نام: شیراز

نام قدیمی: نام شیراز در کتاب‌ ها و اسناد تاریخی، تحت نامهای مختلفی نظیر «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» ثبت شده است.

وجه تسمیه: با توجه به شاهنامه، نام شیراز از نام پسر سومین شاه جهان یعنی تهمورث مشتق شده‌است.

واژه شناسی نام شهر: تیراسیس یا سیراسیس، از نام سیراجیس در فارسی قدیم گرفته شده ‌است که بر اثر تغییر منظم صداها در زبان فارسی مدرن به صورت شیراز درآمده است.

استان: فارس

تاریخچه: محل اولیهٔ این شهر در محل قلعهٔ ابونصر بوده است. این شهر در زمان داریوش هخامنشی زیر سایه پارسه و پس از حمله اسکندر مقدونی زیر سایهٔ باستانی و مهم استخر بوده‌ است. شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیتی عمده و احتمالا مرکزی اداری بشمار میرفت. در کتب تاریخی نام شیراز همراه بخش اردشیر خوره دوره ساسانی به مرکزیت فیروزآباد ذکر شده ‌ و شیراز جزئی از آن بوده ‌است.اردشیر خوره یکی از پنج بخشی بوده که استان فارس ساسانیان را تشکیل می ‌داد. شیراز در دوران بنی ‌امیه به بهای نابودی شهر استخر(پایتخت باستانی پارس) رونق گرفت. این شهر در دوران صفاریان، آل بویه و زندیان پایتخت ایران بوده ‌است. اولین اشاره به نام شیراز، بر روی لوح‌ های گلی ایلامی به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد باز می ‌گردد که به شهری به نام تیرازیس اشاره دارد. نام شیراز بر روی سفال‌ های پیدا شده از ویرانه‌ های دوره ساسانی در سده دوم پس از میلاد نیز آمده ‌است. بنا بر شواهد و نظر محققان، استحکامات موجود در محل قصر ابونصر همان قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح‌های عیلامی پارسه است. در دوره حملات اعراب به ایران، اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به شهر استخر تدارک دیدند. شیراز به سبب قرار داشتن در محل تلاقی راه‌ های منتهی به یزد، کرمان، خوزستان، اصفهان و خلیج فارس، تبدیل به پایگاه اعراب در فارس و مقر دولت و کارگزاران ارشد نظامی و اداری شد. بتدریج با اسلام آوردن ایرانیان و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد. آنچه مسلم است شیراز تا قرن نهم میلادی مسجدی نداشته است. اعراب، مردم منطقه را مجبور کرده بودند برای مشخص شدن از مسلمانان لباسی با علامت خاص به تن کنند. پس از استقرار اسلام در ایران، در سده چهار و پنجم هجری قمری سلسلهٔ آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و در این دوران شیراز به بزرگترین شهر استان فارس (شامل یزد و سواحل شمالی خلیج فارس) تبدیل شد. اتابکان فارس (سَلغُریان) از نیمهٔ سدهٔ ۶ هجری (۱۲ میلادی) بر شیراز مستولی شدند. در دورهٔ آنها شیراز شکوفا شد. به تدبیر اتابکان در حمله چنگیز خان مغول، شیراز از تخریب و قتل‌عام در امان ماند چرا که حکمرانان سلغری، ابوبکر بن سعد به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند. آخرین حکمران اتابک اَبِش بنت سعد بود که به همسری پسر هلاکوخان مغول درآمد. مهریه او بخشش خراج شیراز بود و بدین ترتیب اتابکان فارس در سال ۶۸۵ هجری (۱۲۸۷–۱۲۸۶ میلادی) منقرض شد. شیراز همچنین از قتل‌عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع، فرماندار فارس تسلیم شد. در سده سیزدهم میلادی، شیراز مرکزی پیشرو در علم و هنر بود. بخاطر تشویق حاکمان و وجود دانشمندان و هنرمند، این شهر توسط جغرافی ‌دانان قدیمی دارالعلم نامیده می ‌شد. شیراز بسال ۹۰۹ هجری (۱۵۰۳ میلادی) به دست صفویه افتاد. شاه اسماعیل در راه توسعه تشیع رهبران مذهبی اهل سنت ایران از جمله شیراز را از دم تیغ گذرانید. شهر شیراز در دوران صفویه دو گروه رقیب را در خود جای داده ‌بود. حیدری ‌ها که پیرو شیخ حیدر صفوی بودند و در شرق شیراز ساکن بودند و نعمتی ‌ها که ساکن غرب شیراز بودند و پیرو شاه نعمت الله ولی محسوب میشدند. پس از حمله افغانها به ایران و سقوط صفویه در سال ۱۷۲۲ میلادی، سپاه افغان در سال ۱۷۲۳ روانه شیراز شد. شیراز پس از نه ماه محاصره و تحمل قحطی تسلیم شد. گفته می‌ شود طی این محاصره حدود ۱۰۰ هزار تن از مردم شیراز هلاک شدند. نادرشاه توانست در سال ۱۷۲۹ شیراز را از دست افغان‌ ها در آورد و خرابی‌ های به بار آمده را ترمیم نماید. اما با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان علیه نادر شاه، نادر شاه سپاهی را روانه شیراز کرد و شهر پس از چهار ماه محاصره سقوط کرد. پس از این حمله بسیاری از مردم شیراز از دم تیغ گذشتند و دو کله مناره در اطراف شهر برپا شد و باغ‌ های اطراف شیراز نابود شد. کریم خان زند شیراز را در سال ۱۱۸۰ هجری قمری (۷–۱۷۶۶ میلادی) به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. در این دوران شیراز رونقی تازه یافت. در آن زمان شیراز یازده بخش داشت که پنج تای آنها بخش ‌های حیدری، پنج تای آنها نعمتی و یک بخش متعلق به یهودیان بود. پس از کریم خان، با روی کار آمدن قاجارها، آقا محمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل نمود. در دوره قاجاریه، سید علی محمد باب در سال ۱۲۶۱ هجری قمری (۱۸۴۵ میلادی) در شهر شیراز شروع به تبلیغ آیین بهائیت نمود. او دستگیر و از شهر اخراج شد. در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی اول، شیراز از کانون ‌های مبارزه با نیروهای خارجی بود و کمیته ملی حافظین استقلال ایران در این شهر فعالیت می ‌کرد. پس از جنگ جهانی دوم شیراز پیشرفت زیادی داشت. در سال ۱۳۵۳ شیراز از نظر بزرگی پس از شهرهای صنعتی تبریز و اصفهان و مشهد قرار داشت. در سال‌ های منتهی به انقلاب شیراز شاهد رشد خوبی بود و مراکز آموزش عالی، پایگاه‌ های نظامی و صنعت گردشگری رشد خوبی در این شهر داشت.

