نام: ایذه

نام قدیمی: انشان، آنزان، انزان، مالمیر، آیاپیر، به محلی این شهر مال امیر نیز نامیده می ‌شود.

وجه تسمیه: ایدیده یا ایدیذ عیلامی با توجه به اینکه تمدن عیلام در منطقه کوهستانی فعلی بختیاری قرار داشته‌است و شهر ایدیده از شهرهای مهم آن بوده‌است و ایدیذه به معنای شهر کنار آب آمده‌ است و به دلیل قرار گرفتن ایذه کنونی در کنار تالاب شط (میانگران) می ‌توان گفت که ایدیده همان ایذه کنونی بوده ‌است.

استان: خوزستان

تاریخچه: پیشینه تاریخی ایذه بنابر پژوهش ‌های انجام شده و وجود آثار و سنگ ‌نبشته‌ های باستانی مربوط به دوره تمدن ایلام است. ایذه در روزگار ایلامیان آیاپیر و آنزان نامیده شده است. آنزان از قدرتمند ترین، پیشرفته ترین و مهم ترین مناطق ایران در عهد باستان و عصرهای تاریخی و سنگی این کشور و جزء اولین زیستگاه های مردمان ایران از ده هزار سال پیش به حساب می آمده است. از واپسین روزگاران هخامنشی خاستگاه الیمایی‌ ها یا بازماندگان ایلامیان، بوده ‌است که همزمان با دورهٔ سلوکی یا پارت قلمرو خود را گسترش ‌دادند. پیکره مفرغی مرد شمی بازمانده از آن دوره ‌است. این تندیس در موزه ایران باستان نهگداری میشود. این منطقه در دوره ساسانی به نام ایذه خوانده شد و با فتح آن به دست مسلمانان ایذج نامیده شد. اتابکان لر که در سدهٔ پنجم هجری پدیدار شدند، بدان مالمیر گفتند، نامی که همچنان بر سر زبان هاست. از دههٔ ۱۳۳۰ این شهر دوباره ایذه نامیده شد. از آثار به دست آمده ایذه از جمله نگاره‌ ها و نقش برجسته ‌های عیلامی (اولین حجاری ‌های ایران باستان قبل از هخامنشیان) می ‌توان نتیجه گرفت که این منطقه مرکز مهمی در زمان عیلامی ‌ها بوده ‌است. به عقیده برخی از محققین این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد «انزان» نامیده می‌ شد و مرکز ایالت انزان بوده‌ است. آثار تمدن ایلام در این منطقه به دو دوره ایلام قدیم و ایلام جدید تقسیم میشود که در دوره ایلام نو این منطقه آپاپیر نیز نامیده میشد و پادشاهان آن به صورت مستقل زیر نظر سوخالماهو وزیر اعظم عیلام حکومت می ‌نمودند. حکومت عیلام در این دوران به صورت اتحادیه ‌ای بود و متشکل از تعدادی حکومت‌ های محلی مستقل اداره می ‌شد. در کتیبه‌ های اشکفت سلمان نام ایذه آیاپیر یا آجاپیر آمده ‌است. اوج شکوفایی تاریخ معاصرایذه مربوط به دوران مشروطیت است، درعصرمشروطه مردم ایذه نیز مانند سایرروشنفکران و دلیران بختیاری علیه استبداد صغیرقاجار به فرماندهی سرداراسعد بختیاری (فاتح ملی) قیام کردند و ظفرمندانه اصفهان وتهران را فتح نمودند. این منطقه در سال ۱۳۳۷ بعنوان شهرستان تأسیس شده است.

تقسیمات کشوری: شهرستان ایذه شامل ۳ بخش (مرکزی، دهدز، سوسن) و۱۰ دهستان و ۲ شهر ایذه و دهدز میباشد.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان ایذه از دو منطقه کوهستانی و دشتی تشکیل شده است ولی بخش عمده آن کوهستانی است. این شهرستان در طول شرقی 50 درجه و 22 دقیقه، عرض شمالی 31 درجه و 13 دقیقه و 32 ثانیه واقع شده است و از شمال با شهرستان لردگان، از غرب و شمال غرب با شهرستان مسجد سلیمان، از جنوب وجنوب شرقی با استان کهگلیویه و بویر احمد و شهرستان باغملک و از شرق و شمال شرقی با استان چهارمحال و بختیاری همسایه است.  .

آب و هوا: این شهرستان بواسطه قرار گرفتن در منطقه کوهستانی که قله های برفگیر زیادی دارد، هوای نسبتا خنک تری در مقایسه با سایر شهرستانهای استان خوزستان دارد. آب و هوای آن در زمستان سرد و در تابستان گرم و خشک به همراه وزش باد است که از ویژگیهای بارز اقلیمی ایذه می باشد. هوای گرم و خشک عربستان با شرجی خلیج فارس درهم آمیخته و هوای شرجی را در منطقه بوجود می آورد که بسیار آزار دهنده است. بطور کلی روزهای یخبندان در شهرستان ایذه کم و تقربیا پنج روز در سال می باشد. دی و بهمن با کاهش دما و هجوم توده هوای سرد، بیشترین روز های یخبندان را دارند. دمای شهر ایذه در زمستان گاهی به زیر صفر درجه سانتی گراد میرسد و میانگین آن در فصل تابستان ۲۴ درجه سانتی گراد است.

