نام: گلپایگان

واژه شناسی: كلمه گلپايگان در اصل (ورد پاتكان) بوده كه مركب از سه جزء است (ورد - پات- كان) است. در اصل «ورتپاتکان» به معنی شهر یا سرزمین ورتپات بوده که یکی از نام‌ های ایران نیز بوده است. سپس با گذشت زمان وردپاتکان، «وردپاذکان»، «گردپاذکان»، «گلپادگان» و سرانجام «گلپایگان» شده ‌است. ورد، به معنی گل سرخ است و در نتیجه تغییراتی که از روی قواعد زبان شناختی در آن روی داده، واژه ورد تبدیل به « گل » شده ‌است. پات از مصدر پاییدن، به معنی نگاهبانی کردن است و «وردپات» گل نگاهدار معنی می ‌دهد. پات پس از مدتی «پاذ» و سرانجام دگرگون به «پای» شده ‌است. واژه «کان» که سپس «گان» گردیده در آخر نام شهرها و آبادی ‌های بسیاری چون اردکان، زنگان، ارزنگان و ارزنکان نیز آمده است.

نام قدیمی: ورتپاتکان، وردپاتکان، وردپاذکان، گردپاذکان

استان: اصفهان

تاریخچه: بر اساس شواهدی که از تپه های تاریخی شهرستان بدست آمده است تاریخ تمدن  این شهر به ۷۰۰۰ سال پیش باز می گردد، اما با استناد به سنگ نگاره های تاریخی و نقوش صخره ای سابقه سکونت در دشت گلپایگان به دوران پیش از تاریخ یعنی دوران میان سنگی و نوسنگی میرسد. گلپایگان شهری است با فرهنگ کهن، پرداخته همای دختر بهمن (سمره، چهره آزاد)، از سلسله کیانیان، که دراصل نامش، وردپاتکان (سرزمین گل ُسرخ) بوده ‌است. شروع مدنيت را مي بايست هم زمان با اواسط حكومت سلسله هخامنشي دانست كه كاربري اين شهر به عنوان يك پادگان بزرگ تغيير يافت و حتي گروهي را اعتقاد بر اين است نام اوليه اين شهر گردپاذگان بوده است. (برهان قاطع،1361، ذيل گلپايگان) گروهی دیگر نام اصلی آن راگَرپادگان به معنی کوهپایه می ‌دانند. «گَر» در زبان پارسی میانه به معنای کوه است. (گریوه و گریبان هم از همین ریشه هستند).

تقسیمات کشوری: این شهرستان یک بخش مرکزی، سه شهر (گلپایگان، گوگد و گلشهر) و ۵۲ روستا دارد.

 

موقعیت جغرافیایی: گلپايگان، يکي از شهرستانهاي استان اصفهان است که از شمال به شهرستان محلات و خمين، از جنوب به شهرستان خوانسار، از شرق به ميمه و از غرب به شهرستان اليگودرز محدود است. گلپایگان از شهرهاي غربي استان اصفهان بوده و فاصله آن تا مركز استان 190 كيلومتر و فاصله آن تا تهران حدود 354 كيلومتر است. اين شهرستان در بين 33 درجه عرض جغرافيا و 550 درجه طول شرقي نصف النهار گرينويچ قرار دارد. گلپایگان از شمال و غرب به کوه‌ های پوشیده از برف، از شرق به بیابان، از جنوب به دشت ‌ها و باغها و از شمال شرقی به دشتهای پر رنگ و با پوشش گیاهی گسترده منتهی شده است.

آب و هوا: آب وهوای گلپایگان متغیر و دارای زمستانهای سرد با حداقل حرارت ۲۱- درجه و تابستانهای گرم و خشک است.

مساحت: ۲۴۲۱ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱۸۱۸ متر

کوهها و ارتفاعات مهم: گلپايگان در شرق كوهپايه هاي مركزي ايران قرار گرفته و اطراف آنرا كوههاي نسبتاً مرتفع كه مشخص كننده دوران سوم زمين شناسي است با قلل نوك تيز فرا گرفته است. كوهها ي غرب گلپايگان بنام (الوند ) معروف است و دنباله كوههاي بختياري مي باشد که ارتفاع آن بيش از 3000 متر است. ارتفاعات شرق گلپايگان نيز قابل توجه است و قله معروف آن (صالح پيغمبر ) است كه در نوك اين قله مقبره اي به همين نام قرار دارد و زيارتگاه مردم اين شهر است و با ارتفاع بيش از 3000 متر بلندترين قله اين منطقه محسوب میشود.

