نام: آبادان
نام قدیمی: این بندر در قدیم عبادان و مدتی نیز (جزیره الخضر) نامیده می شد اما شکل کهن این نام (اُپاتان) است.
واژه شناسی: اُپاتان از سه کلمه اُ- پات- ان تشکیل شده است. (اُ) به معنی آب و (پات) از ریشه پائیدن و (ان) پسوند نسبت است. بنابراین اُپاتان به معنی جایی است که در محل ورود آب دریا افرادی پاسبانی می کنند و آنرا می پایند. نام آبادان مسلماً از کلمه (آباد) گرفته شده است. زیرا پس از احداث پالایشگاه در آن رو به عمران و آبادانی گذاشت و آبادان نامیده شد.
استان: خوزستان
تاریخچه: در سال ۱۲۹۸ خورشیدی، پالایشگاه آبادان توسط دارسی انگلیسی بنیاد نهاده شد. در فاصله یک سال از آغاز ساخت و ساز پالایشگاه، ساخت نخستین واحد مسکونی در شهر آبادان آغاز شد و به این ترتیب شهرنشینی در این جزیره آرام رو به پیشرفت نهاد. با آغاز بهره برداری از پالایشگاه، جمعیت زیادی از سراسر کشور به این شهر کوچ کردند و تا سال ۱۳۳۵ خورشیدی، جمعیت این شهر برابر با ۲۲۶۰۰۰ نفر شد که پس از تهران، بزرگترین شهر ایران محسوب می شد. رشد این شهر به دلیل وجود پالایشگاه بزرگ نفت، بر پایه اصول شهر سازی بوده است، چیزی که مرکز استان در دهه های اخیر از آن بی بهره بوده است. این شهر با بهره مندی از فرودگاه بینالمللی، ایستگاه فرستنده رادیو و تلویزیون با برنامههای برون مرزی، و دانشکده نفت، سال ها پیش از جنگ ایران و عراق، از مهمترین، زیباترین، و خاطره انگیزترین شهرهای ایران به شمار می رفت. آبادان در پی جنگ مورد یورش سنگین عراق قرار گرفت و پس از ویرانی های فراوان در طی عملیات بزرگ ثامن الائمه این شهر از محاصره آزاد شد. طرح عملیات ثامن الائمه در ۱۵ شهریور ۱۳۶۰، تکمیل و سرانجام در ساعت ۱ بامداد روز پنجم مهر ۱۳۶۰ نیروهای ایران با رعایت اصل غافلگیری کامل و پس از گسترش روی خط، به طور ناگهانی بر مواضع مقدم دشمن هجوم برده و خاکریزهای اولیه دشمن را بدون زد و خورد اشغال کردند. با سپری شدن تاریکی، نیروهای هوایی طرفین وارد کارزار شده و هلیکوپترها نیز به پرواز در آمدند و پشتیبانی آتشهای توپخانه هر دو طرف با شدت هر چه تمامتر به مرحله اجرا در آمد و دشمن نیروهای احتیاط خود را در منطقه شمال محور ماهشهر آبادان وارد عمل نمود. رزمندگان با وجود گرمای شدید مقاومت سرسختانه دشمن را در هم شکستند و بعد از ۴۲ ساعت تلاش مداوم لشکر ۷۷ خراسان، سپاه و نیروهای مردمی، عملیات با موفقیت کامل به پایان رسید و نیروهای دشمن در منطقه عملیاتی خسارات سنگینی را متحمل شدند و آبادان از محاصره آنان خارج شد. در ۱۳۲۱ این شهرستان با مرکزیت شهر آبادان شکل گرفت. خاک آبادان به دلیل آبرفت رودهای کارون و دجله (که به هم پیوسته اند) بوجود آمده است.
