نام: پیرانشهر

نام قدیمی: اسم پیرانشهر از پیران، یکی از شخصیت‌های شاهنامه و سپهسالار افراسیاب اخذ شده است.

استان: آذربایجان غربی

تاریخچه: اشغال آن در جنگ جهانی اول، توسط نیروهای عثمانی است. عثمانیها با تحریک عشایر کرد منطقه پیرانشهر بر ضد حکومت مرکزی، به تثبیت وضع خود پرداختند، اما با شکست نیروهای متحدین در جنگ، عثمانیها به ناچار پیرانشهر و دیگر مناطق اشغالی ایران را تخلیه کردند. همچنین استقرار واحدهایی از لشکر ارومیه در پیرانشهر پس از شهریور ۱۳۲۰ در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود. در حوزه شهرستان پیرانشهر تعداد ۱۱۳ تپه تاریخی توسط کارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده‌است که این امر حاکی از تاریخی بودن منطقه و شکل گیری و وجود تمدنهای نیرومند و درخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی است.

فرهنگ و آداب و رسوم: در پیرانشهر مانند سایر نواحی کردستان و ایران مراسم نوزور جشن گرفته می شود. عید نوروز، عیدی آشنا برای تمام اقوام ایرانی که با سابقه ای بسیار کهن، جزوی از فرهنگ و معنویات مردم کرد شده است. سال نو با این عید شروع می شود. مراسم چهارشنبه سوری با برپا کردن آتش و از روی آن پریدن در آخرین چهارشنبه سال نیز معمول است. سیزدهم فروردین نیز همچون سایر اقوام ایرانی بعنوان روز طبیعت و سیزده بدر مردم به خارج شهر و تفریحگاهها می روند. یکی از رسم های دیگر که در ایام نوروز دیده می شود عیدی نوروزی یا نوروزانه است که اغلب کودکان و جوانان به در خانه ی مردم و اقوام رفته و طلب عیدی نوروزی می کنند. سایر اعیاد در بین مردم پیرانشهر از وجه دینی ایشان سرچشمه گرفته، بمانند عیدهای مولود، قربان، رمضان که در این عیدها هم مردم با نشاط و پوشیدن البسه مرتب به دید و بازدید نزدیکان برای تبریک و تهنیت می روند.
رقص کردی در صور مختلف و بسیار زیبا اجرا می شود. زن و مرد دست در دست همدیگر قرار می گیرند و انواع رقص ها را اجرا می کنند که این نوع رقص مختلط را روش ره‌ش به‌له‌ک و خود رقص را  هه‌‌ل په‌رین می گویند. بعضی از رسوم معمول در پیرانشهر نشانگر حس همبستگی و همیاری و تعاون مردم این سرزمین است. کمک به همدیگر در کارهای زراعی و مراسمات عزاداری و عروسی از جمله آنند.

تقسیمات کشوری: پیرانشهر به لحاظ تقسیمبندی مناطق کردنشین جزء منطقه مکریان می‌باشد.

موقعیت جغرافیایی: شهر پیرانشهر در جنوب غربی استان آذربایجان غربی و در کنار مرزهای جمهوری اسلامی با عراق واقع شده و به دلیل داشتن ‪ میانگین 700میلی متر بارندگی در سال از زیباترین و سرسبزترین شهرهای استان بشمار می‌رود.
 شهرستان پيرانشهر با مساحتی در حدود 2015کیلومترمربع در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است و از شمال به اشنویه و نقده، از جنوب به سردشت و از شرق به مهاباد محدود می‌باشد. فاصله اين شهر با اروميه 120 كيلومتر است.

آب و هوا: پیرانشهر آب‌ وهوای‌ نسبتاً معتدل‌ و فصولی‌ منظم‌ دارد.

