نام: نیشابور

نام قدیمی: ربع نیشابور

استان: خراسان رضوی

تاریخچه: نیشابور کنونی در هزاره سوم پیش از میلاد از وجهه فرهنگی و تجاری قابل توجهی بر خوردار بوده است. برپایه پژوهش ‌های جدید، این منطقه در هزاره سوم پیش از میلاد، وابستگی‌ های بازرگانی با دره سند و بین‌النهرین داشته؛ از این رو، پیشینهٔ شهرنشینی در منطقهٔ نیشابور، به پیش از دوره ساسانی و سده سومِ م برمی ‌گردد و آن را کهن ‌ترین منطقهٔ باستانی در خراسان بزرگ می ‌دانند که هنوز سکونت ‌پذیر است. پایهٔ توسعهٔ نهادینه‌ شده در این منطقه را مربوط به دورهٔ ساسانی می ‌دانند؛ این منطقه از مراکز بزرگ اقتصادی راه ابریشم بود که بخش‌ های مرکزی فلات ایران را با خوارزم و ماوراءالنهر مرتبط می ‌ساخت. در متون کهن از نیشابور به عنوان "ابرشهر" نام برده شده و برخی (ابرشهر) را صورتی از (اپرشهر) از اقوام (داهه) بنیان گذار حکومت اشکانی در خراسان دانسته اند. نام ابرشهر بر روی سکه فرهاد دوم اشکانی دیده میشود. از دوران ساسانیان نام نیشابور در کنار ابرشهر پیدا شد و از قرنهای چهارم و پنجم هجری به تدریج جایگزین ابرشهر گردید. نیشابور در سال ۳۱ هجری توسط مسلمین فتح شد و در اوایل قرن سوم هجری مرکز حکومت طاهریان شد. قرن ۴و ۵ هجری دوران رونق نیشابور بود و در سال ۵۴۸ هجری توسط غزها ویران گردید. در سال ۶۱۸ هجری مهلک ترین ضربه بر پیکر نیشابور وارد آمد و خونخواران مغول آن دیار را با خاک یکسان کردند. در این زمان بسیاری از دانشمندان و بزرگان مانند عطار نیشابوری توسط مغولان به قتل رسیدند. از دوران ایلخانان به بعد محل کنونی نیشابور رو به رونق گذاشت و نیشابور کهن ویران و متروک باقی ماند. آنچه از نیشابور کهن مانده، منطقه‌ ای به نام کُهَندِژدر جنوب شهر کنونی است. آثار یافت ‌شده از نیشابور کهن که بیشتر آنها سفال است، در موزه ‌هایی مانند موزهٔ سفالینهٔ تهران، موزهٔ هنر کلان ‌شهر نیویورک و موزهٔ هنر شهرستان لس ‌آنجلس نگهداری می ‌شود و بخشی از آنها در دیگر موزه ‌های گوناگون ایران و جهان پراکنده هستند. شهر جدید نیشابور نیز در زلزله سال ۸۰۸ هجری ویران و بعد از بازسازی جایگزین نیشابور قدیم در مسافتی نه چندان دور از آن شد. نام نیشابور به سبب معادن غنی با فیروزه قرین بوده ولی امروزه با تقسیم بندی جدید، این معادن در شهرستان فیروزه واقع هستند. پس از ترجمهٔ ادوارد فیتزجرالد از گزیدهٔ شعرهای عمر خیام که «رباعیات خیام» نامیده شد و چاپ نخست آن در دهه 1860 میلادی و همچنین کاوش‌ های باستان ‌شناسی در نیشابور توسط موزهٔ هنر کلان‌ شهر نیویورک (از ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۸ میلادی) فرهنگِ کهنِ نیشابور در جهان بازشناخته شد و اکنون نیشابور کهن به‌عنوان یک کانون تمدن و فرهنگ اسلامی (همچنین ایرانی و میانی) گرامی داشته می ‌شود. کمیسیون ملی یونسکو در ایران، پیشنهاد برگزاری همایش «نیشابور، شهر پایدار ایرانی» را مطرح کرد که هدف از آن بررسی و تحلیل جایگاه علمی و ادبی نیشابور و کمک به توسعهٔ آن و تقویت پیوند آن با سازمان یونسکو است و تصمیم گرفت میان نیشابور امروزین و تاریخ آن، پیوندی پایدار برقرار کند. همچنین از سوی یونسکو نیشابور پایتختِ علوم زمین ایران (دوره پنج ساله از ۲۰۰۵ میلادی) معرفی شد و وظیفهٔ ارزیابی بین‌المللی علوم زمین کشور ایران را به این شهرستان سپرده ‌است.

موقعیت جغرافیایی: این شهرستان در حد فاصل مدار ۳۵ درجه و چهل دقیقه تا ۳۶ درجه و۵۰ دقیقه و طول جغرافیایی ۵۸ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه قرار گرفته و از شهرستان‌ های شمالی استان خراسان رضوی می ‌باشد. شهرستان نیشابور، از شمال با شهرستان قوچان، از شرق با چناران و مشهد، از جنوب با تربت حیدریه و کاشمر، از غرب با سبزوار و از شمال غرب با فاروج از استان خراسان شمالی مرتبط است و در مسیر جاده ابریشم و مسیر ترانزیتی تهران-مشهد-افغانستان واقع شده است. سالانه میلیون ‌ها زائر حرم علی بن موسی‌ الرضا از آن عبور می ‌کنند و همچنین از طریق دو جاده فرعی به قوچان و کاشمر نیز متصل است، در نتیجه این شهرستان، از موقعیت ژئوپلیتیک بسیار خوبی برخوردار است.

