نام استان: خراسان جنوبی

نام قدیم: قهستان

مرکز استان: بیرجند

تاریخچه: خراسان جنوبی شامل محدوده ‌ای از خراسان بزرگ است که در سده‌ های پیش قهستان نامیده می شده است. شهرهای مهم ایالت قهستان، تون (فردوس امروزی) و قائن بوده‌ اند. مارکوپولو نیز در سفرنامه خود، از این منطقه با نام تونوکاین (تون و قاین) یاد کرده‌است. در سده ‌های اخیر و به ویژه از دوران قاجار، دو شهر فردوس و قائن به دلیل حوادث طبیعی مختلف به تدریج موقعیت جمعیتی خود را از دست داده و بیرجند مرکزیت و اهمیت بیشتری یافت.  در سال ۱۳۸۳ استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند شکل گرفت. این استان در ابتدا شامل سه شهرستان بیرجند، نهبندان و سربیشه بود و سپس شهر قائن و سایر مناطق نیز به آن الحاق گردید. فردوس در قضیه تقسیم خراسان بیشترین آسیب را دید و منجر به کشته شدن چند شهروند فردوسی  شد.

موقعیت جغرافیایی استان: این استان از شمال با استان خراسان رضوی، از غرب با استان‌ های یزد، اصفهان و سمنان، از شرق با کشور افغانستان و از جنوب با استان ‌های سیستان و بلوچستان و کرمان هم‌ مرز است.

مساحت استان: ۱۵۱٬۱۹۳ کیلومتر مربع

تقسیمات استان: استان خراسان جنوبی، دارای ۱۱ شهرستان، ۲۵ بخش، ۶۱ دهستان و ۲۸ شهر است.

شهرهای استان: بیرجند، فردوس، طبس، قائن، نهبندان، سربیشه، درمیان، سرایان، بشرویه، زیرکوه، خوسف

شرایط اقلیمی: ۹۵ درصد وسعت این استان را عرصه های طبیعی در بر می ‌گیرد که از این میزان، ۲۲٫۷ درصد بیابانی، ۶۳٫۳ درصد مراتع بیابانی، ۷٫۲ درصد مراتع خوب و متوسط و ۶٫۸ درصد جنگلی است. پس از الحاق شهرستان طبس به این استان، با توجه به وسعت زیاد بیابان ‌های طبس، خراسان جنوبی از ششمین استان بیابانی ایران، به دومین استان بیابانی تبدیل شد.

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: مناطق حفاظت شده استان دارای پوشش گیاهی و زیست جانوری متعدد و منحصر بفرد هستند. همچنین در استان خراسان جنوبی بیش از یکهزار و 300 نوع گیاه خودرو وجود دارد که 80 گونه آن بومی کمیاب و مزیت دار است. خراسان جنوبی جزو پنج استان برتر کشور در فرایند گیاهان دارویی است. گیاهان آنغوزه، وشاء، کلپوره، آویشن، ختمی، شقایق نعنایی، بومادران، شاهتره، کاسنی، سریش، شیرین بیان، اسطخودوس، کاکتی کوهی، اروانه، تاجریزی سیاه، هندوانه ابوجهل، علف مار، باریجه و بادام کوهی از آن جمله اند. زنیان، آلوئه ورا، به لیمو، مریم گلی و نعناع فلفلی نیز در این استان بعمل می آید.

اقتصاد استان: ذخایر معدنی متنوع، صنایع غذایی و بسته بندی و فرآوری زعفران، زرشک و خشکبار، آرد، تایر، قند، سیمان، منیزیت و فرآورده های نسوز، کاشی و سرامیک، موتورسیکلت، سازه های فلزی و مصالح ساختمانی مهمترین زمینه های تولیدی استان را بخود اختصاص داده اند. همچنین این استان دارای معادن متنوع و بسیار است.

محصولات کشاورزی: استان خراسان جنوبی رتبهٔ اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران و پنبه را در سطح ایران داراست. همچنین این استان، ششمین تولید کنندهٔ انار در بین استان‌ های ایران است و شهرستان فردوس پس از شهرستان‌ های ساوه و نیریز، سومین تولید کنندهٔ انار در ایران است. پسته، بادام، سیب، گلابی، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو، هلو، خرما، توت، شاتوت، گردو، انجیر و سنجد از دیگر محصولات باغی این استان است. در بخش محصولات زراعی، این استان در تولید چغندرقند، رتبه هشتم کشور را داشته و همچنین گندم، جو، پنبه، حبوبات، محصولات جالیزی و گیاهان علوفه‌ای در این استان کشت می ‌شوند.

