نام: سرخس

نام قدیمی: سرخس از دیرباز به نام‌ های «ساریگو»، «ساریکا»، «سرخس نو»، «سرخس ناصری» و «سرخس افراسیابی» خوانده شده است.

استان: خراسان رضوی

تاریخچه: نام باستانی سرخس ساریکا بوده و بر سر راه مرو به نیشابور و عراق عجم قرار گرفته‌ است. این شهر روزگاری از کانون‌ های علم و دانش بوده و بواسطه داشتن مدارس و کتابخانه‌ های زیاد شهرت داشته ‌است. حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه در داستان جنگ هفت گردان، از سرخس یاد کرده است؛ کهن ‌ترین متن فارسی که از سرخس سخن به میان آمده، «حدودالعالم» (۳۷۲ هـ. ق) است. سرخس در سده نخست هجری قمری، به دست مسلمانان افتاد. این شهر در روزگار آلب ارسلان گسترش و اعتبار بسیار یافت، به طوری که وی آن جا را مقر خود قرار داد. سرخس در سده‌ های نخستین اسلامی و حتی تا زمان ابن بطوطه از شهرهای بزرگ خراسان به شمار می‌ رفته است. شرایط اقلیمی خراسان قدیم ایجاب می کرد که راههای شرقی و غربی از ناحیه سرخس بگذرد. زیرا مرکز خراسان شمالی را صحراهایی خشک فراگرفته بود که بخشهای آباد در شرق و غرب آن را از هم جدا می کرد. سرخس در مدخل بخش غربی در حد فاصل مرو و نیشابور واقع بود. سرخس، برای کاروانیانی که از مرو به غرب خراسان می آمدند و دشواریهای عبور از صحرای خشک بین این دو شهر را تحمل کرده بودند، نقطه امیدی به شمار می آمد، چه این شهر بر کناره نیمه خشک خراسان غربی قرار داشت و دست کم از برکت رودی که ایامی از سال را آب شیرین داشت بهره مند بود. این شهر چون در موقعیت مناسبی قرار داشته همه سیاحان و جغرافیدانانی که به خراسان آمده اند از آن سخن گفته اند و تقریبا اوضاع کلی آن در همه قرون و بلکه تا عصر قاجار با اختلاف کمی یکسان بوده است. اما باید گفت موقعیت شاخص سرخس که در مسیر شاهراهی بین المللی قرار داشته همیشه به نفع آن نبوده و بلکه در طول دوران بعد از اسلام تا عصر قاجاریه وقایع ناگوار زیادی نیز دیده و دستخوش امیال سیاستمداران و قدرتمندان قرار گرفته و پایمال سم ستوران مهاجمان بوده است. امروزه شهر سرخس، مرز بین ایران و ترکمنستان است، سرخس پیشین که در سوی راست هریرود قرار دارد، در دست ترکمنستان است و سرخس نو در دست ایران واقع شده است. در 1884 میلادی روس‌ ها سرخس کهنه ایران را همراه مرو و عشق‌آباد، اشغال کردند و بدین ترتیب در مرز ایران و افغانستان از دریای مازندران تا ترکستان چین، استقرار یافتند. بر اساس مصوبهٔ هیئت وزیران در تاریخ ۲۱ تیر ۱۳۶۸ شهرستان سرخس با جدا شدن از شهرستان مشهد، تأسیس شد.

تقسیمات کشوری: اين شهرستان داراي دو بخش به نامهاي مركزي و مرزداران بوده كه بخش مركزي آن با داشتن سه دهستان به نامهاي سرخس، تجن و خانگيران داراي 34 روستا ميباشد كه 32 روستاي آن داراي شوراي اسلامي و دهياري مي باشند. بخش مرزداران نيز داراي سه دهستان بنامهاي مرزداران، كل بي بي و پل خاتون مي باشد. اين بخش داراي 38 روستا بوده كه 30 روستاي آن داراي شوراي اسلامي و دهياري ميباشـند.

