نام استان: هرمزگان

مرکز استان: بندر عباس

تاریخچه: در ایام بسیار کهن، اقوامی در سواحل غربی خلیج فارس و دشت های جنوب غربی ایران می زیسته اند و شواهدی مبنی بر وجود دریا نوردی در آن دوران یافت شده است. از جمله بابلیها به یقین در قرن هفتم پیش از میلاد در خلیج فارس دریا نوردی می کرده اند. نخستین منابع تاریخی به دریا نوردی «نئارخوس» یا «نئارک»، دریاسالار اسکندر مقدونی در خلیج فارس اشاره کرده اند.  مارکوپولو جهانگرد مشهور ایتالیایی در سال های ۶۷۰ و ۶۹۲ هجری قمری از بندر هرمز دیدن نموده و بنا به نوشته های وی، جواهرات ایران، عاج و ابریشم هند و چین و مروارید بحرین در بازارهای بندر هرمز خرید و فروش می شد. اشغال منطقه توسط پرتغالی ها از وقایع تاریخی مهم بشمار میرود. در هفتمین سال سلطنت شاه اسماعیل صفوی،  آلفونسوآلبوکرک پرتغالی در سال ۹۱۲ هجری قمری با هفت کشتی جنگی جزیره هرمز را محاصره کرد. امام قلی خان، والی فارس و قشم، هرمز و بنادر جنوبی را از چنگ پرتغالی ها آزاد کرد. بعدها در سال ۱۰۳۱ هجری قمری شاه عباس با انگلیس متحد شد و دست پرتغالی ها را کلا از خلیج همیشه فارس کوتاه کرد و بندر گمرون به بندر عباس تغییر نام داد. در جنگ جهانی اول و اواخر حکومت قاجار و پس از آن در منطقه و سواحل خلیج فارس رویدادهای مهمی رخ داد که منجر به افزایش توان انگلیسی ها در کرانه های خلیج فارس و راه های ارتباطی آن شد. در نخستین تقسیمات کشوری ایران که پس از انقلاب مشروطیت به تصویب رسید، این نواحی جزیی از ایالت فارس و بنادر شد. پس از تغییرات متعدد در تقسیمات اداری این نواحی، سرانجام استان ساحلی بنادر و جزایر دریای عمان به مرکزیت بندرعباس ایحاد شد. در سال ۱۳۵۵ بنا به پیشنهاد وزارت کشور، نام این استان به هرمزگان تغییر یافت.

موقعیت جغرافیایی استان: استان هرمزگان در حد فاصل بین مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده‌ است. هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استان‌ های فارس و بوشهر از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر دربرگرفته ‌است.

مساحت استان: این استان حدود ۶۸هزار کیلومتر مربع (کمابیش اندازه کشور گرجستان) مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور می‌باشد.

تقسیمات استان: استان هرمزگان دارای ۱۳ شهرستان، ۲۳ شهر، ۳۳ بخش و ۷۱ دهستان و ۲۱۷۰ آبادی دارای سکنه‌ است

شهرستانهای استان: ابوموسی، بستک، بندرعباس، بندر لنگه، جاسک، حاجی آباد، رودان، قشم، پارسیان، میناب، خمیر، بشاگرد، سیربک

