نام: سبزوار

وجه تسمیه: سبزوار به دلیل زیاد آباد بودن به این نام خوانده شده است.

نام قدیمی: سازوار، سانزوار، سابزوار، ساسویه آباد، بیهه و بیهق

استان: خراسان رضوی

تاریخچه: بررسی ‌های دوتن از دیرینه شناسان بنام علی آریایی از ایران و کلود سیبلت از فرانسه طی دو فصل در حوزه کشف رود منجر به کشف تعداد ۸۰ ساطور ابزار در این حوزه شد. طی این بررسی ‌ها قدیمی‌ ترین رد پای انسان ابزار ساز در آسیای جنوب غربی در این محل شناسایی شد که قدمتی در حدود یک میلیون و هشتصد هزار سال دارد. با کشف یک ساطور متعلق به انسان ابزار ساز، قدمت شهر سبزوار نیز که پیش از این تنها شش هزار سال تخمین زده می ‌شد به دوازده هزار سال افزایش یافت. تاریخ سبزوار با بیهق پیوند خورده‌ است. سبزوار همواره در طول تاریخ یکی از مراکز بزرگ تمدن ایران بوده و در کنار جاده ابریشم یا جاده شاهی و راه زیارت معبد بودا قرار داشته است. آتشکده آذربرزین مهر نیز که یکی از سه آتشکده بزرگ دوره ساسانی بوده در این شهر قرار دارد. پس از حمله مغول، به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می ‌شد. سربداران مدتها بر قسمتهایی از کشور حکومت نمودند و پایتخت این حکومت سبزوار بود. این شهر خاستگاه اندیشمندان بزرگی در دوران‌ مختلف تاریخی بوده است. تاریخ ‌نگار بزرگ ایران ابوالفضل بیهقی نیز در این شهر متولد گردید. سبزوار به لحاظ موقعیت تجاری و بازرگانی در بین شهرهای استان خراسان رضوی از جایگاه ممتازی برخوردار است. این شهر در گذشته در مسیر راه ابریشم قرار داشت. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در شهرستان سبزوار شناسایی شده است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده است.

تقسیمات کشوری: براساس آخرین تقسیمات کشوری سبزوار دارای دو بخش به نام‌ های مرکزی و روداب است.

موقعیت جغرافیایی: فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد در شرق ۲۲۰ کیلومتر و با تهران در غرب ۶۷۰ کیلومتر است. قرار گرفتن بر چهارراه ارتباطی شمال و جنوب و ارتباط با پایتخت کشور موقعیت ممتازی به این شهر بخشیده است. این شهر هم اکنون پس از مشهد و نیشابور سومین شهر بزرگ و پرجمعیت خراسان رضوی می‌ باشد.

آب و هوا: شرق و شمال این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌ های جلگه ‌ای با هوای گرم همراه است. حداقل و حداکثر دما در شهر سبزوار بین  22 - و  45 درجه سلسیوس نوسان داشته است و میانگین دما در طول سال 16 درجه میباشد .

مساحت: ۱۷۷۱۸ کیلومتر مربع

کوهها: کوه‌ های جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز کوه میش قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است.

رودها: تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام کال شور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌ های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می ‌کند.

فرهنگ و آداب و رسوم: مردم سبزوار همواره در طول تاریخ با  شاهنامه و مضامین آن آشنا بوده اند. سبزوار را شهر آیین‌ های نستوه گویند و آیین‌ های سنتی فراوانی همچون آیین اسب چوبی، آیین ورشرنگ، آیین چادرپوشان حسینیه قنادها و... در این شهر برگزار می ‌شود. آیین کهن اسب چوبی به دوران سربداران بازمی ‌گردد و یکی از نمادهای فرهنگی سبزوار است که در بعضی از شهرهای ایران و همچنین در ترکمنستان و تاجیکستان نیز برگزار می ‌شود.