پالایشگاه نفت آبادان: رونق آبادان و گسترش آن تا به امروز به صنعت نفت مدیون است پس از یافت نخستین میدان نفتی در مسجدسلیمان، در سال ۱۲۸۷ خورشیدی، منطقه آبادان به لحاظ داشتن آب کافی برای عملیات پالایش و دسترسی مناسب به آب های آزاد در خلیج پارس، جایگاه مناسبی برای ساخت پالایشگاه شناخته شد. از این رو ویلیام دارسی انگلیسی، فرستاده شرکت هندخاوری یک هکتار زمین در آبادان خریداری کرد و در سال ۱۲۹۸ خورشیدی، پالایشگاه آبادان بنیاد نهاده شد. این پالایشگاه در ابتدا روزانه ۲۵۰۰ بشکه در روز نفت تصفیه می کرد. ظرفیت پالایشگاه آبادان در سال ۱۳۳۰ به ۵۰۰۰ بشکه در روز رسید که پس از سرمایه گذاری شرکتهای خارجی به ۶۰۰ هزار بشکه در روز رسید. با افزایش تولید پالایشگاه در سال ۱۳۲۴ خورشیدی، پالایشگاه آبادان تبدیل به بزرگترین پالایشگاه نفت جهان شد.
پتروشیمی آبادان: در سال ۱۳۴۲ انستیتو نفت فرانسه از طریق سازمان برنامه و بودجه مأمور شد تا مکان یابی ایجاد صنایع پتروشیمی در ایران را بررسی کند و با توجه به نزدیکی آبادان به میادین نفتی و همچنین وجود خط لوله های نفت از قبل احداث شده برای پالایشگاه آبادان و دسترسی به منابع آب شیرین دائمی به دلیل مجاورت آبادان با رودخانه اروند رود این مطالعات منجر به انتخاب شهر آبادان و تأسیس شرکت سهامی پتروشیمی آبادان با مشارکت ۷۴٪ سهم شرکت ملی پتروشیمی و ۲۶٪ سهم شرکت ب اف گودریج آمریکا گردید؛ و در سال ۱۳۴۶ به دلیل اینکه در داخل کشور هیچگونه تجربه ساخت مجمتع های پتروشیمی وجود نداشت عملیات ساختمانی مجتمع توسط شرکت لاماس آمریکا آغاز و تنها دو سال بعد در سال ۱۳۴۸ رسماً به بهره برداری رسید.
تقسیمات کشوری: این شهرستان از دو بخش (مرکزی و اروند کنار) و سه شهر آبادان، اروندکنار و چوئبده به همراه شش دهستان و هشتاد و یک آبادی تشکیل شده است.
موقعیت جغرافیایی: آبادان در جنوب غربی استان خوزستان و در شمال جزیره ای به همین نام واقع شده است. این جزیره به واسطه وجود اروندرود در غرب، رودخانه بهمنشیر در شمال و شرق و نیز خلیج فارس در جنوب آن بوجود آمده است. این شهرستان با شهرستانهای خرمشهر، شادگان و ماهشهر همسایه است. آبادان بین 29 درجه و 57 دقیقه و 30 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 48 در جه و 12 دقیقه و 48 درجه و 56 دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار دارد.
آب و هوا: آبادان در دشت واقع شده است و به علت همسایگی با صحراهای بزرگ و سوزان نظیر صحرای بزرگ عربستان و عراق، در مجموع هوای گرم و بیابانی دارد. آبادان به شکل جزیره ای در کنار خلیج فارس قرار گرفته و دارای آب و هوا و اقلیم گرم و مرطوب است و اقلیمی مشابه با مناطق استوایی دارد. آبادان به دلیل قرار گرفتن در کنار اروندرود، رود بهمنشیر و رود کارون و کلاً در جوار خلیج فارس دارای تابستانی گرم و زمستانی معتدل و فرحبخش است. گرمای آن در ماه های تیر و مرداد تا 58 درجه سانتیگراد بالا می رود و در بهمن ماه تا صفر درجه سانتیگراد هم پائین می آید. اوج بارندگی آبادان در ماه های آبان، آذر و دی است و در ماه های بهمن، اسفند و فروردین باران نسبتاً مناسبی می بارد اما شدید نیست. آبادان به طور کلی منطقه ای مرطوب است. این رطوبت در بهار و تابستان کمتر از پائیز و زمستان است. رطوبت در زمستان حداکثر به ۸۹ درصد می رسد اما از آبادان رطوبت۱۰۰ درصد هم گزارش شده است. ایام یخبندان آن حداکثر در طول سال نه روز است. اختلاف گرمای شب و روز ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد و آب و هوای متغیر و غیرقابل پیش بینی دارد.