خلیج فارس: از هزاره دوم پیش ازمیلاد، همزمان با پیدایش پارسها در لب دریای جنوب احتمالا نام این دریا، پارس یا خلیج فارس گذاشته شده است، زیرا از نخستین روزی که نام این دریا در اسناد معتبر تاریخی آمده است تا امروز همواره آن را به همین نام خوانده اند و در اکثر کشورهای متمدن و پیشرفته جهان خلیج فارس به همین نام شناخته میشود.
در  کتیبه ای که از داریوش کبیر در تنگه سوئز به دست آمده به  نام  "دارپاتیاهخاپارساآتی " یعنی دریایی که ازپارس می رود خوانده شده است .
خلیج فارس با مساحت 240000 کیلومترمربع دارای عرضهای مختلفی است که کمترین عرض از دماغه نایبند ( ایران ) تا راس راکان ( رکن ) شمال کشور قطر 185 کیلومتر و بیشترین عرض آن از بندر جزه ( ایران ) تا کرانه های سلیه ( امارات متحدده عربی ) 355 کیلومتر است . طول خلیج فارس از دهانه اروند رود تا کرانه های ابوظبی 830 کیلومتر و ژرفای آن در قسمت شرقی به طور متوسط 50 تا 80 متر ودر قسمتهای غربی حدود 10 تا 30 متر است .
ژرفترین نقطه خلیج فارس گودالی است به عمق 93 مترواقع در 15 کیلومتری جنوب جزیره تنب بزرگ، طول کرانه های ایران درخلیج فارس ازبندرعباس تا دهانه اروندرود 1.259 کیلومتر است . شوری آب خلیج فارس از آبهای دیگر جهان نسبتا بیشتر است به طوری که بین 37 تا 50 در هزار متغیر می باشد. خلیج فارس از لحاظ وفورجانوران دریایی و اقسام ماهیها ، در شمار غنی ترین دریاهای جهان به شمار می رود و از این نظر ثروت سرشار دارد که تا پنجاه سال پیش ارزش آن نا شناخته بود. زیرا از نظر تحقیقات علمی برای بهره برداری از این نعمت خداداد هیچ گونه اقدامی انجام نگرفته بود.  با تحقیقاتی که به عمل آمده حدود 200 الی 340 گونه ماهی درخلیج فارس و دریای عمان شناسایی شده اند. میگوی خلیج فارس از بهترین نوع و دارای بیشترین میزان درصد پروتئینی حیوانی است. صید میگو در تابستان صورت می گیرد. جزایر مرجانی وحاشیه های خاکی جزایر آب گرم خلیج فارس زیستگاه میگو به شمار می آید . خلیج فارس منبع انواع ماهیها و جانوران دریایی و معادن ناشناخته دیگری است که با کشف معادن عظیم نفت در بستر آن اذعان می گردد که حدود 56 درصد ازکل ذخایر نفتی شناخته شده جهان در کشورهای ساحلی خلیج فارس و در عمق آبهای خلیج فارس قرار دارد. مروارید و صدف نیز از جمله ثروتهای طبیعی خلیج فارس بشمار میروند.

تنگه هرمز: این تنگه یکی از حساس ترین و حیاتی ترین راههای آبی جهان در عصر حاضر است. تنگه هرمز، تنگه ای است بین المللی که بین دو کشور ایران و عمان واقع شده است که ارزش ویژه ای دارد و طبق موافقت نامه سال 1974 که بین دو دولت ایران و عمان بسته شده مسئولیت دفاع ازاین گلوگاه حیاتی وهم نظارت بر عبور و مرور کشتیها مشترکا بر عهده هر دو دولت است. این تنگه هلالی شکل بوده وطول آن187 کیلومتر و کمترین عرض آن از راس قبر هندی شمال شرقی شبه جزیره عمان تا دهانه رودخانه گز ( ایران ) حدود 55  کیلومتر و عرض معمولی آن از بندرعباس تا راس " شوریط " شمال عمان حدود 87 کیلومتر می باشد. ژرفای آن به دلیل شیب تندی که کف تنگه از قسمت شمال به جنوب دارد متغیر است و در نزدیکی جزیره لارک حدد 36 متر و در ساحل جنوبی نزدیک جزیره مسندم عمان 180 تا 200 متر عمق دارد و ژرفترین نقطه آن گودالی است به عمق 223 مترکه در 45 کیلومتری شمال جزیره مسندم ( مسندام ) قرار دارد. همچنین مدخل تنگه هرمز دارای دو برآمدگی، یکی به نام راس " دبه " شرق کشور امارات متحده عربی ودیگری دماغه " الکوه " در ساحل ایران ( غرب خلیج جاسک ) است. اهمیت استراتژیکی واقتصادی این تنگه در چند دهه اخیر بیشتر شده است .

ارتفاعات و کوههای مهم استان: بخش عمده‌ ای از استان هرمزگان را مناطق کوهستانی تشکیل داده است. این ارتفاعات نقش عمده ‌ای در بارش‌ های جوی استان دارند و از طبیعت و وضعیت توپوگرافی خاصی برخوردار بوده، و از نقاط دیدنی استان هرمزگان به شمار میروند.  مهمترين كوه هاي استان هرمزگان از اين قرار مي باشد: پشت کوه، كوه ذرتو، كوه سيرو، كوه گنو، كوه هماك، کوه شب، بشاگرد، كوه بوخو. کوه های شمالی این منطقه، ادامه رشته کوه های زاگرس است. کوه های پراکنده استان به تدریج از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده و به مرور از ارتفاعات کاسته میشود تا سرانجام به تپه ماهورهای آهکی و گچی و شنی تبدیل میشود. در قسمت های جنوبی، زمین های پست ساحلی که در امتداد خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد، نواحی بیشتری را در بر گرفته است.

