نام: فیروزه

وجه تسمیه: این شهرستان تا خرداد سال ۱۳۹۰ با نام تخت جلگه شناخته می شد. در این سال با توجه به وجود بهترین و بزرگترین و قدیمی ترین معدن فیرزوه ایران در این منطقه و در پی درخواست های عمومی و تصویب شورای شهرستان و استان و تایید وزارت کشور و هیئت دولت نام آن به فیروزه تغییر یافت.

نام قدیمی: تخت جلگه

استان: خراسان رضوی

تاریخچه: شهرستان‌ های نیشابور و فیروزه علاوه بر اینکه مهد علم و فرهنگ دورانی از تاریخ تمدن اسلامی و زادگاه دانشوران و مردان نامدار تاریخ ایران است، از دوران بسیار کهن نیز به داشتن جواهری گران بها به نام فیروزه به شهرت جهانی رسیده است. قدیمی‌ترین تراش از فیروزه معدن نیشابور مجسمه‌ ای به شکل یک گوساله است که حدود هفت هزار سال قدمت داشته و هم ‌اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می ‌شود. از تاریخ دقیق کشف فیروزه و نحوه استخراج آن در گذشته‌ های دور اطلاع جامعی در دست نیست اما از دوره زمامداری پادشاهان صفوی که پای جهانگردان نیز به ایران باز شد، منابع مختلفی به این سنگ ارزشمند منطقه نیشابور اشاراتی کرده اند. احتمال می ‌رود در دوران شهرت و آبادانی نیشابور و شهرستان کنونی فیروزه (که با نام تحت جلگه بخشی از توابع نیشابور محسوب می ‌شده)، ساکنین این منطقه از وجود فیروزه و نحوه استخراج آن آگاهی داشته ند. این شهرستان تا آذر ماه ۱۳۸۶، یکی از بخش‌ های شهرستان نیشابور بود که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت. نام پیشین این شهرستان، تخت جلگه بود که در خرداد سال ۱۳۹۱ با مصوبه هیئت دولت به فیروزه تغییر یافت. مرکز شهرستان نیز که بزغان نامیده می شد، به فیروزه تغییر نام پیدا کرد.

تقسیمات کشوری: در حال حاضر، شهرستان فیروزه دارای دو بخش (طاغنکوه و مرکزی)، چهار دهستان و دو شهر (فیروزه و همت‌آباد) است

موقعیت جغرافیایی: این شهرستان از شمال و شرق به بخش مرکزی شهرستان نیشابور، از جنوب به بخش میان جلگه نیشابور، از شمال غربی به بخش سرولایت نیشابور، و از غرب به بخش ‌های مرکزی و مشکان شهرستان خوشاب و بخش مرکزی شهرستان سبزوار، محدود می ‌گردد. این شهرستان بین ۳۶ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۸ درجه و ۹ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۴۱ دقیقه طول شرقی گسترش یافته است.

آب و هوا: این شهرستان از نظر آب و هوا معتدل کوهستاني است که البته بین نواحی کوهستانی و دامنه ها با دشت اختلاف دمای محسوسی وجود دارد. در قسمت های جنوبی شهرستان آب و هوا به شرایط بیابانی نزدیکتر است. بطور کلي دماي هوا از شمال به جنوب منطقه بطور محسوسي افزايش مي يابد.

مساحت: شهرستان فیروزه بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۸۶ دارای ۱۵۸۶ کیلومتر مربع وسعت میباشد.

ارتفاع از سطح دریا: ۱۲۰۰ متر

کوهها: در شهرستان سه محدوده کوهستانی وجود دارد که بیشتر در دهستان هاي بخش طاغنکوه و دهستان فیروزه بخش مرکزی قرار دارند.