مساحت: ۲۰۶۳ هکتار
ارتفاع از سطح دریا: سه متر
رودخانه ها: آبادان پر آب ترین شهر استان خوزستان است که دو رود اروند و بهمنشیر در آن جاری است. آبادان، بزرگترین جزیره اروند رود است. دیگر بنادر اروند رود خرمشهر، خسروآباد، و اروند کنار هستند. اروند رود از به هم پیوستن دو رود دجله و فرات در ۱۵۰ کیلومتری شمال بصره، جایی در سمت راست جزایر مجنون، تشکیل می شود. اروند کنار از این محل به سمت جنوب ایران امتداد یافته و مرز مشترک ایران و عراق را شکل می دهد. درازی اروند رود ۱۷۵ کیلومتر و پهنای آن از ۱۲۰ تا ۵۰۰ متر است. طول رودخانه بهمنشیر نود کیلومتر و عمق آن بطور متوسط چهار تا شش متر است.
اقتصاد: اقتصاد در آبادان عمدتاً برپایه شرکت نفت است. درآغاز ملی شدن صنعت نفت حدود ششصد هزار بشکه در روز توان تولیدی پالایشگاه بوده که امروز پس از حوادث جنگ هشت ساله ظرفیت تولید آن به چهارصد هزار بشکه در روز کاهش یافته است. آبادان همچنین یک پتروشیمی بنام پتروشیمی آبادان دارد که در جوار پالایشگاه آبادان احداث گردیده است. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی افزون بر ۱۴۷ فروند لنج و بیش از ۵۸۰ قایق موتوری صیادی در منطقه آبادان به امر صید و صیادی فعالیت داشتند. همچنین از تاریخ چهارم خرداد سال ۱۳۸۳ منطقه آزاد تجاری اعلام شد که باعث ورود سرمایه گذاران خارجی و داخلی درون شهر گردید. بندر آبادان واقع در ساحل رودخانه اروند بطورکلی توان جابجایی بیست هزار تن کالا را دارد که باتوجه به رونق منطقه آزاد تجاری اروند بر اهمیت آن بیش از پیش افزوده شده است.
محصولات کشاورزی: در میان مناطق خرما خیز ایران همیشه نام آبادان و قُصبِه (از توابع آبادان) در ردیف اول است. در آبادان کشاورزی به کشت و پرورش درخت خرما اختصاص دارد. این شهرستان بزرگترین تولید کننده خرما در سطح استان خوزستان است.
فرهنگ و آداب و رسوم: آبادان بعلت سکونت اقوام و ملیتهای گوناگون جهان در این خطه، فرهنگی چند ملیتی و ترکیبی دارد. در دهه ۵۰ خورشیدی فرهنگ شهرنشینی آبادان به ویژه پس از ساخت پالایشگاه بزرگ آبادان تا زمان ملی شدن نفت ویژگی های یک شهر استعماری را تداعی می کرده است. محلات آن در این زمان ترکیب جمعیتی جدا و چه بسا متخاصم داشتند. ساکنان بخش مرکزی، احمدآباد و محله بهمن شیر را گودنشینان و حاشیه نشینان شهری، و محله های بریم، بوارده را اروپاییان و کارکنان ایرانی مرتبط با آنها تشکیل می دادند. با روی دادن جنگ ایران و عراق این شهر تقریباً خالی از سکنه شد و پس از بازسازی و بازگشت ساکنان، شکاف های طبقاتی میان محلات کمتر شد اما هنوز نابرابری های فضایی میان محلاتی چون بریم، ایستگاه ۷ و پل بهمن شیر وجود داشت. از آداب و رسوم آبادان میتوان به آداب عروسی عربهای آبادان اشاره کرد که در بسیاری از مناطق تیراندازی هنگام ورود عروس به خانه داماد مرسوم است. رقص دسته جمعی "یزله” که با پایکوبی و شادمانی همراه است از رقص های رایج عربی در هنگام ورود عروس به منزل داماد است. "نی همبون” از سازهای کمابیش رایج در عروسی های قوم عرب است که البته بیشتر اقوام خوزستان از آن در مراسم عروسی استفاده می کنند. امروزه از سازهای مدرن مانند ارگ در مراسم عقد و عروسی استفاده بیشتری می شود.