رودهای مهم: در این استان رودخانه های متعدد پر آبی وجود ندارد. تنها رودخانه هایی که در این منطقه پر آب می باشند ، میناب ومهران هستند که بخش زیادی از آبهای آنها بر اثر گرمای زیاد تبخیر واز دست می رود و یا پس از طی مسافتی کوتاه اکثر رودها خشک می شوند و تعداد دیگری از رودهای این منطقه، به علت گذشتن از نمک زارهای ساحلی و یا از دشتهای گچی شور شده و در انتها به دریا می ریزند. مهران، چگین، گابریک، گودر، میناب از مهمترین رودهای این استان میباشند.

پوشش گیاهی: استان هرمزگان از نظر پوشش گیاهی فقیر می باشد و گیاهان این منطقه منحصر به گیاهانی است که معمولا در نقاط کم آب و خشک می رویند و در مقابل خشکی هوا نیز مقاوم و سخت می باشند. درختان  و درختچه ها و گیاهانی که در این مناطق رشد می کنند عبارتند از: " کهور" که در صنعت کشتی سازی مورد استفاده قرار می گرفت. " کنار " ( سدر ) که از عصاره آن برای تهیه شامپو استفاده می کنند و خربزه درختی که درخت آن شبیه خرماست، در این منطقه پرورش داده می شود. گیاهانی که در این استان می رویند می توان از کلپوره،بومادران، بابویه،خاکشیر و شورپسند که در مناطق شوره زارها یافت می شوند نام برد. گیاهانی که در ارتفاعات می رویند به علت کاهش دما و بلندی کوه و دسترسی به رطوبت هوا به حدی است که از دامنه تا قله کوه انواع درختان گرمسیری به چشم می خورد. درارتفاعات بالاتر درختان سردسیری نظیر کاج، سرو، زیتون وحشی به تعداد زیاد دیده می شود. در نواحي جزيره قشم ، بندرپل و بندرخمير مجموعه اي از درختان سر سبز حرا به چشم مي خورد که با آبراهه ها و پرندگان زيبا و طبيعت بکر وحشي از منابع توريستي و ديدني استان مي باشد. این جنگل در موقعیت استثنایی بر روی مانداب هاییکه از خاکهای لجنی در معرض جزر و مد آب خلیج فارس قرار دارد تشکیل گردیده و درهنگام مد تمامی جنگل به زیرآب رفته و ناپدید می شود.

جانوران بومی و مهاجر: استان هرمزگان با توجه به مجاورت با دریا که منبع عظیم مواد غذایی است، محل زندگی پرندگان مهاجر و بومی مختلف میباشد. از جمله پناهگاه هایی که در این استان وجود دارد، منطقه حفاظت شده گنو، منطقه حفاظت شده حرا، پناهگاه حیات وحش شتور به مساحت160هکتار که علیرغم وسعت کم، یکی از مهمترین و با ارزش ترین پناهگاههای پرندگان ولاک پشت های دریایی، ماهیها و دلفینها در خلیج فارس است. پرندگانی که در جزیره شتور تولید مثل می کنند عبارتند از: پرستوی دریایی تیره، باکلان گلوسیاه، پرستوی دریایی کاکلی کوچک، پرستوی دریایی بد صدا، پرستوی دریایی معمولی، پرستوی دریایی پشت دودی،اگرت ساحلی، چکاوک کاکلی،انواع لاک پشتها وعلاوه بر آن تعدادی حواصیل سبز که در این جزیره دیده شده است. همچنین نوعی مار سمی سیاه رنگ و کوچک که به سرعت در زیر شن خود را مخفی می کند یکی دیگر از جانوران این جزیره می باشد. لازم به ذکر است که در این استان دامهایی مانند شتر و گاوو نوعی بز بومی پرورش داده می شود که به بز " تالی " مشهور است .

اقتصاد استان: این استان از نظر درآمد اولین استان کشور است ولی متأسفانه از نظر تقسیم بودجه در رده بیست و چهارمین استان قرار دارد. فعالیت عمده مردم هرمزگان در زمینه کشاورزی، ماهیگیری و تجارت است. منطقه میناب و رودان به عنوان قطبهای کشاورزی استان به شمار می ‌آید. این استان همچنین دارای معادن نفت، گاز، کرومیت، خاک‌ سرخ و ... است. در ضمن هرمزگان در زمینه حمل و نقل دریایی و شیلات از موقعیت اقتصادی ویژه برخوردار است. دو بندر آزاد تجاری کیش و قشم از لحاظ اقتصادی برای این استان سود سرشاری دارند. این استان از نظر رشد سریع محصولات کشاورزی خاص منطقه و مزیت فصلی آن اهمیت دارد، لذا فعالیت عمده مردم هرمزگان در زمینه کشاورزی است. همچنین صید ماهی و حمل و نقل دریایی فعالیت عمده دیگراهالی نوار ساحلی وجزایراستان می باشد.