مساحت: ۳۸۶۳ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۸۳۵ متر

کوهها: منگشت با ارتفاع ۳۶۱۶ متر بلندترین کوه شهرستان می باشد که امتداد آن تا کهگیلویه و بویراحمد نیز می رسد. از میان قلل این شهرستان ريا، قله قارون واقع در بخش دهدز که بیشتر ایام سال پوشیده از برف است میباشد و از لحاظ اقتصادی، توریستی و تفریحی اهمیت بسیار زیادی دارد که بیشتر گیاهان آن خودرو بوده و به مصارف خوراکی می رسند. کوه سفید یکی دیگر از کوههای شرقی شهرستان ایذه است که تقربیا بخش دهدز را در برگرفته و مرز میان استان چهارمحال و بختیاری با شهرستان ایذه را تشکیل می دهد. از دیگر ارتفاعات شهرستان می توان به کوه چیوه (chiveh) در شمال شهرستان، کوه دو بلوطان (do-balootan) کوه زرد (zard mountain) و کوه سلطان ابراهیم در غرب و جنوب غربی شهرستان و همچنین ارتفاعاتی به نام الهک (alhak) و بلوطک شیخان در قسمت جنوب شهرستان اشاره کرد. کوه چور نیز از توابغ بخش سوسن شهرستان ایذه، در سی کیلومتری شمال شرقی شهر ایذه واقع است. این کوه سرچشمه آب دلی و آب ممبین است و از جانب شمال به کوه مافارون، از جنوب شرقی به کوه تاوارا، از جنوب به کوه تلگه و از غرب به کوه گم زرد متصل می شود و جزو رشته کوه های زاگرس است. کوه تورک نیز در بخش سوسن واقع شده و سرچشمه رود خانه های آب بازفت و لب است. این کوه از شمال غربی به کوه لم لی متصل است و از کوههای رشته کوه زاگرس به شمار می رود .

فرهنگ و آداب و رسوم: ایذه، از مناطق بختیاری نشین استان خوزستان است. ساکنان ایذه از طوایف هپارتیپ یا هپیرتیپ بوده اند که ظاهراً همان قوم دلیر و شجاعى است که یونانیان از آنها با نام امردیان یا مردیان یاد کرده اند. هرودوت آنان را جزو طوایف بدوى ایران مى داند و دیودور سیسیلى از آنان به عنوان مردمى استقلال طلب یاد میکند. ساکنان ایذه دارای فرهنگ، زبان و موسیقی بختیاری هستند.

جمعیت: ۲۵۰۰۰۰ نفر

زبان محلی: تمامی مردم ایذه به گویش بختیاری سخن میگویند. گویش بختیاری نوعی از گویش لری می‌ باشد که مردم مناطق جنوب لرستان، بخشهای شرقی و شمالی خوزستان، چهارمحال و بختیاری و مناطق غربی استان اصفهان بدان تکلم میکنند.

جاذبه های گردشگری: آثار تاریخی و سنگ نوشته های کولفرح، اشکفت سلمان، خنک اژدر، گورستان اشکانی روستای شمی و روستاهای باستانی مثل کل نرگس، کهباد اژگیل و.. و همچنین قلعه های محکم و استوار مثل قلعه کاخ تیمور، قلعه دهدز و راه باستانی دسپارت یا دژپارت که ایذه را به قسمت مرکزی ایران وصل می نماید، زیارتگاه ها، گورستانهای خیلی قدیمی که آثار آنها تاکنون باقی مانده و قناتهای خیلی قدیمی و آسیابهای آبی در حوالی ایذه و همچنین طبیعت زیبای آن از جمله دشت سوسن با چشمه‌ های فراوان از جاذبه های ایذه میباشد.محسوب میشوند. تالاب میانگران نیز از جاذبه عای این منطقه بشمار میرود.

سوغاتی و صنایع دستی: بافت قالی و قالیچه‌های بختیاری از دیرباز در ایذه، مانند سایرمناطق بختیاری رونق داشته ‌است. قالی بختیاری نوعی قالی کهن ایرانی است که در آن از نقوش و تصاویر حیواناتی همچون بز کوهی (کل، پازن) و کبک و... در کنار نقش گل و بوته بهره گرفته می ‌شود، البته عمده شهرت قالیهای بختیاری به دلیل بکارگیری اشکال هندسی و ذهنی باف همراه با رنگ و پشم و الیاف طبیعی در آن است. از دیگر صنایع دستی ایذه می‌ توان گلیم بافی، نمد مالی، گیوه دوزی، چوقابافی، شیرسنگی تراشی و...را نیز نام برد.

غذای محلی:  کباب بختیاری، کباب په به جیر ( جگر په پیچ)،  آوریز (آبریز- اوریز)، آش برنج (پلو) و...

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:

فرمانداری ایذه
fa.wikipedia.org
nar30na.blogfa.com
paarsee.blogfa.com
thesilentlion.blogfa.com
izeh328.persianblog.ir
cloob.com