نام: کلات

واژه شناسی: کلات در لغت به معنی آبادی و زیستگاهی بر فراز کوه است.

استان: خراسان رضوی

تاریخچه: نخستین بار نام کلات در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی در داستان‌ های حماسی فرود پسر سیاوش آمده است. در عصر سامانیان نیز کلات پناهگاه سرداران آن دوره از جمله ابوعلی سیمجور و فائق الخاصه بوده و از دوران سلجوقی نشانه‌ هایی مانند بند نادر برجای مانده که اهمیت آن دشت را نشان می‌ دهد. در دوران ایلخانان مغول کلات از اهمیت زیادی برخوردار بوده به طوری که تأسیسات دروازه ارغون شاه به دوران ایلخانی نسبت داده می‌ شود. کلات در عصر تیمور در برابر حمله وی به سختی مقاومت نمود، بر اساس کتب تاریخی، تیمور چهارده بار به دژ کلات یورش برد و هر بار شکست خورد. کلات بیش از همه دوره‌ ها، در زمان افشاریان از اعتبار خاصی برخوردار گردید و دلیل آن را باید در دیواره ‌های طبیعی و دروازه‌ های قابل کنترل آن دانست که کلات به عنوان محل سکونت نادر و ذخایر ارزشمند وی انتخاب گردید. نادر شاه افشار در کلات دستور به ساخت بنای قصر خورشید را داد که در میانه ‌های کار، توسط اطرافیانش کشته شد. کلات نادر تا سال ۱۳۸۲ به عنوان بخشی از توابع شهرستان مشهد به شمار می‌ رفت که در این سال با انتزاع از این شهرستان به شهرستان ارتقاء یافت.

تقسیمات کشوری: شهرستان کلات دارای دو بخش (مرکزی و زاوین) چهار دهستان (کبودگنبد، هزارمسجد، پساکوه، زاوین) و دو شهر (کلات و شهرزو) می ‌باشد.

موقعیت جغرافیایی: این شهرستان درشمال شرقی ایران و خراسان قرار گرفته که از شمال بوسیله تپه ماهورهای نسبتاً پست به طول ۱۸۰ کیلومتر با کشور ترکمنستان همجوار است؛ از جنوب به کوه هزارمسجد و شهرستان مشهد، از شرق به شهرستان سرخس و از سمت غرب به شهرستان درگز محدود است. شهرستان کلات نادر در ۵۹ درجه و ۹ دقیقه و ۴۰ ثانیه تا ۶۰ درجه و ۲۷ دقیقه و ۲۵ ثانیه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۲۴ دقیقه و ۲۰ ثانیه تا ۳۷ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. فاصله این شهر با مشهد ۱۴۵ کیلومتر، با جاده‌ ای کوهستانی است.

آب و هوا: این شهرستان در منطقه نیمه معتدل کوهستانی قرار دارد و دارای زمستان‌ های سرد و تابستان‌ های گرم و در مناطق پست هوایی معتدل در کوهپایه ‌هاست.

مساحت: ۳۵۰۲٫۸۱ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۳۰۵۹ متر

کوهها: کلات در میان رشته کوه هزار مسجد قرار گرفته و این رشته کوه از جانب جنوب غربی حائلی طبیعی است که این شهر را از مشهد و چناران جدا ساخته است. بزرگترین دره ‌های عمیق ایران در منطقه روستای قله زو واقع شده اند. باران ‌های مستمر بهاری و پاییزی باعث سرسبزی دامنه ‌ها و کوهپایه‌ ها شده و گله داری و دامداری را در منطقه رونق داده است.

اقتصاد و فرهنگ: پیشه کلاتی‌ ها با توجه به شکل جغرافیایی و آب و هوای منطقه عمدتاٌ کشاورزی، دامداری، باغداری و بویژه شالیکاری می باشد. محصول برنج کلات که در دهستان هزارمسجد و بخصوص در لائین  کشت میشود از انواع بسیار مرغوب برنج در ایران به شمار می رود. جشن‌ های عروسی بویژه در روستاها با مراسم ویژه ای از قبیل اجرای رقص ‌های سنتی و آئینی و کشتی با چوخه، همراه است.

جمعیت: ۳۸٬۲۳۲ نفر (۱۳۹۰)

زبان محلی: کردی، ترکی و فارسی

جاذبه های گردشگری: کلات دارای جاذبه ‌های بیشمار گردشگری طبیعی همچون آبشار ارتکند، آبشار قره سو، آبشار آبگرم، سد زاوین، روستای سررود، روستای بابارمضان، جنگل ارس هزار مسجد و سیستان، جنگل پسته خواجه و چندین جنگل پسته دیگر و آثار تاریخی می‌ باشد. تنها مجتمع گردشگری کلات، مجتمع تفریحی، اقامتی و گردشگری باغ بهشت در روستای سررود است که به عنوان منطقه نمونه گردشگری به ثبت رسیده است. عمارت خورشید، مسجد کبود گنبد، دربند ارغونشاه، حمام نادری، بند نادری، کتیبه نادری، غارهای دستکند از جاذبه های دیگر این شهرستان هستند.

سوغاتی و صنایع دستی: سوغات مشهور شهرستان کلات برنج است که در دهستان هزارمسجد (لائین) از بخش مرکزی این شهرستان کشت می شود و شهره خاص و عام است و نیز انواع لبنیات این دهستان (لائین) بسیار با کیفیت و دلپذیر است بطوری که طعم و لذت تناول آنها همیشه در یاد مسافران خواهد ماند. از جمله مهمترین هنر سنتی مطرح در منطقه کلات ابریشم بافی است و زاوین در کلات مرکز بافت ابریشم محسوب می گردد. در شهرستان کلات علاوه بر هنر ابریشم بافی، هنر بافت گلیم ‌های پر نقش و نگار در روستاهای قله زو و آغداش از اعتبار خاصی برخوردارند.

غذای محلی: آبگوشت، اشكنه، كشك، گرماس، شيربرنج، شير روغن، حلواي شيره انگور، فطير مسكه، آش جوشواره، آش كوريا، آش اليان، برياني اسفنجان، حليم، كاچي و...

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع:
فرمانداری کلات
fa.wikipedia.org
laeen.persianblog.ir
kalatnader.tebyan.net