حمل و نقل: این استان از طریق زمین به استانهای بوشهر، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و  به راه آهن سراسری ایران متصل است و از طریق هوا با داشتن فرود گاههای بین‌المللی بندرعباس، کیش، بندر لنگه و قشم به سراسر جهان متصل است.

محصولات کشاورزی: دشت میناب از مناطق بسیار مستعد کشاورزی است. بخش حاجی آباد که در قسمت شمالی استان قرار دارد از نواحی حاصلخیز کشاورزی استان به شمار می رود. محصولات زراعی این استان شامل حبوبات ، سیب زمینی ، پیاز ، محصولات جالیزی ، نباتات علوفه ای و دانه های روغنی می باشد. ازمحصولات درختی آن می توان پرتقال ، نارنگی ، لیموترش ، لیمو شیرین ، گریپ فروت ، انار، انجیر ، انگور ، بادام ، موز، انبه ، گارومزنگی و زیتون محلی را نام برد. این استان در تولید خرما از مناطق مهم ایران محسوب میشود. بخشهای گاوبندی و بستک از محرومترین مناطق استان به شمار می روند. در نتیجه فعالیت کشاورزی آنها صرفا به کشت گندم و جو (دیم) محدود می شود.

فرهنگ و مردم: استان هرمزگان، از دیر باز محل نخستین جامعه ها و گاهواره فرهنگی کهن و مرکز آبادی بوده و نخستین حکومت‌ های با فرهنگ، در کرانه‌ های آن به وجود آمده اند. در کرانه ‌ها و جزایر هرمزگان، فارس‌ ها، بلوچ ‌ها، عرب ها، و تیره ‌های آمیخته به سر می ‌برند، که در اثر اختلاط، نژاد ویژه‌ای را به وجود آورده‌ اند، که در شهرستان میناب، به مینابی، معروف هستند. ساکنان محلی بعضی از بندرها و جزیره‌ های استان هرمزگان، عرب هستند که از دیگر نقاط ایران به این منطقه مهاجرت کرده‌ اند. اینان فرزند عرب و عرب زبانان محلی مستقر در ایران می ‌باشند، که ویژگی ‌های جسمانی آنان با عرب‌ ها همسانی دارد و ایرانی شده ‌اند. مردم بندرعباس و برخی از نواحی استان هرمزگان، آمیخته‌ای از فارس، عرب ، بلوچ و سیاه هستند، که «بندری» یا «عباسی» نامیده می ‌شوند. همچنین شماری از مردم این استان از ایرانیان آفریقایی ‌تبار می‌ باشند.

آداب و رسوم: کسانیکه به هرمزگان سفر میکنند، اولین چیزی كه در برخورد با مردم آن‌ احساس می ‌كنند، خونگرمی و مهربانی مردم این منطقه است، كه البته به ریشه تاریخی این سرزمین بر می ‌گردد؛ چرا كه خلیج ‌فارس از روزگاران قدیم، محل رفت و آمد و ارتباط اقوام مختلف و دریانوردانی بود كه با آداب و سنن مختلفی پا به این سرزمین می ‌گذاشتند. اگر در خیابان‌ های شهرهای این استان از جمله بندرعباس که مركز آن است، قدم بزنید، مردان را با لباس‌ های عربی به رنگ سفید و بلند و زنان را با لباس‌ های مشكی و روبند چرمی و شلوار محلی نیز می‌ بینید. در برخی شهرهای جنوبی هرمزگان، زنان و دختران، نقاب بر چشم دارند كه در زبان محلی به آن برقه می‌ گویند. مردم هرمزگان برای جشن ‌ها و اعیاد، برنامه‌ های مفصلی تدارك می ‌بینند، از آن جمله باید به عید قربان اشاره کرد که به مدت اغلب سه روز دید و بازدیدها ادامه می یابد. اهالی هرمزگان عید فطر و مراسم 15 شعبان را نیز بسیار باشكوه برگزار می ‌كنند. آداب و رسوم مردم هرمزگان، به علت همجوار بودن با دریا و تماس كم آنان با مردم داخل فلات ایران، به آداب و رسوم دیگر نقاط ایران شباهت‌ كمتری دارد. از مراسم مهم این منطقه ایران می‌ توان به مراسم زار، قبله دعا، قربانی برای بارش باران، زنبیل گردانی، دعا در امامزاده سیدمظفر و مولودی‌ خوانی اشاره داشت. موسیقی محلی و رقص و آواز جنوب و هرمزگان نیز صفای خاص خود را دارد.

