نام استان: زنجان

نام قدیم: قدیمی‌ ترین نامی که به این منطقه اطلاق شده است؛ «زندیگان» به معنای اهل کتاب زند است.

مرکز استان: زنجان

تاریخچه: قدمت آن متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است. مرکز این استان کهنسال در قبل از اسلام زنگان یا زندیگان نامیده میشد که پس از استیلای اعراب بنا به ضرورت تلفظ معرب به زنجان تغییر یافته‌است. این استان از قدیم به سبب قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم و راه تجاری مسیر هند و چین به اروپا دارای اهمیت خاصی بوده‌است. استان زنجان در مقطعی از دوره  قاجار با نام ایالت خمسه خوانده می ‌شد.

موقعیت جغرافیایی استان: استان زنجان در 35 درجه و 25 دقیقه تا 37 درجه و 15 دقیقه شمالی و 47 درجه و 1 دقیقه تا 49 درجه و 52 دقیقه شرقی در شمال غرب ایران واقع شده است. این استان با استان‌ های اردبیل و آذربایجان شرقی در قسمت شمال، با استان گیلان در شرق، با آذربایجان غربی در غرب، با استان همدان در جنوب، با استان قزوین در شرق، و با استان کردستان در جنوب غرب و غرب همسایه است.

مساحت استان: بیش از ۲۱٬۷۷۳ کیلومترمربع

ارتفاع از سطح دریا: این استان به طور متوسط حدود ۱۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

تقسیمات سیاسی استان: هم‌ اکنون استان زنجان دارای ۸ شهرستان، ۱۶ بخش، ۴۶ دهستان و ۱۹ شهر است.

شهرستانهای استان: شهرستان ‌های آن شامل زنجان، طارم، ماهنشان، خدابنده، ایجرود، ابهر، خرمدره و سلطانیه می ‌باشند.

آب و هوا و شرایط اقلیمی: استان زنجان کوهستانی است و دارای آب وهوای کوهستانی با زمستان بسیار سرد و برفی و تابستان معتدل و دلپذیر میباشد.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: بیش از ۲۷۴ کوه در استان زنجان شناسایی شده‌ اند که قسمتی از این ارتفاعات به طور سلسله وار دامنه های حاصلخیزی دارند. بلندترین نقطه استان در ارتفاعات تخت سلیمان (بیش از ۳۰۰۰ متر) و کمترین در قزل‌ اوزن در گیلوان (بیش از ۳۰۰ متر) است.

منابع آب و رودهای مهم: رودهای مهم در این استان قزل‌ اوزن، زنجان رود، شورکات (رود کبیر یا ابهر رود) است. چشمه ‌های آب معدنی استان عبارت‌اند از چشمه آبگرم وننق، چشمه آبگرم ابدال، چشمه آبگرم گرماب و چشمه آبگرم حلب انگوران.

