نام استان: مازندران

نام قدیم: پشتخوارگی، پزشخوارگر، تبرستان، تپورستان یا تپوران

مرکز استان: ساری

تاریخچه: طبرستان، تبرستان، تپورستان یا تپوران به بخشی از سرزمین ‌های میان کوه‌ های البرز و دریای زر یا دریای مازندران اطلاق می ‌شده‌ و از لحاظ جغرافیایی شامل استان مازندران و بخش ‌هایی از استان گلستان و استان گیلان و شرق و شمال استان تهران و شمال استان سمنان بوده ‌است. تپورها یکی از قوم ‌های باستانی بودند که در کنارهٔ جنوبی دریای خزر  پیش از آمدن آریاییها زندگی می ‌کردند.این منطقه همچنین سکونتگاه قوم سکایی و اقوام دیگر نیز بود که بعدها ایرانیان آن را تپورستان  و اعراب این منطقه را تبرستان نامیدند. پس از حمله مغولها و انتقال مرکز از آمل به ساری، مصادف با قرن دهم نام مازندران بر این سرزمین گذاشته شد. تا پیش از آن مازندران سرزمینی نیمه ‌اساطیری محسوب می ‌شد که در شاهنامه و دیگر حماسه‌ ها و اساطیر ایران نامش رفته بود. اما تبرستان همیشه خطه ‌ای تاریخی محسوب می ‌شده ‌است. با کشفیات دانشمندان در غارهای هوتو و کمربند قدمت زندگی بشری در این استان به هفتاد و پنج هزار سال قبل برگشت. در گوهر تپه نیز مدارک بدست آمده نشان داد که بشر از شش هزار سال قبل در این منطقه زندگی متمدن و شهری داشته است. مازندران جزوی از قلمرو پادشاهی ورگانا، و پس از آن یکی از استان ‌های مهم پادشاهی طبرستان بود. درکتیبه بیستون سرزمین مازندران به نام پشتخوارگی ودر اوستا پزشخوارگر آمده است. در حمله اعراب به ایران این خطه از ایران زمین بعلت واقع شدن در منطه کوهستانی و جننگلی از دسترس اعراب دور ماند و برای سالها از نفوذ فرهنگ عرب در امان بود بطوریکه بازماندگان ساسانیان در طبرستان با عنوان اسپهبدان تبرستان در این منطقه فرمانروایی میکردند. مازندران همچون گیلان در دوره اول فتوحات اعراب (۶۴۹–۶۳۷ میلادی) تحت تصرف مسلمانان قرار نگرفت و حتی در زمان بنی امیه تسخیر نشد و در زمان بنی عباس (۷۶۵ میلادی) ضمیمه گشت.

موقعیت جغرافیایی استان: مازندران با استان‌ های گلستان، سمنان، تهران، البرز، قزوین و گیلان همسایه است. دریای خزر و کوههای البرز این استان را از موقعیت جغرافیایی ویژه بهره مند کرده اند.

مساحت استان: 4 /23756 كيلومتر مربع

تقسیمات استان: استان مازندران دارای 22 شهرستان، 58 شهر ، 55 بخش ، 129 دهستان و 3697 آبادي می باشد .

شهرستانهای استان: این استان دارای ۲۲ شهرستان است که شامل چالوس، تنکابن، ساری، سوادکوه، قائمشهر، جویبار، بابلسر، بابل، آمل، محمودآباد، نور، نوشهر، کلاردشت، سوادکوه شمالی، سیمرغ، میاندرود، عباس آباد، رامسر، گلوگاه، فریدونکنار، بهشهر و نكاء
میباشد.

شرایط اقلیمی و آب و هوا: آب و هوای مازندران با توجه به وجود دریا، کوه و جنگل به دو نوع معتدل مرطوب و کوهستانی تقسیم می ‌شود.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: رشته کوه ‌های البرز هم‌چون سدی بلند مازندران را به دو قسمت جلگه ‌ای و کوهستانی تقسیم کرده است و به همین دلیل این استان از قسمت داخلی ایران جدا شده است. بخشی از البرز غربی و البرز شرقی و تمامی البرز مرکزی در این محدوده قرار دارد. یکی از هفت آتشفشان معروف دنیا و بلند ترین قله ایران،  کوه دماوند در این استان واقع شده است. از بلندترین قله های این استان میتوان بادله کوه، کوه چنگی و کوه سفید را در شهرستان ساری نام برد. بلندترین قله‌ هایی که به موازات دریا کشیده ‌شده‌ است عبارتند از سیالان با ارتفاع ۴۱۲۵ متر از سطح دریا و تخت سلیمان با بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا در جنوب شرقی شهرستان تنکابن و قله شور، کلارآباد و سیاه سنگ در شهرستان نوشهر.