مراسم زنبیل‌ گردانی از مراسم جالب، به خصوص در جزیره قشم است. به این ترتیب که اگر بچه‌ای تا دو سالگی نتواند راه برود، پدر و مادرش یك روز بچه‌ های همسایه را خبر می ‌كنند، فرزند خودشان را در یك زنبیل كه با برگ درخت خرما بافته شده قرار می‌ دهند و كودكان همسایه با نظم خاصی دو طرف زنبیل را می ‌گیرند و اشعاری می ‌خوانند تا بچه، هر چه زودتر شروع به راه رفتن كند. همچنین از آداب خاص این منطقه میتوان به مُشتا که نوعی روش صيد سنتی آبزيان در استان هرمزگان در جنوب ایران است، اشاره کرد که این نوع صید با استفاده از جزر و مد انجام می‌ شود.

صنایع دستی: حصیر بافی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، بادله دوزی یا "تلی بافی"، سوزن دوزی، قالیبافی، صنایع دستی دریایی

جاذبه های مهم گردشگری: سواحل زیبای خلیج فارس، حمام گله داری بندر عباس، چاههای بندر لافت قشم، پل لاتیدان بندرعباس، قلعه پرتغالی ها در قشم، قلعه هزاره در میناب، سد بالاتل قشم، چشمه آب معدنی گنو در بندر عباس، شهر زیر زمینی کاریز کیش، قلعه فین، مجموعه برکه های باران و...

جمعیت: ۱۵۷۸۱۸۳ در سال ۱۳۹۰

زبان: 97 درصد مردم این استان، فارسی زبانند و سه درصد باقی مانده به گویش ‌های عربی، هندی و انگلیسی صحبت می ‌كنند كه به خاطر تردد بازرگانان خارجی در این منطقه است. زبان مردم هرمزگان عموماً لهجه ‌های گوناگون گویش بندری (فارسی دری تغییر یافته در اثر ورود زبانهای گوناگون به منطقه) است که از زیر شاخه ‌های زبان فارسی است که دارای پیوند هایی با زبان مردم لارستان استان فارس می ‌باشد. همچنین در نواحی غربی وجزایر ایرانی خلیج فارس زبان عربی نیز رایج است، در نواحی شرقی مانند جاسک زبان بلوچی رواج دارد. همچنین در برخی روستاهای حاشیهٔ دریا زبان عربی کلاً رایج است، بطور مثال: مثلاً در روستای شناس و دهستان مغویه و چیرویه ساکنان اصلی این مناطق کلاً به زبان عربی سخن می ‌گویند. گویش هرمزگانی گویشی از زبان فارسی است که در استان هرمزگان به آن تکلم می ‌کنند. هرمزگانی یکی از گویشهای زبان فارسی است که ویژگی‌ های فارسی کهن را حفظ کرده ‌است. گویش مردم بندر عباس و استان هرمزگان آمیزه‌ای از گویش با ریشهٔ پهلوی و زبان ‌های دیگر است.

غذاهای محلی: ماهی برشته (گاریز)، کلمبا، زيبون، موفلک، هوارى، عنکاس خشک شده يا (کوسه خشک)، پودينى کوسه يا سفره ماهى، برنج ديشو Dishow (شيره خرما)، حلا يا کاتوغ تخم‌مرغ، کلمبا ارزن، خوراک ملوک (صدف دراز)، پلشک صدف حلزونى، خوراک ماهى متوتا يا حشينه، کاتوغ يا حلا ماهى، هوارى چکو ميگ (پلو بچه ميگو) يا لارو خشک شده ميگو، چرخديه‌ يى (پلو)، کوفته ماهى مومغ (ساردين)، خوراک سينگو (خرچنگ)، هوارى ماهى شور، زيبون سور، ماهى شور دودى، ماهى سرخ کرده، کاتوخ سور پياز، هوارى مورگيه (شويدى)، سوراغ، مهياوه، ماهى شور (هور)

سوغات: ماهی و میگو، خرما، مرکبات، انبه، موز، سفال، انواع حصیر، صنایع دستی دریایی، انواع صنایع دستی استان

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 07633687189

بهترین زمان بازدید: اواخر زمستان و اوایل بهار
 

منابع
استانداری هرمزگان
میراث فرهنگی استان هرمزگان
fa.wikipedia.org
koohestaneman.blogfa.com
citypedia.ir
daryanews.ir
kojaro.com