نام: شوشتر

واژه شناسی: حمزه اصفهانی شوشتر را صفت تفصیلی شوش دانسته و شوش را به معنی خوب دانسته و معرب آن را شستر یا تستر گفته اند و برخی نیز آنرا  شش در ذکر کرده اند، به این مناسبت که شش دروازه دارد. بنا به روایتی دیگر شوشتر به معنی خوبتر است؛ و چون شهر شوش رو به ویرانی می ‌رفت، در شش فرسنگی آن شهری بنا شد که خوش آب و هوا تر و حاصلخیزتر از شوش بود و آن را شوشتر یعنی از شوش بهتر نامیدند. برخی نیز پیوند واژهٔ شوشتر را با «تیشتر» (الههٔ باران، ایزد بانوی آب ‌آفرین) می ‌دانند.

نام قدیمی: در متون تاریخی غرب (روم و یونان باستان) شوشتر را Šurkutir ذکر کرده اند.

استان: خوزستان

تاریخچه: پروفسور گیرشمن باستان ‌شناس نامدار فرانسوی، غار پبده در شمال شرقی شهر شوشتر را نخستین سکونتگاه انسانی در ایران می ‌داند و قدمت سکونت در شوشتر را به ده هزار سال تخمین می ‌زند. عیلام شناس معروف والترهینس در کتاب دنیای گمشده عیلام، احتمال داده‌ است شوشتر امروز همان آدامدن عیلامی باشد؛ و ظاهراً هیدالو در جایگاه کنونی این شهر قرار داشته‌است (گیرشمن-ایران از آغاز تا اسلام)، که بعدها رو به ویرانی رفته و سپس به وسیله پادشاهان هخامنشی تجدید بنا گردیده ‌است. نیز احتمال داده ‌اند محل قدیمی تر و عیلامی شهر در جایگاهی که هم‌ اکنون دستوا نام دارد بوده باشد (محلات جنوبی شهر). باستان شناسان در سال ۸۳ با کاوش تل ابوچیزان شوشتر، به آثاری برخوردند که رد پای حکومتهای اولیه شوش را در هفت هزار سال پیش در شوشتر نشان داد. ابن مقنع گوید: «اول شهری که پس از توفان نوح بنا نهادند، شوش و شوشتر بود.» در بسیاری از اشعار کهن فارسی از پارچه ‌های دیبای شوشتر، پرند شوشتر و بهار شوشتر یاد شده ‌است. همچنین شاهنامه فردوسی ماجرای ساختن سد شادروان شوشتر را در زمان شاپور اول ساسانی نقل می ‌کند. برخی مورخان گفته‌ اند شوشتر را هوشنگ پیشدادی بنایان نهاد، هنگامی که وی از شوش به تفرج خارج گشت و به دشتی خوش آب و هوا با رودخانه‌ ای پرآب و جنگلهای پردرخت رسید و به آن منطقه صفت افضل بر شوش نسبت داد: «شوش تر»، یعنی از شوش بهتر و دستور داد شهری به ‌غایت زیبا و عظیم بنا کنند. میتوان گفت در روزگاری که رسم زندگی بر کوچ نشینی بوده سنگ بنای شهری را بنا نهاده‌ اند که پس از طی هزاره ‌ها تا امروز آباد است. بسیاری از شهرها، با پیشرفت یک روستا به شهر تبدیل شده‌ اند، اما سنگ بنای شوشتر از ابتدا شهر بوده ‌است. متون تاریخی بسیاری از وجود قلعه سلاسل و نهر دارا یا داریوش شوشتر حکایت می ‌کنند که این آبادی شوشتر را در دوران هخامنشی اثبات می ‌کند. از دوران اشکانیان نیز باستان شناسان اشیا و سفالهای بسیاری در محدوده شهر شوشتر کشف کرده‌اند. اما شوشتر در زمان ساسانیان از شهرهای مهم ایران بوده و توجه حکومت را بسیار به خود معطوف کرده ‌است، به گونه‌ای که والرین امپراتور روم (معروف به قیصر روم) که بدست شاپور اول ساسانی اسیر شده بود به‌آبادی و عمران شوشتر گمارده شد و بنا یا تجدید بنای سد شادروان به وی سپرده شد. در دوران ساسانیان تأسیسات آبی عظیم و پیچیده‌ای در شوشتر ساخته شده‌ است که اکنون از مجموعه آنها به‌عنوان بزرگ ‌ترین موزه آبی دنیا یاد می‌ شود. سدها، پلها، آسیابها و کانالهای بسیاری از آن دوران در شوشتر به یادگار مانده‌ است. شوشتر از زمان ساسانیان تا ابتدای پهلوی در اغلب دوران تاریخی مرکز استان خوزستان بوده ‌است. در سال ۱۳۰۳ شمسی در ابتدای دوره پهلوی با احداث راه آهن و مخالفت روحانیت با عبور آن از شوشتر و بی رونق گشتن کشتیرانی در کارون شمالی، شوشتر موقعیت بندری خود را از دست داد و متعاقب رکود اقتصادی در شوشتر، مرکزیت ایالت خوزستان به بندر ناصری (اهواز امروزی) منتقل شد.

