نام: مشهد

واژه شناسی: واژهٔ «مَشْهَد» (جمع: «مَشاهِد») به معنی محل شهود و محل شهادت است.

استان: خراسان رضوی

تاریخچه: بنابر شواهد تاریخی، شهر مشهد و محدوده اطراف آن بخشی از دشت باستانی توس بوده‏ است. اقلیم مساعد، وجود مراتع و چشمه‌ سارهای فراوان، دلیل مسکن و موطن اقوام گوناگون در این سرزمین می‏ باشد. به باور شیعیان، علی بن موسی الرضا پس از قتل به دست مأمون، خلیفهٔ عباسی، در سال ۲۰۳ هـ. ق، در آرامگاه هارونی سناباد به خاک سپرده شد. از آن پس «سناباد نوغان» به نام «مشهدالرضا» خوانده شد و کم‌کم بر پهنهٔ آن، به‌ویژه در زمان شاه تهماسب صفوی، افزوده شد و مردم توس (طوس) به مشهد کوچ داده شدند؛ و به مرور زمان نام مشهد بر این شهر ماندگار شد. هم‌چنین به مشهد نام «قبلهٔ هفتم» را نیز اطلاق می‌کنند.

تقسیمات کشوری: بر اساس آخرین ویرایش سال ۹۲ و سرشماری سال ۱۳۹۰، این شهر دارای ۱۳ منطقه شهری، ۴۰ ناحیه است، ۴ قطاع در محدودهٔ شهرداری ثامن و ۱۵۸ محله است.

موقعیت جغرافیایی: مشهد در شمال شرق ایران و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه و در حوضهٔ آبریز کشف رود، بین رشته ‌کوههای بینالود و هزار مسجد واقع است.

آب و هوا و شرایط اقلیمی: شهر مشهد دارای آب و هوای متغیر، اما معتدل و متمایل به سرد و خشک است و از تابستانهای گرم و خشک و زمستان‌ های سرد و مرطوب برخوردار است. بیشینهٔ درجه حرارت در تابستان‌ ها ۴۳ درجه بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستان ‌ها ۲۳ درجه زیر صفر است.

مساحت: 328 کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: بیشینهٔ ارتفاع شهر مشهد ۱۱۵۰ متر و کمینهٔ آن ۹۵۰ متر است.

کوههای اطراف: کوههای بینالود و هزار مسجد

رودخانه های مهم: رودخانهٔ کشف‌ رود

وضعیت اقتصادی: اقتصاد مشهد متکی به گردشگری مذهبی با تمرکز بر حرم امام رضا است. در کنار آن، وجود مراکز تجاری بزرگ و امکانات پزشکی قابل توجه، موجب رونق گردشگری تفریحی و گردشگری سلامت در این شهر نیز شده‌ است. صنعت هتلداری و فروش سوغات بویژه زعفران از منابع عمده درآمد مردم مشهد بشمار میرود. از صنایع موجود در مشهد می ‌توان به صنایع غذایی، پوشاک، چرم، تولید مصالح ساختمانی، صنایع فلزی و صنایع دستی نیز اشاره کرد که از این میان حدود ۴۰درصد صنایع مشهد متعلق به صنایع غذایی، صنایع فلزی و صنایع دستی است. به علت همجوار بودن استان خراسان رضوی با کشورهای آسیای میانه و موقعیت صنعتی، مشهد سالانه میزبان ده ‌ها نمایشگاه بین‌المللی است.

حمل و نقل: این شهر دارای یک فرودگاه بین‌المللی، یک ایستگاه راه‌آهن و سه پایانه است که ارتباط آن با شهرهای دیگر را ممکن می ‌سازد. حمل و نقل داخلی مشهد، توسط سامانهٔ تاکسیرانی و اتوبوس ‌رانی و قطار شهری انجام میگردد.