فیروزه: معادن فیروزه در ۳۵ کیلومتری شمال غربی مرکز شهرستان (شهر فیروزه)، در دامنه ‌های جنوبی ارتفاعات بینالود و در ۴ کیلومتری دو روستای معدن پایین و معدن بالا، از دهستان فیروزه، بخش مرکزی شهرستان فیروزه واقع شده است و تمامی فیروزه کاران این شهر نیز همه بومی هستند و هنرمندانی در نیشابور، مشهد و اصفهان به این کار اشتغال دارند. سنگ فیروزه معمولاً در کنار سنگ چخماق و به صورت رگه‌ های بسیار باریک در لابه لای سنگ‌ های آذرین (آتشفشانی) شکل می ‌گیرد. این سنگ از عناصری چون مس، آلومینیوم، فسفات، هیدرواکسید و آب تشکیل شده که بسته به نوع و درصد این ترکیبات و محل تشکیل آن، دارای طیف وسیعی از رنگ آبی کمرنگ، پررنگ، سبز روشن و در مواردی تا سبز تیره می ‌باشد. بهترین و گرانبهاترین نوع آن به رنگ آبی سیر است که فیروزه عجمی نامیده می ‌شود. سختی فیروزه برابر شیشه یعنی ۶ است. انواع فیروزه با توجه به محیطی که فیروزه از آن به دست می‌آید (جنس توده‌ های معدن) به دو نوع فیروزه سنگی و خاکی تقسیم بندی شده که نوع خاکی آن از مسیل‌ ها و رسوبات به دست می ‌آید و به دلیل عدم تغییر رنگ آن با گذشت زمان، گران بهاتر و مرغوب تر می‌شود. نوع سنگی آن نیز از میان سنگ ‌های آذرین استخراج می ‌گردد. از نظر کیفیت (مرغوب بودن) فیروزه، انواع آن قبل از تراش شامل موارد ذیل است: ۱ـ  فیروزه عجمی: گرد و درشت است و تقریباً خالص و بدون رگه می ‌باشد، رنگ آن آبی سیر و گران ‌قیمت ‌ترین نوع فیروزه است. ۲ـ  عجمی نیم رنگ: از نوع قبلی کم رنگ تر و دارای کمی ناخالصی است. ۳ـ  عربی: فیروزه تخت، با لایه‌ های نازک است با رنگ آبی سیر. ۴ـ توفال: مانند عربی است، دارای ناخالصی بوده و سنگ آن از میان رفته و فقط لایه‌ای از فیروزه با رنگ آبی سیر باقی‌ مانده است. ۵ـ  توفال نیم رنگ: از نوع قبلی کمی روشن‌ تر است. ۶ـ  توفال سفید: رنگ آبی خیلی روشن دارد، احتمالاً نام دیگر آن شروام است. ۷ـ چغاله (چاغوله): فیروزه ‌ای درشت، شبیه عجمی اما به رنگ آبی کم رنگ. ۸ ـ شجری: دارای ناخالصی به شکل شاخ و برگ درخت و رگه دار است. ۹ـ  شکوفه: فیروزه ‌ای است ریزتر از چغاله و فیروزه کمی دارد. ۱۰ـ  فیروزه چال یا نرم: این فیروزه کمی بزرگتر از عدس بوده که در سنگ ‌های معدن دیده می ‌شود. ۱۱ـ  فیروزه درشت: سنگ ‌های نسبتاً بزرگی است که در آن رگه ‌های باریک و پراکنده و نازک فیروزه دیده می ‌شود و نازل ‌ترین نوع آن است. لازم است ذکر شود که فیروزه در اثر چربی بدن تغییر رنگ می ‌دهد و در مقابل رطوبت یا خشکی به سبزی می ‌گراید. اشکال مختلف آن را می ‌توان بیضی، قلبی، انگشتری و برجسته نامید و برای مراقبت و حفظ اصالت فیروزه، آن را در میان خاک اره یا ماسه مرطوب نگهداری می‌ کنند. نگاه کردن به فیروزه چشم را تقویت می کند و استفاده از سرمه آن و هم چنین گذاشتن آن بر روی چشم ها برای تقویت چشم و درمان بیماریهای چشمی مفید است. گذاشتن فیروزه بر روی چاکرای گلو برای درمان گلو درد، تقویت تارهای صوتی و درمان بیماری های ریوی و تنفسی موثر است. فیروزه قلب را تقویت کرده و سعه صدر می دهد. این سنگ، افسردگی های روحی و روانی و هم چنین ناراحتی های عصبی را درمان می کند و باعث آرامش می شود.

جمعیت: ۴۲٬۷۳۹ نفر (۱۳۹۰)

زبان محلی: مردم شهرستان فیروزه به زبان فارسی و لهجه نیشابوری سخن می ‌گویند. ساکنان تعدادی از روستاها در بخش طاغنکوه (مانند روستاهای گرماب بزرگ، چزگ، سلیمانی، شوراب و...) علاوه بر فارسی به زبان ترکی با لهجه نیشابوری تکلم میکنند. همچنین برخی روستاها در دهستان فیروزه (مانند روستای زاونگ) و بخش طاغنکوه (مانند روستای بتو و روستای زروند) فارسی را با لهجه بلوچی صحبت می ‌کنند.

جاذبه های گردشگری: کاروانسرای شوریاب، عمارت و باغ نشاط (سالار) تقی آباد، چشمه آب معدنی (آب گرم) گرماب، منزل استاد کمال الملک نقاش بزرگ ایرانی در روستای حسین آباد کمال در سه کیلومتری جنوب شهر فیروزه، آب انبار قدیمی و زیبای روستای همت آباد زمانی در 18 کیلومتری جنوب شهر فیروزه، حمام قدیمی روستای سرده در 15 کیلومتری جنوب شهر فیروزه، برج و باروی قلعه قدیمی سرده در 15 کیلومتری جنوب شهر فیروزه، تپه های تاریخی یوسف آباد (ثبت شده در میراث فرهنگی ) در سه کیلومتری شرق شهر فیروزه و نیز تپه تاریخی چاه قره در 15 کیلومتری شمال شهر فیروزه، قلعه قدیمی توزنده جان متعلق به دوره ساسانی در 15 کیلومتری جنوب غربی فیروزه، انجیر زو در روستای سلیمانی، یخدان بحرود، امامزاده حسن (ع) در محله دهنو خلج در غرب شهر فیروزه و...

سوغاتی و صنایع دستی: فیروزه و زیورآلات ساخته شده از سنگ فیروزه مهمترین سوغات این شهرستان است.

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع:
فرمانداری فیروزه
fa.wikipedia.org
minews.ir