تقسیمات کشوری: این شهرستان دو بخش و ۷ دهستان دارد. شهرستان شوشتر دارای بخش‌ های مرکزی به مرکزیت شوشتر و شعیبیه، به مرکزیت گوریه‌ است.

موقعیت جغرافیایی: شوشتر از اطراف با شهرستان ‌های اهواز، دزفول، گتوند، هفتکل، مسجد سلیمان و شوش همسایه است و در شمال استان خوزستان، بین 48 درجه و 35 دقیقه تا 49 درجه و 12 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 31 درجه و 36 دقیقه تا 32 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته است.

آب و هوا: شوشتر دارای زمستان و پاییزی مدیترانه ‌ای بوده و زیست ‌بوم سرسبز آن از پایان زمستان تا اوایل بهار بسیار دلپذیر است. این شهر با زیست‌ بوم زیبای جلگه‌ای-کوهپایه‌ای و کوهستانی خود در سراسر سال و به ویژه در روزهای نوروز پذیرای شمار بسیاری از گردشگران است. گرم ‌ترین و سرد ترین ماه‌ های سال این منطقه به ترتیب تیر و دی می ‌باشند.

مساحت: 3427 کیلومتر مربع

رودخانه ها: شوشتر موقعیت ویژه‌ای در جلگه خوزستان دارد و رودخانه‌ های بزرگ کارون و دز از این شهرستان عبور می‌ کنند. رودخانه دز از غرب شوشتر عبور می ‌کند و مرز شوشتر را با شوش می ‌سازد. اما رودخانه کارون پس از عبور از کوه ‌های زاگرس، پس از سد گتوند وارد دشت عقیلی شده و از تنگه‌ای بین کوه‌ های فدلک و کوشکک می‌ گذرد و به طور کامل در جلگه خوزستان جاری می ‌شود.

اقتصاد: عمده درآمد اهالی منطقه در حال حاضر از کشاورزی تامین می شود. این شهرستان علاوه بر خاک حاصلخیز، معادن گچ، آهک، شن و ماسه، دارای مردمی است با استعداد که هنر و صنایع آنها از قدیم الایام زبانزد خاص و عام بوده است. مجتمع کشت وصنعت کارون نیز در این شهرستان قرار دارد.

فرهنگ و آداب و رسوم: از نظر موسیقی اغلب شهرها تنها بر روی یک یا دو دستگاه از موسیقی ایران ردیف محلی دارند، یعنی آواز محلی را موافق یک یا دو دستگاه می ‌خوانند، اما در شوشتر موافق اکثر دستگاه‌ ها آهنگ محلی وجود دارد. اغلب باغبانها، بافنده‌ ها، معمارها و بیشتر مردم در شوشتر، موسیقی را خوب می ‌دانند و محلی خوب می‌ خوانند. خوانندگان برجسته موسیقی ایرانی با سبک سنتی مانند محمدرضا شجریان، سالار عقیلی، شهرام ناظری، علیرضا افتخاری و … در برخی از کارهایشان از گوشه شوشتری بهره برده‌ اند. گوشه شوشتری یا مایه شوشتری در موسیقی ایرانی گوشه‌ای شناخته شده است.

جمعیت: ۱۹۲٬۳۶۱ نفر (آمار ۱۳۹۰)

زبان محلی: مردم این شهرستان با گویش شوشتری٬ لری بختیاری، و ۱٪ با سایر زبان ‌ها سخن می‌ گویند.

محله های قدیمی: بافت قدیم که همچون جزیره‌ای در میان شاخه ‌های گرگر، شطیط، داریون و رَقَت قرار دارد، در دوران گذشته به چهارده محله تقسیم می ‌شده که محله‌ های شرقی به نام نعمت خانه یا موگِهی و محله‌ های غربی به نام حیدر خانه یا کهواز نامیده می ‌شده ‌اند.