فرهنگ و هنر: در مشهد جمعیت قابل توجهی از مهاجران افغان سکونت دارند. از طرف دیگر، همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق جمعیتی دیگر از آوارگان عراقی نیز در اثر بروز جنگ و ناآرامی مجبور به ترک عراق شده که بسیاری از آنها به دلیل باورهای دینی و اعتقادی و روابط اجتماعی و فرهنگی با شهروندان ایرانی، در استان خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد و سایر شهرستان ‌های استان (مانند نیشابور) اسکان یافتند. هم‌اکنون بر اساس آمارهای موجود قریب به ۶۰٬۰۰۰ نفر دانش‌آموز تبعه خارجی که ۹۰درصد آنها را اتباع افغانستان تشکیل می ‌دهند در مدارس دولتی مشغول به تحصیل هستند. هم‌چنین قریب به ۲۷۰۰ نفر دانشجوی تبعه خارجی در مراکز آموزش عالی استان مشغول به تحصیل هستند. در سال‌ های اخیر، مشهد شاهد مهاجرت اقوام بلوچ و کرد نیز بوده‌ است. بنابراین فرهنگ مردم مشهد یک فرهنگ چند ملیتی است که توسط ساکنان مختلف از قومیتها و ملیتهای مختلف که در مشهد گرد آمده اند، شکل گرفته است. به روایت تاریخ مشهد و توس از دیرباز مهد فرهنگ، هنر و دانش و نیز جایگاه و خاستگاه وقایع مهم تاریخی بوده است که یکی از مهمترین آنها حضور و خاکسپاری امام هشتم شیعیان و شکل گیری حرم مطهر رضوی در این سرزمین است. ساخت نخستین مدارس به سبک جدید در مشهد به عهد ناصرالدین ‌شاه بازمی ‌گردد که در سال ۱۲۶۷ خورشیدی، میرزا حسن رشدیه از تبریز به مشهد آمد و مدرسهٔ بزرگی را در این شهر نیز راه‌ اندازی کرد.

جمعیت: براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ این شهر با ۲٬۷۶۶٬۲۵۸ تن جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است.

زبان محلی: بیش از 93 % مردم مشهد فارس بوده و به زبان فارسی صحبت می کنند. زبان مردم مشهد، زبان فارسی با گویش و لهجهٔ مشهدی است. این لهجه سرشار از واژه‌ های کهن و ریشه‌دار زبان فارسی است. لهجهٔ مشهدی یکی از لهجه‌ های مهم و تأثیرگذار فارسی به شمار می ‌آید و به نوعی خاستگاه ادبیات اصیل شاعرانی همچون فردوسی، عطار و خیام است. این لهجه را شاخه ‌ای از فارسی دری می‌دانند و بسیاری از واژگان گمشدهٔ این زبان را می ‌توان در گفتار عامیانهٔ مشهدی ‌ها جستجو کرد.

جاذبه های گردشگری: این شهر به واسطهٔ وجود حرم علی بن موسی الرضا، هشتمین امام مذهب شیعه، سالانه پذیرای بیش از ۲۷ میلیون زائر از داخل و دو میلیون زائر از خارج از کشور است. این مجموعه از نظر مساحت بزرگترین و از لحاظ جمعیت دومین مسجد در جهان است. همچنین این مجموعه شامل مسجد گوهرشاد، یک موزه، دو کتابخانه، چهار مدرسه علوم دینی، یک گورستان، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، یک سالن غذاخوری برای زائران، رواق‌های وسیع برای نمازگزاران و چندین ساختمان دیگر است. این مجموعه یکی از مراکز  مهم گردشگری در ایران است. برخی از جاذبه‌ های تاریخی مشهد عبارتند از: آرامگاه نادرشاه، آرامگاه خواجه ربیع، آرامگاه فردوسی، ایستگاه راه آهن، گنبد خشتی، گنبد هارونیه و مدرسه عباسقلیخان. جاذبه‌های طبیعی که در نزدیکی شهر مشهد قرار دارند، شامل ییلاقات شاندیز، طرقبه، زشک، روستای کنگ، نغندر، جاغرق، چالی دره، پارک جنگلی وکیل‌آباد، باغ‌وحش وکیل‌آباد، آبشار ارتکند، پارک جنگلی نه دره در دو کیلومتری جنوب مشهد، فریزی، سد ارداک، هفت حوض، چشمه گیلاس و چشمه گراب هستند. پارک جنگلی طرق (انقلاب) در حاشیه جنوب شرق مشهد، در نزدیکی پلیس راه، یکی از بزرگ‌ترین اماکن در اسکان و ارائه خدمات گردشگری به شهروندان و زائران است. برخی پارک ‌های  مشهد عبارتند از: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت و...پیست دوچرخه‌سواری مشهد نیز در سال ۱۳۹۰ به عنوان مجهزترین پیست دوچرخه‌سواری کشور معرفی شد.

