نام: شهرستان مهاباد (کردی: مه‌ هاباد)

نام قدیمی: ساوجبلاغ و  ساوجبلاغ مکری

استان: آذربایجان غربی

تقسیمات کشوری: بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا می باشد. بخش مرکزی، بخش خلیفان و شهر مهاباد، شهر خلیفان. شهرستان مهاباد از سه بخش حومه، بوکان و سردشت تشکیل گردیده است.

مساحت: ۲۵۹۱ کیلومتر مربع

کوههای اطراف: کوههای مهم عبارتند: از کوه لندشیخان، کوه سرمستان، کوه قصریک و کوه قیزقایان که در مرز ایران و عراق قرار دارد.

رودخانه ها: شهر مهاباد در كنار رودخانه هاي سيمينه رود و زرينه رود كه از رودخانه هاي بزرگ استان مي باشند قرارگرفته است.

جمعیت: ۲۱۵٬۵۲۹ نفر

زبان محلی: مردم مهاباد به زبان کردی سورانی با لهجه مُکری یا مکریانی از زبان کردی تکلم می‌ کنند.

ارتفاع از سطح دریا: ۱٬۳۲۰متر

آب و هوا: مهاباد دارای آب و هوای کوهستانی با زمستانهای سرد و تابستانهای نسبتاً معتدل و چهار فصل بسیار جذاب است، رودخانه مهاباد از داخل شهر عبور می‌ کند. بهار قشنگ‌ ترین فصل در این منطقه‌ است. در فصل پاییز هوا بیشتر بادی است.

موقعیت جغرافیایی: در موقعیت طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه شمالی از استوا قرار گرفته و با دو بخش، مرکزی و خلیفان دارای ۲۲۴ روستا دارای سکنه می‌ باشد.

وضعیت اقتصادی: کشاورزی و دامداری اساس اقتصاد این سرزمین را تشکیل می دهد. این منطقه به سبب قرار داشتن در منطقه کوهستانی؛ بيشتر محصولات اين شهرستان به صورت ديمی کشت می شوند. گندم، جو و انواع بنشن از محصولات كشاورزی اين منطقه به شمار می آيند. در سال ۱۳۵۵ میزان اشتغال در شهر مهاباد ۹۵٫۸ درصد، بالاتر از میزان اشتغال در استان (۸۶ درصد) بوده ولی در سالهای پس از آن، این میزان کاهش یافته به طوری که در سال ۱۳۷۵ میزان اشتغال در شهر به ۸۸٫۸ درصد رسیده است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، تعداد بیکاران مرد در شهر مهاباد ۵۱۹۸ نفر و تعداد بیکاران زن ۱۰۵۹ نفر بوده است. (بدون احتساب ۵۷۵۱۵ زن خانه‌دار).

تاریخچه: این منطقهٔ قدیمی در زمان‌ های پیشین مرکز نواحی کردنشین بوده و بطلیموس آن را داروشاه و راولیستون به نام داریاس نامیده‌ است. امروز در ۳ فرسخی شهر فعلی، روستایی به نام دریاز (دریاس) مشهود است که از قرار معلوم شهر داریاس در همین نقطه واقع بوده‌است. در عصر هخامنشی منطقه، بخشی از امپراتوری عظیم هخامنشی بود و بعد از آن در زمان اسکندر بخشی از آتوپاتن ماد بود که ژنرال هخامنشی آتروپات و سپس جانشینانش بر آن جا حکومت کردند. در دوره صفویه ایالات غرب ایران میدان مبارزه و برخوردهای دو امپراتوری صفویه و عثمانی بود و حکام محلی در ولایات باختر به مقتضای توانایی یکی از دو امپراتوری هر بار تابع یکی از آنها می‌شد. این شهر در گذشته بر اثر زلزله‌ ای نابود و دوباره ساخته شد. پیرامون این شهر آثار تاریخی متعددی وجود دارد. مهاباد در ابتدا آبادی کوچکی بوده است که در سال ۱۰۳۸ قمری و در اواخر حکومت شاه عباس صفوی، بداق سلطان حاکم ایل مکری محل حاکمیت خود را به مهاباد انتقال داد و در اقدامات عمرانی متعدد این شهر را توسعه بخشید. این شهر پایتخت جمهوری مهاباد نیز در سال ۱۹۴۶ میلادی بوده است. منطقه مهاباد، صحنه درگیری های مکرر سیاسی در دوران مدرن بود، به طوری که پس از جمهوری ۱۱ ماهه مهاباد این شهر مرکز ناسیونالیسم کرد قرار گرفت و در دوران انقلاب ۱۳۵۷ ایران به مدت کوتاهی تحت کنترل کردها بوده‌ است. قسمتی از این منطقه در سال ۱۹۴۶ به رهبری قاضی محمد اعلام اسقلال کرد و جزئی از جمهوری مهاباد بود. مهاباد در زمان حاکمی به نام بداق‌ سلطان روند رو به پیشرفت خود را شروع کرد. یکی از اهداف بداق‌ سلطان برگرداندن مهاباد به زمان اوج بوده‌ است.