منابع آب، دریاچه ها و رودهای مهم: بیشتر رودهای جاری در مازندران دایمی هستند. رودهای هراز، بابلرود، چالوس، تلار، تجن، چشمه کیله از رودهای این استان میباشند که به دریای خزر میریزند.  دریاچه دایمی «ولشت» یا «سما» در شمال غربی مرزن آباد شهرستان چالوس یکی دیگر از منابع آبی طبیعی است که از جوشش چشمه‌ های اطراف تشکیل شده و از جاذبه‌ های گردشگری استان است. در مازندران چشمه‌ های آب معدنی فراوانی نیز یافت می ‌شود که خاصیت درمانی دارد و در معالجه امراض پوستی، مفصلی، عصبی، و گوارشی مؤثرند، چشمه آبگرم آزرود (آرزو) بابل، چشمه‌ های آب آسک، لاریجان، آملو و استراباکو در آمل و حمام‌ های آب معدنی (گوگردی) در شهرهای رامسر و کتالم و سادات محله شهرستان رامسر و رینه بخش لاریجان شهرستان آمل از آن جمله ‌اند.

گیاهان بومی: استان مازندران به دلیل موقعیت جغرافیایی، مجاورت با دریای خزر و وجود رشته کوههای البرز، شرایط آب و هوایی و جنس خاک از پوشش گیاهی متنوعی از قبیل جنگل انبوه، چمنزار و استپ برخوردار است. جنگلهای استان از درختهای متنوعی تشکیل شده است که مهمترین آنها عبارتند از بلند، مازو، مَمرَز،آزاد، انجیری، توسکا، زبان گنجشک، شاه بلوط، شمشاد، افرا، نمدار، نارون (مَلج یا اوجا) و راش.

جانوران بومی و مهاجر: در استان مازندران جانورانی چون ببر(منقرض شده)، پلنگ، خرس، گرگ، گربه وحشی، روباه، خوک وحشی، خرگوش، آهو، بزکوهی، میش و گربه ایرانی یافت می ‌شوند و پرندگان استان شامل قرقاول، شاهین، اردک، قو، کبک، تیهو، قمری، جغد، قوش، کرکس، حواصیل و کلاغ هستند و از خزندگان و دوزیستان می ‌توان به انواع مار و لاک ‌پشت اشاره کرد. در کناره ‌های ساحلی انواع پرندگان مهاجر از جمله اردک، غاز، پلیکان و چنگر در فصول سرد سال دیده می ‌شوند. در آبگیرها و رودهای استان نیز انواع ماهی فراوان است. در درياي مازندران و دهانه رودهاي آن،انواع ماهيان استخواني و غضروفي (ماهي سفيد، كپور، سوف، ماش،اورنج و ماهيان خاوياري) يافت مي شوند كه زير نظر شركت شيلات شمال اداره مي شود.

اقتصاد استان: اقتصاد مازندران کاملاً به طبیعت پرنعمتش وابسته‌ است، خاویار، در این استان مورد بهره‌ برداری قرار میگیرد، همچنین صنعت گردشگری نیز از مهمترین منابع درآمد این استان میباشد.

محصولات کشاورزی: این استان دارای خاک حاصلخیز است و انواع گیاهان و محصولات در آن بعمل می آیند. عمده محصولات آن صادراتی هستند که عبارتند از: مركبات، كيوي، گل و گياه، تره‌ بار و سبزيجات، پياز و سيب زميني و سيب درختي و...