آداب و رسوم و رویدادهای مهم: از آداب و رسوم سرزمین خراسان می توان به ورزش های خاص مانند کشتی و بازی های محلی، موسیقی محلی، مراسم عزاداری، مراسم نوروز، شب یلدا و مراسم ازدواج نام برد.

خیابانها و محله های قدیمی مشهد: زین العابدین ابن محمد ولی میرزا که در زمان ناصر الدین شاه قاجار و حکمرانی رکن الدوله به مشهد آمده و سکنه رضوی را سر شماری کرده از ۶ محله: سراب، سرشور، عیدگاه، پایین خیابان، نوغان، بالا خیابان نام برده است.

افراد سرشناس: خواجه نصیرالدین توسی، خواجه نظام‌الملک توسی، امام محمد غزالی، احمد غزالی، شیخ توسی، جابربن حیان، اسدی توسی و دقیقی، فردوسی، نادرشاه افشار، محمد رضا شجریان، خداداد عزیزی، اخوان ثالث، ملک الشعرا بهار، ...

محصولات: محصولات مهم کشاورزی مشهد غلات، چغندر قند و محصولات جالیزی است.

سوغاتی: از جمله مهم ‌ترین ره‌آوردها و سوغات مشهد می ‌توان به زعفران، زرشک، نبات، هل، خشکبار، ادویه، قالی و گلیم و نمد، انگشتر فیروزه و عقیق، محصولات چرمی و دیگ‌ های سنگی اشاره کرد. دیگ‌ ها و ظروف سنگی که در اصطلاح عامه مردم مشهد «هرکاره» نامیده می ‌شود، از قرون گذشته یکی از مهم ‌ترین سوغات مخصوص مشهد به شمار می ‌آید.

غذای محلی: از غذاها و خوراکی‌ های معروف مشهد می‌ توان به دیگچه، شیشلیک، شله مشهدی، کوکو شیرین و چنگالی اشاره کرد. شله مشهدی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده ‌است.

صنایع دستی: شهر مشهد با بیش از 62 رشته فعال صنایع دستی، یکی از شهرهای مطرح کشور در این حوزه می باشد.
از مهمترین رشته ها می توان به زیورآلات سنتی (مخراج کاری،  قلمزنی انگشتر، حکاکی، مرصع کاری و...) حجاری سنگ - گلیم بافی - سراجی سنتی - گلدوزی دستی مشهد - کاشی معرق- کاشی هفت رنگ - کاشی سازی سنتی - منبت چوب - گره چینی - معرق چوب - فیروزه کوبی - سفال و سرامیک - طراحی سنتی - مشبک چوب - مشبک فلز- نازک کاری چوب - معرق چرم - معرق فیروزه - مقرنس کاری - گچ بری - نگارگری ایرانی - آینه کاری و... اشاره کرد.

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 38673747-051

بهترین زمان بازدید: بهار و پاییز
 

منابع:
میراث فرهنگی استان خراسان رضوی
شهرداری مشهد
fa.wikipedia.org
mashhadenc.ir