مساحت: 2015کیلومترمربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱٬۵۰۲ متر

جمعیت: 125.000 نفر

زبان محلی: زبان کردی سورانی و لهجه مکریانی

جاذبه های گردشگری: گردشگاه طبیعی پردانان، سواحل رودخانه‌های زاب، بادین آباد، عرصه‌های جنگلی، آبشارها، تپه‌های باستانی اطراف پیرانشهر و زادبوم‌های عشایری از جمله مهمترین جاذبه‌های طبیعی پیرانشهر محسوب می‌شوند.

معماری: شهر دارای دو بافت معماری قدیم و جدید است. بافت قدیمی شهر که در دامنه کوه جای دارد دارای ساختمان هایی از گل و خشت است و بافت جدید شهر که در دشت واقع است ساختمانهایی امروزی دارد. دو محله کهنه خانه و زرگتن که امروزه از محله‌های قدیمی شهر محسوب می‌شوند در گذشته دو آبادی بوده‌اند.

افراد سرشناس: شیخ شمس‌الدین برهانی از عارفان نامدار کردستان، فدایی لاهیجانی(لاجانی) شاعر باذوق و توانا و از مقربان دربارشاه اسماعیل اول صفوی، ماموستا ملا محمد بداقی فقیه و عارف شهیر.

اقتصاد: شهرستان پیرانشهر پس از منطقه لرستان به عنوان دومین منطقه دارای معادن سنگ گرانیت کشور شناخته شده ‌است.
این شهرستان بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت جمهوری اسلامی با کشور عراق و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجارت خارجی در ایران است. و همچنین کارخانه قند پیرانشهر درسال ۱۳۴۷ توسط شرکت بلژیکی اوکماس و از طریق وزارت صنایع در ۵ کیلومتری جاده پیرانشهر-نقده واقع در استان آذربایجان غربی احداث شد، و طی سالهای فعالیت خود، با استفاده از توانمندی‌های موجود از ظرفیت ۱۰۰۰ تن به ۲۵۰۰ تن چغندر در روز توسعه یافته‌ است. محصول تولیدی این واحد ۳۰٬۰۰۰ تن شکر سفید و ۳ میلیون لیتر الکل طبی و ۱۵٬۰۰۰ تن تفاله خشک در سال می‌باشد. کارخانه قند پیرانشهر با جذب ۳۶۵ هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده است.

مراکز خرید و بازارها: بازارچه مرزی پیرانشهر با مسافت پنج کیلومتری از خاک عراق، دارای بازارچه رسمی مرزی به نام حاج عمران است. صادرات و واردات بازرگانی از طریق این بازارچه بەعنوان یکی از بزرگترین منبع درآمد استان و شهرستان است. بازارهای موجود در شهرستان اجناس شامل دام زنده، فراورده‌های دامی، پوشاک، فرش، صنایع دستی، لوازم خانگی، خشکبار، خواربار، حبوبات، غلات و کفش و ارزاق در این بازارها عرضه می‌شود قدمت این بازارها ۷۰ سال است. پر رونق‌ترین فصل بازار، فصل پاییز و کم رونق‌ترین فصل بازار فصل زمستان می‌باشد و بیشتر این بازارها در روز پنج شنبه برگزار می‌شود.

محصولات و فرآورده: لبنیات این شهر بسیار مشهور است. و محصولات کشاورزی این شهر عبارتند از: گندم، جو، نخود، چغندر،ذرت و محصولات باغی مثل سیب، زردآلو و انگور سیاه.

صنایع دستی و سوغاتی: جوراب، کلاه پشمی، زربافی، جاجیم و گلیم.

غذای محلی: يارماشورباسی، يرتخلی، قره ماش شورباسی، کلم دلماسی (دلمه کلم پیچ)، دلمه برگ مو، کوفته، آش دوغ و...

رویدادها: برگزاری جشنواره غذاهای بومی و محلی به مناسبت ایام دهه فجر.

بدترین و بهترین زمان بازدید: بهار و اواخر تابستان بهترین زمان بازدید و زمستان سردترین و بدترین زمان

منابع:
fa.wikipedia.org
tishineh.com
ghandil2012.blogfa.com

zmziran.persianblog.ir