تقسیمات کشوری: شهرداری شیراز به ۱۰ منطقهٔ مستقل شهری تقسیم شده است.

موقعیت جغرافیایی: شیراز در جنوب غربی ایران و در بخش مرکزی فارس و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده  است. مختصات جغرافیایی شیراز ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه میباشد.

آب و هوا: آب و هوای شیراز در کل، معتدل است. میانگین دما در تیرماه (گرمترین ماه سال) ۳۰ درجهٔ سانتی‌ گراد، در دی‌ ماه (سردترین ماه سال)، ۵ درجهٔ سانتی‌ گراد، در فروردین‌ ماه ۱۷ درجهٔ سانتی‌ گراد و در مهرماه ۲۰ درجهٔ سانتی‌ گراد می ‌باشد.

مساحت: ۲۴۰ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱۴۸۶ متر

کوههای اطراف: این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌ های بمو، سبزپوشان، چهل ‌مقام و بابا کوهی (از رشته کوه‌های زاگرس) محدود شده ‌است.

رودخانه ها: رودخانهٔ خشک شیراز رودخانهٔ فصلی است که پس از عبور از شهر شیراز به سمت جنوب شرقی حوضهٔ خود متمایل شده و به دریاچه مهارلو می‌ ریزد.

وضعیت اقتصادی: شیراز شهری صنعتی محسوب میشود که انواع صنایع در آن رونق دارد. شیراز بدلیل فراوانی آب در این منطقه نسبت به بیابان ‌های اطراف از نظر کشاورزی رونق بسیار دارد و کشاورزی همواره بخش مهمی از اقتصاد شیراز و حومهٔ آن بوده‌ است. به علت گازرسانی از پالایشگاه گازی بید بلند به مجتمع پتروشیمی شیراز، شهر شیراز یکی از اولین شهرهای گازرسانی شده در ایران بوده‌است. نمایشگاه بین‌المللی شیراز بزرگ ترین مرکز نمایشگاهی در جنوب ایران است.