جمعیت: در سال ۱۳۹۰ جمعیت آن بالغ بر ۲۷۱۴۸۴ بوده است.
زبان محلی: فارسی و عربی. لهجه آبادانی یکی از شیرین ترین لهجه های ایران است که در آخر هر فعل یک ضمه میدهند.
محله های قدیمی: از محله های مشهور آبادان می توان به احمدآباد، امیری، کوی کارگر، امیرآباد، بریم، بوارده (شمالی و جنوبی)، (کارون)، کوی ولایت «اروسیه»، کوی لاله، هزاری ها، هلندی ها اشاره کرد.
جاذبه های گردشگری: موزه آبادان، مسجد رنگونی ها، کلیسای ارامنه، ساختمان های وزارت نفت، مزار شهدای آبادان و 177 شهید گمنام ، یادمان شهدای سینما رکس، نخلیات، جزیره های حاشیه اروند رود و... جزیره شادمانی در رود بهمنشیر و جزیره ارگ در اروندرود از جزیره های کوچک درون این شهر هستند.
سوغاتی و صنایع دستی: خرما، ماهی و کالای ته لنجی سوغات این شهرستان هستند. خرما از سوغاتیهای استانهای جنوبی کشور و به ویژه آبادان است که دارای خواص و انواع مختلفی است و از جمله آنها می توان به سعمران، برحی، گنطار، بریم و زاهدی اشاره کرد. ببریانی، بریمی، کبکاب، حلاوی، حمراوی، دیری، سرخ، سویدانی، عروی، فرسی، زاهدی، قصبی، گنطار، لیلو، مجول و مکتوم نیز از دیگر انواع خرمای این مناطق به شمار می روند. از انواع ماهی های رایج در این شهر می توان به حلوا سفید (زبیدی)، راشگو، شوریده، شانگ، زبان، سنگ سر، میش ، هامور، کفشک، صبور، قباد و شیر اشاره کرد. حصیربافی از صنایع دستی آبادان است.
غذای محلی: در شهرستان آبادان غذاهای مخصوصی طبخ می شود که در کشور با نام غذاهای آبادان شناخته شده اند. حشو که با ماهی صبور و سبزیجات و پیاز و سیر و تمرهندی تهیه میشود از غذاهای محبوب آبادان است. قلیه ماهی غذای خورشتی است که از ماهی، سبزی، سیر، پیاز و ادویه جات مخصوص تشکیل می شود و آن را به شیوه ای شبیه قرمه سبزی طبخ می کنند. دال عدس هم غذایی است که در آن علاوه بر عدس قرمز از سیر، سیب زمینی و ادویه جات استفاده می شود این غذا به همراه پلو مورد استفاده قرار می گیرد. سمبوسه نیز یکی از غذاهای هندی است که در ایران از طریق مردم آبادان به شهرت رسیده است. فلافل نیز نوعی غذای خشک است که مربوط به کشور لبنان بوده اما در ایران به نام آبادان شناخته شده است. پاکوره غذای کشور هند است که از قدیم الایام در آبادان درست می شده، مواد اولیه و اصلی خوراک پاکوره شامل سیب زمینی، پیاز، جعفری و ادویه جات است. خورشت بامیه یک غذای عربی است که در فرهنگ غذایی آبادان جایگاه خاصی دارد. رنگینک یک شیرینی خانگی است که آن را با رطب مرغوب و خرما تهیه می کنند و معمولا در هیچ فروشگاه و قنادی عرضه نمی شود. حلوای خرما، رولت خرما، انواع شیرینی و خرمای شکلاتی، کلوچه و نانهای خرمایی، عدس پلو با خرما، خرما ارده و کوکوی شیره خرما نیز برخی از غذاهایی است که با خرما درست می شود.
بهترین زمان بازدید: فاصله ماه های آبان تا فروردین سال بعد
منابع:
فرمانداری آبادان
fa.wikipedia.org
af.samta.ir
parsine.com
yjc.ir