معماری: شوشتر معماری و بافت شهری سنتی خاصی دارد. بافت سنتی معماری این شهر متراکم و فشرده ‌است. کوچه ‌های باریک و دیوارهای بلند و گذرگاه‌ های تنگ همگی با گذر از «ساباط» ها یا سایه بان ‌ها به میدانچه ‌های اصلی شهر ختم می ‌شوند. ساباط‌ ها علاوه بر ایجاد فضاهای خنک در معابر، ارتباط دو منزل را در فواصل مختلف ایجاد کرده و علاوه بر پیوند معماری، زمینه ‌ای را برای ارتباط و ساخت طبقات بیشتر فراهم می‌آورده ‌است. گذرگاه‌ های باریک با پیچ و شکستگیهای مختلف علاوه بر آنکه راه ‌حلی برای گریز از گرما و هدایت جریان باد به کوچه پس کوچه ‌ها و دهلیز و خانه ‌ها بوده‌ اند، محلات مختلف شهر را به دروازه ‌ها و مدخلهای ورودی شهر مرتبط می‌ کردند. بافت معماری یکدست و همگون با بهره‌ گیری از مصالح بومی یعنی آجر و خلق نقشهای زیبا و ابتکاری تحت عنوان «خوون چینی» بر سر در بناها، جلوه‌ های خوشایندی را در معماری این منطقه ایجاد کرده‌ است. به طور کلی، شکل و ترکیب شوشتر تابع تناسب زمین، موقعیت صخره‌ ها و پستی و بلندیهای خاک و جریان رودخانه هاست. به این ترتیب ارتباطی هنرمندانه با عناصر طبیعی را در جهت خلق فضاهای معماری که در شهرهای دیگر استان یافت نمی‌ شود ایجاد کرده ‌است. در شوشتر از لحاظ به کارگیری معماری آجر و آسیابهای آبی ابداعات ویژه‌ ای دیده می ‌شود.

جاذبه های گردشگری: از مهم ‌ترین دیدنی ‌های این شهر ۱۴ سازه آبی تاریخی می‌ باشند که در سازمان جهانی یونسکو ثبت شده ‌اند. به علاوه در این شهر تعداد زیادی آرامگاه متبرکه و چند امامزاده وجود دارد، به همین دلیل شوشتر با نام «شهرِ چهل پیر» نیز شناخته می ‌شود. طبیعت شوشتر بخصوص در اسفند ماه و فصل بهار مورد توجه گردشگران است. بیش از نیمی از آثار ملی ثبت شده در استان خوزستان در شوشتر قرار دارد و طبق اعلام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان، در چند سال اخیر شوشتر بیشترین جلب گردشگر را نسبت به سایر شهرهای استان دارا بوده‌ است. مجموعه آبشارهای شوشتر، مسجد جامع، پل و سد شادروان، دخمه های زرتشتی، کاروانسرا، چشمه سورنگر، توکمری، بافت قدیم شوشتر، بازار سنتی، بیشه زارها از آثار دیدنی این شهرستان میباشند. آثار باستانی زیر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۵ تیرماه ۱۳۸۸ در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر بصورت یکجا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌ اند: بند میزان، برج کلاه فرنگی، رودخانه دست کند گرگر، پل بند گرگر، مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی، بند برج عیار و نیایشگاه صابئین، بند ماهی بازان شوشتر (بند خداآفرین)، قلعه سلاسل، نهر داریون، پل بند شادروان، بند خاک، پل بند لشکر و پل شاه علی، بند شرابدار

سوغاتی و صنایع دستی: صنایع دستی گوناگون بویژه انواع صنایع بافندگی از دیرباز در شوشتر مرسوم و مشهور بوده است. دیبا (پارچه) و پرند شوشتری از مشهورترین بافته‌ های صنعتگران شوشتری به شمار می ‌روند. از مهمترین صنایع دستی مرسوم در شوشتر می ‌توان به موارد زیر اشاره کرد: پارچه بافی، ابریشم بافی، کپو بافی، جاجیم بافی، معرق ساقه گندم، فلزکاری

غذای محلی: غلغل (آش محلی)، بورانی باقلا سبز و...

بهترین زمان بازدید: زمستان و اوایل بهار

منابع:
استانداری خوزستان
fa.wikipedia.org
khz-torist.blogfa.com
seeiran.ir