آب و هوا: شهرستان نیشابور ویژگی‌ های اقلیمی فلات مرکزی ایران را دارد (دشت ‌هایش آب ‌و هوای نیمه ‌صحرایی ملایم دارد)؛ در زمستان ‌ها نسبتاً سرد و در تابستان معتدل است.

ارتفاع از سطح دریا: حدود ۱۲۵۰ متر

محصولات: باقلا، ریواس، آلو، سیب و سبزی‌ های نیشابور مشهور هستند. مهم‌ ترین فراورده ‌های کشاورزی در شهرستان نیشابور گندم، جو، ذرت، پنبه، حبوبات خوراکی (باقلا، عدس، لپه، ماش، نخود)، سبزی‌ ها (تره، ریحان، جعفری، ترخون و شنبلیله) و میوه‌ های تابستانی می ‌باشد. کاشت ویژهٔ باقلا موجب شده تا برخی غذاهای محلی در این منطقه با این گیاه پخته شوند. حدود ۹۰ درصد تولید باقلا در استان، محصول نیشابور است.

فرهنگ و آداب و رسوم: ترکیب قومیتی شهرستان نیشابور اکنون به ‌ترتیب شامل فارس، ترک، کرد، بلوچ، عرب، ازبک و ارمن می ‌باشد که فارسی زبان مشترک همهٔ آنهاست و قوم‌ گرایی غیر فارسی ‌زبانان، بسته به جمعیت‌ شان دگرگون است. مردم فارسی ‌زبان، بزرگترین گروه قومی در نیشابور هستند. بسیاری از آیین های مردم اراک و مردم نیشابور همانند است که به دلیل حضور بیات ‌ها در این دو شهرستان است. از آیین ‌های باران‌ خواهی نیشابور به ‌ویژه در میان کشاورزان و روستائیان، «چوله‌ قزک» [čōw-la-qƏzak] (همچنین: «شوله‌کیشک» یا «چوله‌قیشک») می باشد که خود عروسکی برای باران است و کودکان اجراگر اصلی آن هستند. سرود ویژهٔ نیشابور در ۲۵ فروردین ۱۳۹۰ برای بار نخست خوانده شد.

زبان محلی: لهجه نیشابوری، لهجه ای از زبان فارسی است که در نیشابور رایج است. از نظر زبانشناسان کاملترین و از نظر منتقدین زیباترین لهجه و گویش را در خراسان بزرگ، نیشابوریان تکلم می  کنند. واژگان لهجه و گویش نیشابوری متفاوت با دیگر لهجه‌ ها و گویش‌ های خراسان بزرگ است. شهرستانهای اطراف از جمله روستاهای قوچان و شهر قوچان تا حدودی زیادی تحت تاثیر این گویش قرار دارند.

جاذبه های گردشگری: نیشابور در نوروز ۱۳۹۵ «شهر نمونهٔ گردشگری» خوانده شد. آرامگاه عطار نیشابوری، آرامگاه خیام، مسجد جامع نیشابور، قدمگاه، بازار نیشابور، امامزاده محروق، کاروانسراها از مهمترین مناطق گردشگری این شهرستان میباشند.

سوغاتی و صنایع دستی: هنرهای سفالگری، قالی‌ بافی و فیروه ‌تراشی در نیشابور از دوران کهن رایج است. فیروزه، ریواس و شربت ریواس، سفال، رباعیات خیام، قالی نیشابور، صنایع دستی از سوغات این منطقه هستند. «شهر خرو» در دشت نیشابور به عنوان «پایتخت آلو بخارای ایران» شناخته می ‌شود و همچنین محصولی به نام «مگسی نیشابور» که به لطافت طالبی و شیرین ‌‌تر از آن است، دارای جذابیتی منحصر به فرد از دیدگاه طعم و ذائقه است.

غذای محلی: نیشابوری‌ها با ریواس «شربت ریواس»، «خورشت ریواس»، «آب‌ گوشت ریواس»، «اشکنه ریواس»، «سالاد ریواس» و «کوکوی ریواس» همچنین لواشک ریواس‌ تهیه می ‌کنند. آش اماج، بلغورتروش، شیره، قروت، آوجیج، گورجه، عدس‌ بانجو، اشکنه ‌گوجه، اشکنه ‌کشک، حلیم سنتی نیشابور، بغربور، بلغور، بلغورشیر، اماج، حولبه ‌برینج، محرّا، قروت، جوشوره، زیرک ‌جوش، کشته‌ جوش، تییش، کمای، بیلماق، رواس، گینگر، یتیمچه از غذاهای این شهرستان هستند.

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
فرمانداری نیشابور
fa.wikipedia.org
rovzane.com
daneshnameh.roshd.ir
ghazanews.ir