فرهنگ و آداب و رسوم: مردم بومی مازندران تپوری (مازندرانی) وآمارد و گیلک هستند، مازندرانی ‌ها رتبه دوم را پس از آذری ‌زبان ‌ها در مهاجرت به تهران و پایتخت ‌نشینی دارند. موسیقی این استان بعلت همجواری با استانهای دیگر نوعی موسیقی ترکیبی است. نوروز خوانی، چهارشنبه سوری، جشن نوروز ماه، مراسم تیر ماه سیزده (روز آرش کمانگیر)، آيين سنتي 26 عيد ماه، مراسم ورف چال ( برف + چاله = برف در چاه ريختن )، آفتاب خواهي، و مراسم مذهبی از آداب و رسوم این استان میباشند.

صنایع دستی: از صنایع دستی موجود در استان مازندران می توان به قالی بافی، گلیم بافی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، شمد و ملحفه، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی سفالگری و سرامیک سازی، فراورده ‌های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، هنرهای مرتبط با چوب، حصیر بافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی عروسک سازی اشاره نمود.

جاذبه های مهم گردشگری: شبه جزيره ميانكاله، دریاچه ولشت، پل ورسك و سه خط طلا، قله دماوند، رودخانه بابلرود، پارك جنگلي عباس آباد، سواحل زاغمرز، غارهوتو، عمارت و باغ شاه و كاخ چشمه عمارت در بهشهر، دخمه های هراز، قلعه کنگلو، پارک جنگلی نمک آبرود، دریاچه الیمالات، پارک جنگلی سی سنگان، آبشار سپه او، دیو چشمه، روستای کندلوس، قلعه مارکوه، خانه نیما یوشیج، آتشکده آمل، بلوار کازینو رامسر، برج هشتل، پارک نیلوفر آبی ساری، تالاب حمید آباد ساری، مجموعه تاریخی فرح آباد، روستای جواهرده، کاخ رامسر، دریاچه ارواح، مجموعه تاریخی عباس آباد، چشمه های باداب سورت و...

جمعیت: بر اساس سرشماري سال 1390 ، جمعيت استان مازندران بالغ بر 3073943 نفر مي باشد.

زبان: مردم مازندران به زبان تبری (مازندرانی) وگیلکی و فارسی سخن می گویند. گویشهای تبری یا مازندرانی شامل:شهمیرزادی، کتولی، نوری، ساروی، آملی، بابلی، چالوسی، تنکابنی، سوادکوهی، فیروزکوهی، هزارجریبی و لفوری می‌ باشد. گويش مازندراني كه بازمانده زبان ايرانيان قديم ( پارسي ميانه ) است تقريبا در همه جاي استان متداول است. مازندراني ها خود را گيلك و زبان خود را گيلكي مي نامند .

مشاهیر استان: پرویز ناتل خانلری، رضا شاه پهلوی، نیما یوشیج، غلامحسین بنان و...

غذاهای محلی: غذاهای شمالی مانند مرغ و اردک و ماهی شکم پر، آش ترش، آش ماست، مرباها و ترشیجات و شیر و دوغ و کره محلی و...

سوغات: آغوز نون، کماج، نصیری، بهاردونه، پشتِ زیک، پیسن گُندلهِ، آب دندان، نان کوهی، عسل کوهی، رشته به رشته، شکر قرمز، شربت بهار نارنج، مربای بهار نارنج، آلبالو، انار، انار جنگلی، بادمجان ترشی، سیر ترشی، هفت بیجار، ترشی یارسی، مربای پرتقال، گردو و سیب، صنایع چوبی، حصیر، گلیم، جاجیم، جوراب بافی، موج بافی، پارچه (چوغا، باشلق، وازشمد)، نمد، سفال، برنج، ماهی، ازگیل، کندس، گل کاسنی، کلوچه، برنج (شالی)، نارنگی پرتغال و سایر مرکبات

دسترسی: راه ‌هاي دسترسي به استان مازندران از چهارطريق راه آهن، جاده، هوايي و دريايي ميسر است. راه آهن سراسري تهران به گرگان در مازندران از شهرهاي پل سفيد، زيراب، شيرگاه، قائم شهر، ساري، نكا، بهشهر و گلوگاه عبور مي‌ كند. ارتباط هوايي مازندران با كشورهاي جهان و استانهاي مختلف كشور با سه فرودگاه رامسر، نوشهر و ساري برقرار است.

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 01133391001

بهترین زمان بازدید: بهار و اواخر تابستان و اوایل پاییز
 

منابع
استانداری مازندران
میراث فرهنگی استان مازندران
fa.wikipedia.org
shomalnews.com