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: تنوع آب وهوایی این منطقه موجب ایجاد گونه ‌های متفاوتی از زندگی جانوری شده‌ است. از ۲۵ سال پیش ناحیه بزرگی به نام انگوران از طرف سازمان محیط زیست، منطقه حفاظت شده اعلام شده ‌است. هم اکنون بیش از ۳۷ گونه  پستاندار، ۱۱۰ گونه  پرنده، ۱۳ گونه از آبزیان، ۳۲ گونه از خزندگان و 7 گونه از دوزیستان و تنوع بسیار زیادی از حشرات، حیات وحش استان زنجان را تشکیل داده اند. از انواع پستانداران منطقه می ‌توان به  گوسفند وحشی که به نر آن قوچ و به ماده آن میش گفته می ‌شود و در کوهستان زندگی می ‌کند اشاره نمود. بز وحشی یا بز کوهی با نام محلی پازن نیز از گونه های این استان است. پلنگ در نقاط جنگلی کوهستان‌ ها و تا ارتفاع 3500 متری دیده می‌ شود. متأسفانه به علت عدم توجه، از شمار این حیوان ارزشمند در این استان روز به روز کاسته می‌ شود. آهو با نام محلی جیران از دیگر پستانداران باارزش این استان است. آنچه که در مورد این گونه اهمیت دارد این است که تمام زیستگاه‌ های شمال غرب کشور یعنی دشت مغان و دشت ‌های آذربایجان شرقی و غربی از وجود این حیوان تهی شده ولی در سطح استان زنجان از گونه‌ های غالب به شمار آمده و حفظ این گونه نادر از اهمیت بسیاری برخوردار است. گربه وحشی معروف به اروپایی معمولاً در جلگه ‌ها و زمین ‌های سبز و کم ارتفاع زندگی می ‌کند. سیاه گوش بیشتر شبیه گربه وحشی اروپایی است و تا ارتفاع 2500 متری کوهستان‌ ها دیده می ‌شود. دیگر پستانداران عمده این منطقه خوک، خرس، گرگ، روباه، شغال و خرگوش هستند. همچنین برخی از پرندگان آبزی، بومی منطقه بوده و مهاجرت نمی‌ کنند که می‌ توان به آنقوت، تنجه و چنگر اشاره کرد. بعضی از مرغابی ‌ها، لک‌لک سیاه، فلامینگو، قو، درنا و پلیکان از پرندگان مهاجری هستند که در بین سایر پرندگان از اهمیت بیشتری برخوردارند. استان زنجان با داشتن بیش از ۱۷۰۰۰هکتار جنگل دست کاشت یکی از قطب ‌های تولید صنوبر به منظور تأمین نیاز سلولزی کشور به شمار می آید. بخشهایی از این استان که در مجاورت استان گیلان هستند دارای جنگل‌ های انبوه است و پوشش گیاهی این منطقه با سایر نقاط استان متفاوت می ‌باشد. این منطقه كه عمدتاً شامل شهرستان طارم علیا می‌ شود، دارای جنگل ‌هایی از نوع سرو كوهی و بلوط است که 59 درصد از جنگل‌ های كل استان را تشکیل میدهد. گونه های گیاهی غالب در مناطق جنگلی استان ارس، بنه، زالزالک، سیاه تلو، بادام کوهی، گیلاس وحشی و شیر خشت می‌ باشد.

اقتصاد استان: شرایط جغرافیایی نظیر رشته کوه‌ های استان و دره‌ های میان کوه ‌ها، تفاوت‌ هایی از نظر اقلیمی در سراسر استان بوجود آورده است و در این استان محیط مناسبی جهت فعالیت ‌های کشاورزی و دامپروری ایجاد نموده است بطوری که در گذشته این استان انبار غله ایران نامگذاری شده بود. زنجان در تولید محصول زیتون مقام اول کشوری، تولید انگور مقام هفتم، تولید سیب مقام هفتم و حبوبات مقام دهم را در اختیار دارد. چغندرقند این استان دارای بالاترین عیار قند می‌ باشد. از نظر صنعتی نیز این استان دارای صنایع مختلف است.

محصولات کشاورزی: محصولات استان زنجان که صادراتی نیز میباشند عبارتند از: انجیر، برنج، انگور، زردآلو، سیب، لوبیا (منطقه هیدج)، خیار، پیاز، گردو، فندق و بادام، زیتون، انار و سیر. کلم سفید استان نیز طرفداران زیادی دارد. قابل ذکر است که زیتون و انار و برنج و سیر و انجیر از محصولات عمده شهرستان طارم به شمار می ‌رود.