فرهنگ و هنر: مهاباد دارای چهار نشریه ماهنامه مهاباد، دو هفته‌ نامه جامعه کردستان، مجله میراث یار و پیشه نگ است. دانشگاه آزاد واحد مهاباد در سال ۱۳۶۵ تأسیس شده و اکنون به عنوان بزرگترین واحد دانشگاه آزاد اسلامی در استان آذربایجان غربی با دارا بودن بیشترین تعداد رشته در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو می‌ پذیرد. مسن‌ ترین دانشجوی ایران با ۸۲ سال سن در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد در حال تحصیل است. دانشگاه پیام نور مهاباد در سال ۱۳۷۲ تأسیس شده و در حال حاضر در بیش از ۸۰ رشته در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو می‌ پذیرد. این دانشگاه از نظر تعداد رشته در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و از نظر تعداد دانشجویان در حال تحصیل بعد از دانشگاه پیام نور مرکز ارومیه در جایگاه دوم استان آذربایجان غربی قرار دارد. همچنین دانشگاه جامع علمی و کاربردی واحد مهاباد، آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما واحد مهاباد، دانشگاه غیرانتفاعی هیمن، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین پردیس مهاباد از مراکز علمی و فرهنگی در حال فعالیت هستند.

جاذبه های گردشگری: از جاذبه‌ های گردشگری این شهر می‌ توان به رودخانه و سد مهاباد که یکی از نزدیکترین سدها به محلات مسکونی در جهان است، بازارچه‌ها و بازار بزرگ تاناکورای مهاباد که تأمین کننده اصلی لباس دیگر بازارها و مغازه‌های تاناکورای کشور محسوب می‌شود، همچنین وجود جاذبه های طبیعی همچون تالابهای بین‌المللی کانی برازان و قوپی باباعلی، گوردخمه فخریگاه و غار سهولان (دومین غار بزرگ آبی ایران) در حاشیه و اطراف شهر اشاره کرد.

آداب و رسوم: رقص های کُردی یکی از سنتهای دیرینه و یادگارهای ارزشمند آریایی هاست که در میان اکراد همچنان محفوظ مانده است و حتی در رقص های سنتی بعضی از اقوام همجوار (همچنین آشوریها) تأثیر کرده است. رقص های فولکلوریک نه نوعند و عبارتند از: چه‌ پی یا چوپی، سی‌ پی‌یی، روینه، گه‌رانه‌ وه، هه‌ لپه‌رکه، دوو پی‌یی، سویسکه‌ یی، شیخانی، داغه.

افراد سرشناس: سید بایز عنایتی، اولین محقق کرد دارای ۳۴ مقالهٔ بین‌المللی مرتبط با زبان کردی، وفایی، شاعر کلاسیک و غزل‌ سرا، احمد قاضی، نویسنده، مترجم، روزنامه نگار برجسته ی کرد، محمد قاضی، مترجم برجستهٔ ایرانی، بداق سلطان مکری، رئیس ایل مُکری که بعد از ویران‌شدن مهاباد به آبادانی و عمران آن پرداخت، قاضی محمد، نخستین رهبر حزب دمکرات کردستان ایران و جمهوری کردستان، هاشم احمد زاده استادیار رشتهٔ مطالعات کُردی در دانشگاه اکستر انگلستان، امیر حسن‌ پور دانشیار دانشکدهٔ تمدن‌ های خاورمیانه و نزدیک دانشگاه تورنتو.

محصولات: عسل، سیب

سوغاتی: کلاش یا گیوه (نوعی کفش دستباف)

غذای محلی: یکی از مهمترین غذاهای شناخته شده کولیچه و شورمزه یا همان نخود است از غذاهای سنتی مهاباد می‌ توان به آش دوکلیو (نوعی آش دوغ)، دلمه کلم، بربه سل و نیسکینه، ماشینه، سنگه سیر، شانی کباب و انواع نان‌ های روغنی چون کلانه و پنچه کش اشاره کرد.

صنایع دستی: کلاش یا گیوه در مراسم داوری اصالت و مرغوبیت کالای صنایع دستی 2012 یونسکو، موفق به کسب نشان بین المللی شد. از دیگر صنایع دستی مهاباد می‌ توان قالی، جاجیم، گلیم و چاروق بافی، سکه و پولک دوزی، منجوق دوزی، رودوزی، سوزن دوزی، قرقره بافی (گیپوربافی)، مصنوعات چرمی، قلاب بافی، سجاده بافی و بافت پارچه و لباس کردی، خراطی، چاقو سازی اشاره کرد.

مراکز خرید: بازارچه‌ ها و بازار بزرگ تاناکورای مهاباد که تأمین کننده اصلی لباس دیگر بازارها و مغازه‌ های تاناکورای کشور محسوب می‌ شود.

بدترین و بهترین زمان بازدید: بهار بهترین زمان بازدید و زمستان بدترین و سردترین زمان

مدت زمان لازم برای بازدید از این شهر: یک الی دو روز

صنعت حمل و نقل: در پایانه مسافربری مهاباد ۸۸ دستگاه اتوبوس ویژه، ۵۰ دستگاه مینی بوس و ۱۲۵ دستگاه سواری پژو و سمند فعالیت دارند. پروژه راه‌آهن مراغه به ارومیه سال ۱۳۹۲ به مهاباد رسید. ایستگاه راه‌آهن مهاباد و خط آهن میاندوآب به مهاباد به طول ۴۰ کیلومتر در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۹۲  افتتاح شد.

تورلیدر مناسب برای این شهر: مدیر گروه تریپ یار: سعید علیزاده
دارای گواهینامه جهانگردی و گردشگری از سازمان میراث فرهنگی.
سابقه تورگردانی و فعالیت در زمینه گردشگری به مدت ۲ سال. معرفی شده به عنوان تورلیدر در کتاب ایرانگردی دکتر پیتر کربر از آلمان.

منابع:
fa.wikipedia.org
khapour.blogfa.com
mohabad-ag.ir
www.mahabadit.com
parsi.wiki