حمل و نقل: شیراز دومین شهر ایران پس از تهران بود که دارای فرودگاه بین‌المللی شد. مسیرهای خارجی این فرودگاه عبارتند از کشورهای انگلستان، مالزی، ترکیه، عراق، سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان. ایستگاه راه آهن شیراز که اکنون یکی از بهترین ایستگاه‌ های راه‌ آهن کشور محسوب می ‌شود در مهرماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی به بهره‌ برداری کامل رسید. پایانه مسافربری و همچنین اتوبوسهای خط واحد درون شهری و تاکسی نیز در شیراز دایر است.

فرهنگ و هنر: شیراز به شهر شعر، شراب، باغ و گل و بلبل معروف است. باغ در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و شیراز از قدیم به داشتن باغ‌ های بسیار و زیبا مشهور بوده ‌است. شیراز از دوران باستان باغ‌ های انگور فراوانی داشته و همین باعث شهرت جهانی شراب شیراز در دنیا شده ‌است. تعدادی از باغ‌ های شیراز از لحاظ تاریخی بسیار حایز اهمیت هستند و به‌عنوان مراکز مهم گردشگری به ‌شمار می ‌آیند.  ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیر پذیری تمام جنبه‌ های زندگی مردم شیراز از عصر مغول به پس از آثار این شاعران شد. بگونه ‌ای که باعث افول گویش پیشین مردمان این شهر و حکمفرما شدن فارسی نو در این شهر شد. شهر شیراز در بین سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. چند دانشگاه مهم ایران در شیراز قرار دارند. مهم‌ ترین دانشگاه آن دانشگاه شیراز می ‌باشد. قدمت دانشگاه علوم پزشکی شیراز به ۶۰ سال می‌ رسد. شیراز چندین دانشگاه دیگر نیز دارد.

جمعیت: جمعیت شیراز در سال ۱۳۹۰ خورشیدی بالغ بر ۱٬۴۶۰٬۶۶۵ تن بوده است.

زبان محلی: مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم می‌ کنند.

معماری: شیراز از نظر معماری جزو شهرهای مهم ایران بشمار میرود که دارای آثار بی نظیر معماری و تاریخی است. این مکانها در جای جای این شهرستان دیده میشوند. خانه های زیبای تاریخی از جمله نارنجستان قوام شاهکار بی نظیر هنر و معماری ایران است. اما متاسفانه دیگر جای این نوع معماری و هنر در این شهر و دیگر شهرهای ایران خالی بوده و تمام سازه های جدید دیگر هیچ شباهتی به هنر معماری ایران ندارند.

صنایع دستی در معماری شیراز: نوعی دیگر از هنرهای دستی در معماری ساختمان‌ ها کاربرد دارد. از جمله آنها نقاشی پرندگان، گل، شاخه درختان و فرشتگان بر سقف ‌های بسیاری از عمارت ‌های قدیمی نظیر نارنجستان قوام، خانه زینت‌الملوک دیده می‌ شوند و همچنین کاشی‌ های هفت رنگی که در عمارت‌ های باغ عفیف‌آباد و باغ ارم وجود دارند. آینه ‌کاری و گچ‌ بری و منبت‌ کاری که در امامزاده ‌هایی مانند شاهچراغ به چشم می ‌خورند و درب و پنجره‌ های چوبی در ساختمان ‌های قدیمی مانند مسجد نصیرالملک و کارهای دستی در عمارت کلاه ‌فرنگی آباده و طرح مسجد کبیر نیریز هم از این دست هستند.

خیابان ها٬ میدان ها و محلات قدیمی: محله اسحاق بیگ، محله درب شاهزاده، محله بالا کفت (بالا کفد)، محله قصرالدشت، محله میدان شاه، دروازه اصفهان، محله بازار مرغ (قدیمی‌ ترین محله شیراز قدیم)، محله سنگ سیاه، محله درب مسجد، محله لب آب، محله ارمنی‌ها، محله کلیمی ها