پوشش گیاهی: پوشش گیاهی درمناطق کوهستانی استپ کوهی همراه باانواع گون و به ویژه «کتیرا» است که مصرف صنعتی و بهداشتی دارد و به خارج از کشور نیز صادر می ‌شود. استپ کوهی از غرب به شرق کاهش می ‌یابد از این رو منطقه غرب که دارای پوشش گیاهی بهتر و آب بیشتر است، محل پرورش گوسفند و گله داری است. گیاهان خودرو مانند مُک کو (شیرین بیان) که ریشه آنها استفاده داروئی دارد، گل گاو زبان، شاتره، کاسنی، تره کوهی، چندال، مرزنجوش، دینارو (که بسیار خوش عطر و بو است)، شوید کوهی، پافغلاق، ریش قازی، شنگه، جوقاسم، گوش بره، خاکشیر، مرزنگوش، بارهنگ (بالنگ)، بابونه، بالنگو، قدامه، کرچک،...از گیاهان بومی این منطقه هستند.

اقتصاد: شهرستان گلپایگان قطب مهم کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می ‌شود. همچنین داراي سه شهرك صنعتي است.

محصولات: در گلپایگان گندم، جو، پنبه، چغندر قند، تنباکو، شبدر، یونجه، سبزی‌ های خوردنی، صیفی جات، آلو، زالزالک، سیب، هلو، آلوچه، گیلاس، آلبالو، زردآلو، مو (انگور از همه رقم: کشمش، عسکری، شآاونی (شاهونی)، مونقّا، ریش بابا...) بعمل می‌ آید. درختان قابل رویش گلپایگان عبارتند از: چنار، صنوبر، وه‌ نو، بید مشک، عناّب، بادام کوهی، انجیر وحشی، سنجد، زبان گنجشک، بلوط، انجیر وحشی، نارون، توت، کاج، سپیدار، و درختان میوه (سیب، گلابی، زردآلو، بادام و گردو و...).

فرهنگ و آداب و رسوم: مراسم عروسی قنات در گلپایگان در زمانهای دور برگزار می ‌شده‌ است. در روستاها وقتی آب قنات کم و یا خشک می ‌شد، برایش عروسی می ‌گرفتند. این جشن هم اوایل بهار و تقریباً اواخر اسفند وقتی که اهالی دیگر از آمدن آب قنات ناامید می ‌شدند صورت می‌ گرفت.

جمعیت: بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ تعداد جمعیت شهرستان گلپایگان ۸۷۴۷۹ نفر (۲۸۲۰۷ خانوار) بوده است

زبان محلی: در گلپایگان به جز عده محدودی از روستاهای منطقه که زبان خاص خودشان را دارند بیشتر مردم به زبان فارسی (و با لهجه گلپایگانی) صحبت می ‌کنند. لهجه گلپایگانی بسیار شبیه به لهجه‌ های قمی، اراکی می ‌باشد.

جاذبه های گردشگری: مسجد جامع، بازار چار سوق، مناره آجری سلجوقی، بنای سیدالاسادات، ارگ تاریخی گوگد، امامزاده هفده تن، ناصربن علی، مسجد حجت‌الاسلام، گنبد بابا مصری، مسجد جامع سراوان، کاروانسرای جلودار (در جاده قدیم اصفهان)، کاروانسرای دُّر، شهر مخروبه آذرآباد، امامزاده ابوالفتوح وانشان، گوشه، باب شیخ، دره شهیدان، صالح پیغمبر، امامزاده عمران بن علی، ظرف آتشدان نقره‌ای، قلعه ادیب (پشت بارو)، کبوترخانه ها و...

سوغات و صنایع دستی: فرش بافی، گلیم بافی، گیوه دوزی و منبت کاری از صنایع دستی این شهرستان هستند. بهترین سوغات شهرستان گلپایگان منبت کاری، گیوه و جاجیم است. هنر منبت‌کاری صنایع دستی مشهور گلپایگان است که از زمان‌ های گذشته در این شهر اساتید معروفی داشته و کارهای ارزشمند آنان هرچند به نام کارهای هنری این شهرستان معرفی نشده، اما در اغلب کاخ ‌ها و اماکن و فروشگاه‌ ها موجود است.

غذای محلی: کباب شهرستان گلپایگان در بین مسافران و گردشگران شهرت بسیار دارد. آش ترخیه، آش رشته گندی، حلیم بادمجان، آبگوشت، کوفته، دلمه، شله زرد از جمله غذاهای بومی و محلی شهرستان گلپایگان هستند.

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
فرمانداری گلپایگان
fa.wikipedia.org
seeiran.ir
akhale.ir
isfp.ir
golpayegan.eocr.ir
diarealeman.ir