فرهنگ و آداب و رسوم: از نظر فرهنگی خراسان جنوبی منطقه جغرافیایی پهناوری است که قهستان کاشمر و نیشابور و تربت و حتی سبزوار و هرات را نیز شامل می ‌شود و با تقسیمات اداری کشور متفاوت است. این منطقه زیستگاه یکی از اقوام آریایی نژاد به نام سارگات بوده است. زبان و نژاد مردم سرزمین بزرگ خراسان، کمتر دچار آمیختگی و اختلاط شده است و دلیل آن، داشتن شرایط خاص آب و هوایی و اقلیمی است که چندان مورد توجه و تاخت و تاز افراد بیگانه در طول تاریخ قرار نگرفته است. منطقه قهستان یا همان خراسان جنوبی با قدمت کهن خود که به دوران هخامنشی و قبل از آن بر می گردد کمتر در معرض تغییر قرار گرفته است.
ازمراسم خراسان جنوبی رسم شاه مولایی است که در مناطق شهری و روستایی استان مرسوم است و انجام آن بدین ترتیب است که چند روز مانده به نوروز افراد خیر و معتمدان محل با مراجعه به ثروتمندان اقدام به تهیه اجناس مورد نیاز نیازمندان کرده و آنها را بین افراد نیازمند تقسیم می ‌کنند. حنا بندان یکی دیگر از مراسم مردم این سرزمین برای ایام نوروز است. هنوز نیز گروهی از مردم به ویژه بزرگسالان با آمدن عید نوروز با رنگ کردن موهای سر و انگشتان خود با حنا به استقبال نوروز می‌ روند. سمنوپزان یکی دیگر از مراسم پر رنج و زحمت ولی پرطرفدار و تشریفاتی نوروز است. شب تحویل سال وقت خوردن رشته پلو بود که خوردن آن آدابی داشت و همراه با خرما و کشمش سرخ شده تناول میشد. از اعتقادات دیگر شب سال نو این بود که باید شعله و نور در خانه زیاد باشد که این شامل اجاق یا منقل و چراغ‌ها بود که باید تا صبح روز دوم سال روشن نگه داشته می ‌شد به طوری که باید با کمال دقت نفت‌ گیری می ‌شد تا دود نزده و خاموش نشود. یک کاسه آب که نارنجی در آن انداخته بودند نیز جزو ضروریات سفره هفت سین بود.

موسیقی: در زمینه هنر، موسیقی سنتی استان خراسان جنوبی از سابقه طولانی برخوردار است. خراسان جنوبی دارای زیباترین و لطیف ترین ترانه‌ ها، آوازها و حماسی ترین رقص ها و آهنگهای ساز و آوازی است که کم نظیر است. رقم‌ های پنج ضربی و سه تایی متداول در منطقه ویژگی خودش را دارد. از جمله سازهای محلی که مورد استفاده قرارمی ‌گیرند عبارتند از: دهل، سرنا، دایره ونی که معمولاً توسط خود نوازندگان ساخته می شود.

صنایع دستی: حصیربافی، قالیبافی، گبه بافی، بَرَک بافی، خراطی سنتی، پلاس بافی، ترکه بافی، قلم زنی، سفره بافی، سیاه چادر بافی، نمد مالی سنتی، سفالگری، چِلِنگَری (آهنگری سنتی)، دَواتگری سنتی (مس چکشی)، حوله بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، رودوزی های سنتی،

جاذبه های مهم گردشگری: کویر خور، کویر مظفری، نیزار خور، روستای افین، آبشارهای دره سبز رود، ارگ کلاه فرنگی، قلعه کوه فردوس، خانه پردلی، قلعه درخش، چشمه مرتضی علی و...از قدیمی‌ ترین جاذبه‌ های گردشگری ثبت شده در استان خراسان جنوبی سنگ نگاره کال جنگال در ۵ کیلومتری جنوب شهر خوسف و متعلق به دوره اشکانی است که در بررسی ‌های جدید ۱۴ سنگ نگاره در نزدیکی آن شناسایی شده است.

جشنواره ها و رویدادها: جشنواره زرشک و عناب از رویدادهای مهم استان محسوب میشود.  لازم به ذکر است که تمبر یاد بود زرشک و عناب همزمان با اولین همایش ملی زرشک و عناب در سال ۱۳۹۰ در  خراسان جنوبی رونمایی شد.

جمعیت: در سال ۱۳۹۰ جمعیت آن ۷۳۲٬۱۹۲ نفر بوده است. قومیتهای بلوچ و فارس عمده جمعیت این استان را تشکیل میدهند.

زبان: زبان فارسی با لهجه بیرجندی، لهجه قاینی، لهجه سرایانی، لهجه نهبنـدانی.

مشاهیر استان: دکتر بدیع الزمان فروزان فر، دکتر محمد حسن گنجی (پدر علم جغرافیای ایران)، استاد محمد علی کیانی نژاد (استاد بزرگ موسیقی ایران)،  دکتر غلامحسین شکوهی (پدر علم تعلیم و تربیت ایران)، سید محمد تدین بیرجندی (سیاستمدار برجسته و رئیس مجلس شورای ملی)، سیما بینا (هنرمند و پژوهشگر برجسته موسیقی)، امیر اسدالله خان علم (نخست وزیر سابق ایران)،  داریوش ارجمـند (هنرمند برجسته سینمای ایران) و...

غذاهای محلی: قروت بیرجند، قوروت بادمجان، بلغور پلو، اشکنه قند، اشکنه بلغور شیر، آش شلغم، کشک سالاری، آش جوش پره، آش محلی، آش لخشک و...

سوغات: زرشک و زعفران، کشک و قره قوروت، عناب، آلو بخارا، توت خشک، برگ هلو، بادام کوهی، انجیر، گردو، نان سمنو، نان زردی و...

محورهای ارتباطی استان: استان خراسان جنوبی، در مسیر محورهای ارتباطی استان‌ های جنوبی ایران با مشهد قرار دارد. محور اصلی ارتباطی استان ‌های یزد، اصفهان، فارس و بوشهر به مشهد، از طبس و فردوس می ‌گذرد. همچنین محور اصلی ارتباطی استان ‌های کرمان و هرمزگان، از دیهوک و فردوس می‌ گذرد. محور ارتباطی استان سیستان و بلوچستان به مشهد نیز از شهرهای نهبندان، سربیشه، بیرجند و قائن عبور می ‌کند.

پیش شماره و شماره اداره گردشگری:   32341325 056

بهترین زمان بازدید: بهار و پاییز بهترین زمان سفر به این استان میباشد.
 

منابع
میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی
fa.wikipedia.org
investin-sk.ir
irna.ir
eneshat.com
tasnimnews.com
mehrnews.com
seeiran.ir
kojaro.com
citypedia.ir
hmashahir-ostan.blogfa.com