جمعیت: ٣١٩٬٨٩٣ نفر (۱۳۹۰)

زبان محلی: گویش مردم سبزوار از مجموعه گویشهای اصیل خراسانی و با منشأ فارسی دری است. با این حال لهجه سبزواری به دلیل حفظ اصالت خود در طول تاریخ، تفاوت اساسی با سایر لهجه‌ های خراسانی دارد. به دلایل تاریخی واژه ‌های لهجه سبزواری هنوز اصالت فارسی خود را حفظ کرده است و کمتر از لغات دخیل درآن استفاده شده است. این واژه‌ ها زنده بوده و قدمت آن گاهی به دوران ایران باستان و گویش ‌های رایج درآن زمان می ‌رسد و اکنون نیز بطور روزمره در محاوره بین مردم به کار می‌ روند.

جاذبه های گردشگری: آتشکدهٔ آذربرزین مهر در نزدیکی روستاهای فشتنق و ریوند، مسجد جامع سبزوار واقع در خیابان بیهق، مسجد پامنار سبزوار واقع در خیابان بیهق، آرامگاه اسطوره ‌ای سهراب واقع در شهرداری سبزوار، آرامگاه حاج ملا هادی سبزواری، آرامگاه ملا حسین کاشفی، مناره خسروگرد در نزدیکی روستای خسروگرد، یخدان‌های جنوب سبزوار معروف به شیش یخدونا، کاروانسراها ( سبزوار دارای ۱۶ کاروانسرا شامل ۱۱ کاروانسرای برون شهری و ۵ کاروانسرای درون شهری است)، بازار سرپوشیده واقع در چهارراه بیهق از جاذبه های این شهرستان هستند. مدرسهٔ فخریه با ۱۱۰۰ سال قدمت به عنوان قدیمی‌ ترین مدرسهٔ ایران و مسجد پامنار با مناره جنبان، به عنوان قدیمی ‌ترین مسجد خراسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. از دهکده ‌های تاریخی سبزوار می ‌توان به مزینان، زعفرانیه، خسروگرد، باشتین و بسیاری دیگر اشاره کرد. در این میان دهکده‌ توریستی زعفرانیه به تنهایی ۶ اثر ثبت شده داشته و از اقامتگاه بوم ‌گردی نیز برخوردار است. پناهگاه حیات وحش شیر احمد، منطقه شکار ممنوع پروند، چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان از جاذبه های طبیعی این منطقه بشمار میروند.

محله های قدیمی شهر سبزوار: کلاه فرنگی، پامنار، سبریز، دروازه عراق، حمام حکیم، پیرنیا، گود انبار، قنبر سیاه، افتخار، نه بام، پادگان عرب ها، جعفرآباد، سروستان، هفت پیچ (قربانی‌ ها)، سرده، ارگ، نواش، کوشک، باغ رضوان، عطاملک، آب قصبه، باغ متولی

سوغاتی و صنایع دستی: امروزه فقط در تعدادی از کارگاه ‌ها، گیو ه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی به گونه‌ ای محدود رواج دارد. کلوچه زنجبیلی، انواع خشکبار، زعفران، پسته، زیره سیاه از سوغات سبزوار میباشند.

غذای محلی: غذاهای محلی رایج در سبزوار دارای تنوع و فراوانی بوده و هرکدام از آنها مربوط به یک مقطع زمانی خاص می ‌باشد. از مشهورترین این غذاها می ‌توان به ساده‌ ترین غذاها که براحتی طبخ می ‌شود اشاره کرد مثل آوجیج، کَمَه جوش، ِشْکِنِه، کُماج، مِسوه، دِنی، کاچی، آش جوش بِرِه، آش ماست، آش قوریتی، قِلیَه بادمجان، عِلِف ماست (شبیه بورانی اسفناج). از غذاهایی که می ‌توان آن را منتسب به مردم روستاهای سبزوار و از جمله نوده ارباب دانست قورمه است که در ایام گوناگون برای طبخ غذاهای ترکیبی از آن استفاده می ‌کنند.

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع:
fa.wikipedia.org
sabzevariha.blogfa.com