر جنازه شهدای كربلا می تازانند و این صدای چك چك یاد آور سم كوبی اسبان اشقیا بر بدن های مطهر اولیا است.

جمعیت: طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این شهرستان برابر با ۶۷٫۸۷۵ نفر بوده‌ است.

جاذبه های گردشگری: درخت چنار هزار ساله، چشمه قهری، تنگ مرغک در یک کیلومتری شهررونیز با پوشش جنگلی و فضای سبز، محوطه مسجد سنگی ایج با پوشش جنگلی و آبشار، لای تاریک با آبشار و چشمه سار، سلطان شهباز با پوشش جنگلی و آبشار، تنگ استهبان، تفرجگاه بردانه در راه ایج–داراب با چشمه سار و درختان مرکبات، قلعه دختر و آتشکده زرتشتیان کهل کل اکبر و...

سوغاتی و صنایع دستی: انجیر، زعفران، بادام، گیوه

غذای محلی: انواع آش ها، آبگوشت ها، تلیت ها (ترید)، حلواجات و شیرینی های محلی و خوراکی های سرد در میان غذاهای بومی منطقه قابل توجه اند. از غذا های سنتی استهبان می توان به آش کشک، آش آب غوره، آش بادنجوبا، آش سبزی، آش ماست، آش آب انار، آبگوشت کلم، آبگوشت به، یخنی ، شیر برنج ، کوفته آلو، شوربا، دمپز، پاچه پلو، تلیت آب باقلا، تلیت آب بابینک، تلیت کله جوش قره، تلیت کله جوش رُب، تلیت کشک و کنجد، تلیت آب انار و بنه، تلیت آب غوره و گردو، تلیت ماست و جاشیر، ارده و شیره و لور اشاره کرد.

راههای ارتباطی: جاده کوهستانی شرق شهرستان به طول ۳۵ کیلومتر عامل ارتباط آن با نیریز است، جاده غربی شهرستان به طرف شیراز از دشتهای به هم پیوسته گرده و رونیز می‌ گذرد؛ و در محدوده تنگ کرم به جاده شیراز – فسا می ‌پیوندد. این جاده تا شیراز ۱۷۵ کیلومتر طول دارد.

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
fa.wikipedia.org
mail.google.com
estahban.mihanblog.com
estparamed.sums.ac.ir
shiraze.ir