موقعیت جغرافیایی: سرخس در گوشه شمال شرقی ایران، در مجاورت مرز ترکمنستان، تقریباً بین دو نصف النهار۳۰ تا ۶۰ و ۱۵ تا ۶۱ درجه شرقی و بین دو مدار ۳۶ و ۳۶ تا ۴۰ درجه شمالی قرار گرفته ‌است. حد طبیعی منطقه را در جنوب، رودخانه کشف رود و حد شرقی را تجن (از پیوستن رودخانه هریرود و کشف رود) و حدود طبیعی غربی و جنوب غربی را آخرین امتدادهای ارتفاعات کپه داغ مشخص می‌ نماید. این شهرستان از سوی شمال و خاور به جمهوری ترکمنستان، از باختر به شهرستان مشهد و از جنوب به شهرستان تربت جام محدود است و در حد فاصل حاشیه خارجی صحرای قره قروم با لبه فلات ایران قرار دارد.

اهمیت ویژه منطقه: سرخس از نظر استراتژیک و ژئوپلتیک نه تنها در خراسان رضوی، بلکه در کشور بسیار مهم است و به نوعی مهم ‌ترین نقطه بزرگراه ابریشم، محل اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب جهان، است. یکی از سه گمرک بزرگ ترانزیتی ایران و راه آهن بین‌المللی مشهد-سرخس-تجن (محور طلایی) در سرخس واقع است. منطقه ویژه اقتصادی سرخس کانون مبادلات تجاری به کشورهای آسیای میانه، کشورهای مستقل همسود و کشورهای عضو اکو است. از دیگر ویژگیهای سرخس وجود سد دوستی است که برروی رودخانه مرزی هریرود و دریاچه‌ای به وسعت ۳۷کیلومتر مربع می‌ باشد که توسط ایران و ترکمنستان بطور مشترک ساخته شده ‌است. پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌ نژاد خانگیران، که روزانه با بیش از ۵۰ میلیون متر مکعب تولید، گاز مصرفی شش استان خراسان رضوی، شمالی، جنوبی، مازندران، گلستان و سمنان را تامین می ‌کند، در این شهرستان واقع است. سرخس دارای معادن غنی ذغال سنگ است و معدن ذغال سنگ آق دربند، تامین کننده بخشی از ذغال سنگ کارخانجات کشور است.

آب و هوا: هوای سرخس معتدل و خشک بوده، بیشترین درجه حرارت در تابستان ‌ها، ۴۷ درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان ‌ها، ۱۵ درجه زیر صفر است.

مساحت: ۵٬۳۹۶٫۸۸ کیلومترمربع

ارتفاع از سطح دریا: ۲۸۱ متر (شهر سرخس در دشت قرار گرفته و از بلندی مهمی برخوردار نیست)

رودها: بزرگترين منبع آبهاي سطحي در منطقه دو رودخانه كشف رود و هريرود ميباشد كه سرچشمه كشف رود از دامنه هاي هزار مسجد در شمال چناران و سرچشمه هريرود از كوههاي باب در خاك افغانستان است.

کوهها: مهمترين رشته كوه مزدآوند است معروف به كپه داغ، انتهاي اين رشته كوه در قسمت شمال به كوههاي خواجه و منطقه چهچهه ختم ميشود و از قسمت جنوبي به پل خاتون منتهي ميشود .

فرهنگ و آداب و رسوم: مردم سرخس را طايفه هاي عرب بهلولي ، سيستاني ، بلوچ و .... تشكيل ميدهند. بلوچ ها و سيستاني ها در زمان ناصرالدين شاه قاجار، به سرخس كوچ كردند.

زبان محلی: زبان مردم سرخس، فارسي و گويش بلوچي ، سيستاني ، عربي و .... است.

جمعیت: ۸۹۹۵۶ نفر (۱۳۹۰)

جاذبه های گردشگری: مزار شیخ لقمان سرخسی عارف قرن چهارم هجری شمسی، پل خاتون و رباط شرف مربوط به دوران سلجوقیان، غار مزدوران، دریاچه و غار بزنگان از جاذبه‌ های گردشگری سرخس است.

سوغات: سوغات شهرستان سرخس خربزه باخرمن، هندوانه، پنبه، پسته کوهی، پوست گوسفند قره‌ گل می باشد

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
fa.wikipedia.org
ordup.com
hawzah.net
tebyan.net