نام: سلماس

نام قدیمی: شاپور، دیلْمان، دیلمَقان

استان: آذربایجان غربی

تقسیمات کشوری: این شهرستان به دو بخش کوهسار و مرکزی تقسیم شده‌است. مرکز بخش کوهسار شهر کتبان و مرکز بخش مرکزی شهر سلماس است.

مساحت: ۲۸۹۲ کیلومتر مربع

کوههای اطراف: کوه بلقیس در هشت کیلومتری شمال شرقی تخت سلیمان با دو قله بلند با ارتفاع ۳۲۰۰ متر و ۳۶۵۵ متر در ادامهٔ سلسله کوه‌های شرق دریاچه ارومیه واقع گردیده است.

رودخانه ها: زولاچای رودی است فصلی در شهرستان سلماس که از کوههای اطراف کهنه‌شهر جریان یافته و به دریاچه ارومیه می‌ ریزد. رود زولاچای از به‌ هم‌ پیوستن رودهای خورخور، زولا اریک و ریزعلی‌چای به وجود می‌ آید. این رود از بلندی‌ های معروف به ساری‌ داش سرچشمه گرفته و پس از طی مسافتی رودخانهٔ دیرعلی‌ سو که آن هم از کوه‌ های مرزی هراویل سرچشمه می‌ گیرد و رود زرین‌ دره که از ارتفاعات چیچک سرچشمه می‌ گیرند به هم پیوسته، جلگه سلماس را آبیاری می‌ کنند.

جمعیت: ۸۸٬۱۹۶ نفر

زبان محلی: زبان رایج ترکی آذربایجانی و کردی

ارتفاع از سطح دریا: ۱۳۹۶ متر

آب و هوا: هوای ارومیه در تابستان نسبتاً گرم و در زمستان سرد می ‌باشد.

موقعیت جغرافیایی: سلماس مرکز شهرستان در ۳۸ درجه، ۱۲ دقیقه شمالی و ۴۴ درجه و ۴۶ دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی در سرزمین آذربایجان در استان آذربایجان غربی به مرکزیت ارومیه واقع می‌ باشد. فاصله سلماس از ارومیه ۹۵ کیلومتر، از همسایه شمالی، خوی ۴۵ کیلومتر، همسایه‌ های شرقی شبستر و تسوج به ترتیب ۹۰ و ۵۵ کیلومتر می‌ باشد.

تاریخچه: دیرینگی این شهر به دوران اورارتویی (هزاره پیش از میلاد) بازمی‌گردد. سلماس پایتخت دوم حکومت اورارتوییان بود که نام باستانی آن اولهو (اولخو) بود. در سال ۱۱۰۲ تا ۱۱۰۷ هجری قمری هنگامی که صفویان ضعیف گشته بودند، سپاه عثمانی به شهر بی‌ دفاع سلماس تاخت و توابعش کرد قیران، انزل، قراباغ را به سنجاق صومای ضمیمه نمود، در سال ۱۳۰۹ خورشیدی زمین لرزه‌ ای به مقیاس ۷٫۲ ریشتر این شهر را که دیلمقان نامیده می‌ شد ویران می‌ کند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانه‌ های دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا می‌ شود و نام شاپور به خود می‌ گیرد. پس از انقلاب نام این شهر به سلماس برگشت پیدا می‌ کند.

معماری: اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) می باشد.

فرهنگ: مهمترین مرکز آموزش عالی در سطح شهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس می‌ باشد. این دانشگاه در سال ۱۳۷۹ و با پذیرش حدود ۲۳۰ دانشجو در هفت رشته شروع بکار کرد و اکنون بعد از گذشت ده سال با بیش از ۲۵۰۰ دانشجو به یکی از مهمترین مراکز آموزشی شمال استان تبدیل شده‌ است. مرکز آموزش عالی تربیت معلم امام خمینی، دانشگاه پیام نور سلماس می باشد.

آداب و رسوم: عید نوروز، عید فطر، مراسم شب یلدا، مراسم ناو، مراسم دوز.

جاذبه های گردشگری: از جمله مهمترین جاذبه‌ های گردشگری سلماس می‌ توان به آبشار خور خورا، کلیساهای هفتوان، قلعه چهریق، قلعه قارنی یاریق، درّه زولاچای، تالاب چیچک، درّه تمر، آب گرم ایسی سوو، سنگ نگاره خان تختی را نام برد.

افراد سرشناس: حیدرخان عمواوغلی اولین مهندس برق ایران و سعید سلماسی از آزادیخواهان جنبش مشروطیت.

محصول و فرآورده: کوپه پنیری (پنیر خمره)

سوغاتی: نقل، عرق بیدمشک، فرش، گلیم، سیب، پنیر کوزه یا کوپه پنیری، حلوای دوشاب یا داش حلوا.

غذای محلی: گاتخ آشی (آش ماست) و قورت شورباسي (ّآبگوشت كشك) و ارزمان کوفته سی (غذاي محلي درشهرستان سلماس كه با برنج گوشت غاز ويك گياه صحرايي به نام اوليك) تهيه مي شود. و يارما آشي و يارما شورباسي (آش و شورباي بلغور) ازديگر غذاهاي مرسوم و محلي آذربایجان غربی است.

صنعت حمل و نقل: سلماس از طریق جاده گونئی با تبریز ارتباط دارد. این جاده در حدود ۱۶۰ کیلومتر طول دارد. از طریق راه آهن سلماس به تبریز، تهران، آنکارا، استانبول و سوریه می‌ توان مسافرت کرد. ایستگاه قره تپه سلماس محل استقرار گمرک می‌ باشد. مسافرین استانبول و سوریه امور گمرکی خود را در اینجا انجام می‌ دهند. منطقه آزاد تجاری سلماس در این منطقه قرار دارد. فرودگاه‌ های ارومیه و خوی در ۸۰ و ۲۵ کیلومتری سلماس قرار دارد. در سالهای اخیر اسکله سلماس به نام بره در دریاچه ارومیه فعال بوده ولی اینک فعالیت چندانی ندارد. پایانه مسافربری سلماس روزانه به شهرهای خوی، تبریز، تهران روزانه سرویس مستقیم دارد. یکی از نواحی چهارده‌ گانهٔ راه‌ آهن ایران است. مسیر راه آهن ایران - اروپا و ایستگاه راه آهن سلماس در منطقه ویژه اقتصادی سلماس سکوی پیشرفت و مکانی امن برای سرمایه گذاران است؛ که در جاده سلماس به خوی واقع شده است.

بدترین و بهترین زمان بازدید: بهترین زمان بازدید اواخر تابستان و بهار، بدترین و سردترین زمان بازدید زمستان

مدت زمان لازم برای بازدید از این شهر: یک الی دو روز
 

منابع:
fa.wikipedia.org
nedayesalmas2.blogfa.com
beytoote.com