فرهنگ و آداب و رسوم: آداب و رسوم مذهبی زنجان مانند سایر استانهای ایران اجرا میشود. در اینجا به برخی تفاوتها اشاره میکنیم. برپايي جشن و شادي در شب بيست و هفتم ماه رمضان (شب قتل ابن ملجم مرادي) تا هنگام سحر و خوردن كله‌ پاچه ‌اي كه همراه با سير پخته شده ‌است براي افطار و سحري در اين شب جزيي از باورهاي مردم زنجان را تشكيل مي ‌دهد. دوختن كيسه برات " برات كيسه ‌سي" در آخر ماه رمضان به تعداد اعضاي خانواده نيز از آداب و رسوم مردم اين منطقه است و مادر خانواده اين كيسه را درمسجد و بين دو نماز ظهر و عصر و دعاهاي تعقيبات نماز ، با پارچه سفيد چلواري و نخ و سوزن كارنكرده مي ‌دوزد. براي بريدن نخ و پارچه‌ اين كيسه ‌بجاي چاقو و قيچي از دندان‌ ها استفاده کرده و يك سكه‌ "پول " نيز در قسمت پايين آن قرار داده مي ‌شود. به ‌اعتقاد زنجاني‌ ها اگر اين كيسه‌ ها توسط پنج زن سيده كه اسامي آنها فاطمه يا يكي ‌از القاب حضرت زهرا (س) باشد لمس شود، بركت و نعمت خدا به‌همراه اين كيسه‌ ها به خانه‌ هاي آنان وارد مي ‌شود و اعضاي خانواده به آرزوي خود مي ‌رسند. خواندن نماز مغرب و عشا پس از قرايت دعا و آياتي از قرآن كريم چون سوره‌ قدر به تعداد سه يا هفت بار قبل‌از خوردن اولين لقمه افطاري از ديگر آداب و رسوم زنجاني ‌ها محسوب میشود و روزه ‌داران اين ديار معمولا افطار خود را با خرما و يا نمك می شکنند. زنجاني‌ ها در سال‌ هاي دور كه وسايل ارتباطي چون راديو و تلويزيون به ‌ندرت در منازل يافت مي ‌شد، زمان افطار را با استفاده از رشته‌ هاي نخ سياه و سفيد تعيين مي‌ كردند. به‌ همين منظور دو رشته نخ سياه و سفيد را در مقابل چشم قرار داده و زماني كه چشم قادر به تشخيص اين دو رنگ از هم نمي ‌شد، افطار مي‌ كردند. از بازیهای محلی استان میتوان به تورنا بازي، گل و پوچ و گرداندن انگشتر اشاره کرد. مردم استان زنجان نیز مانند تمام ایرانیها مراسم نوروز، چهارشنبه سوری و شب یلدا (در زبان محلی چله) را با شکوه تمام برگذار میکنند.

صنایع دستی: ملیله کاری نقره، چاروق دوزی، چاقوسازی، مسگری، فرشبافی، گلیم بافی و...

جاذبه های مهم گردشگری: گنبد سلطانیه، بازار زنجان، مجموعه رختشو یخانه، موزه مردان نمکی، مسجد جامع زنجان، مقبره قیدار نبی در شهرستان خدابنده، حمام یان یان ،تپه خالصه درخرمدره ،آرامگاه پیر احمد زهرنوش، امامزاده زیدالکبیر در ابهر، عمارت ذوالفقاری، معبد داش کسن، غار کتله خور، غار گلجیک، غار خرمنه سر،  دریاچه پری ماهنشان، آبشار شار شار، دریاچه شورگل خندقلو، تالاب قمشلو، تپه ماهورهای پاپایی و...نیز از جاذبه های طبیعی استان هستند.

جمعیت:  ۱٫۰۱۵٫۷۳۴ نفر

زبان: در حال حاضر اکثر مردم استان زنجان به زبان ترکی آذربایجانی سخن می ‌گویند. هنوز بیش از ۱۰ روستا در شهرستان‌ های طارم و ایجرود به زبان کهن آذربایجان یعنی تاتی تکلم می ‌کنند که می‌ توان به روستاهای خوئین و نوکیان اشاره کرد.

غذاهای محلی: جغور بغور و آش ترش، نان اریدک زنجان، معجون، آش كشك، شيربرنج، آش بلغور، تاس كباب، فرني، كله پاچه، حلوا، آبگوشت، كوفته، كالاجوش، پياز آب، سوپ، رنگينك و انواع خورش ها و...

سوغات: معروفترین سوغات استان زنجان چاقو است. نان اریدک از شیرینی های محبوب در این استان است. سایر صنایع دستی استان نیز از جمله ره آوردهای آن محسوب میشوند.

بهترین زمان بازدید: فصول بهار و تابستان

منابع
fa.wikipedia.org
eneshat.com
scipost.ir