جاذبه های گردشگری: از جاذبه‌ های تاریخی شهر شیراز می‌ توان به آتشکدهٔ صمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم‌ خان، نارنجستان قوام، خانه زینت الملوک، مسجد نصیرالملک، قصر ابونصر، قلعهٔ کک‌ ها، مدرسهٔ آقاباباخان، مدرسهٔ خان، موزهٔ پارس، موزهٔ هفت ‌تنان، نقش برجسته بهرام در برم دلک، موزه های دوران مختلف ایران اعم از هخامنشی، ساسانی و قاجار و... اشاره کرد. برخی باغهای شیراز شهرت جهانی یافته اند. معروف ‌ترین این باغ‌ ها عبارتند از باغ ارم، باغ عفیف‌آباد، باغ دلگشا و باغ جهان‌نما. از جاذبه‌ های طبیعی شهر شیراز می‌ توان به آبشار کوهمره سرخی، برم‌ دلک، پارک قلعه‌ بندر، پارک ملی بمو، باغ پرندگان شیراز، پیربناب، چشمهٔ جوشک، چشمهٔ خارگان، چشمهٔ ریچی، دریاچهٔ دشت ارژن، دریاچهٔ مهارلو، رکن‌آباد، رودخانهٔ قره‌آغاج، روستای قلات، کوه سبزپوشان، گردشگاه آتشکده، گردشگاه چاه‌ مسکی، گردشگاه چشمه سلمانی و گردشگاه هفت ‌برم اشاره نمود. چشمه ‌های طبیعی موجود در اطراف شیراز از جهت آب ‌درمانی و گردشگری اهمیت دارند. مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف (دارای دومین پیست بزرگ بین المللی ایران) نیز در۸۰ کیلومتری شمال شهر شیراز فعالیت دارد. شاهچراغ شیراز برای مسلمانان شیعه از اهمیت خاص برخوردار است.

آداب و رسوم و رویدادهای مهم: شهر شیراز در بین سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود.این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استاندارد های فرهنگی ایران تشکیل شده ‌بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشته ‌های مختلف هنری. با تصویب شورای شهر شیراز و تأیید مجلس شورای اسلامی روز میانی بهار، ۱۵ اردیبهشت به نام روز شیراز نامگذاری شده ‌است. به همین مناسبت، همه ساله برنامه‌ های ویژه‌ ای از طرف شهرداری شیراز در این روز برگزار می‌ گردد. به عنوان مثال در سال ۱۳۸۹ هجری خورشیدی برای اولین بار در ایران ۱۲ بالون هوای داغ به طور هم ‌زمان بر فراز آسمان شیراز به پرواز درآمدند. به مناسبت هفته شیراز بالن ‌هایی از کشورهای مختلف اروپایی توسط بالن سواران حرفه‌ ای با حضور شهروندان شیرازی در آسمان شیراز پرواز کردند.

افراد سرشناس: سعدی، حافظ، قطب‌الدین شیرازی، فیروز نادری، محمد نمازی، ابراهیم گلستان، سیبویه، سیمین دانشور و...

محصولات:  تولیدات کشاورزی این شهرستان عبارتند از: انگور، نارنج، خرمالو، ازگیل، شلیل، انار و گندم.

سوغاتی: از سوغات عمدهٔ شیراز می ‌توان به آبلیمو، انار، انجیر، ترشی‌ جات، چرم، حصیر، حنا، خاتم‌ کاری، خراطی، خرما، ریسندگی، زعفران، سفیداب، سنگ‌ تراشی، شیشه ‌گری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیات، فلز کاری، قالی، کنده کاری، کیسه حمام، گبه، گلیم، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، نان شیری، منبت ‌کاری و نمد اشاره نمود.

غذای محلی: آش سبزی شیرازی، شیرازی پلو، کلم پلو شیرازی، کوفته گشنیز، لوبیا پلو شیرازی (چشم‌بلبلی)، شکر‌پلو شیرازی، پاچه پلو شیرازی، دوپیازه آلوی شیراز، رب پلو، قنبر پلو، دمپخت،  و...

صنایع دستی: از صنایع دستی این شهر می‌ توان به خاتم کاری، معرق ‌کاری، قالی ‌بافی و منبت ‌کاری اشاره کرد. فرشبافی و تولید گل نیز در این شهر رایج است.

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 32244068 071

بهترین زمان بازدید: بهار

مدت زمان لازم برای بازدید از این شهر: پنج روز
 

منابع:
میراث فرهنگی استان فارس
fa.wikipedia.org
qademqademha.blogfa.com
mehrnews.com
computer611.mihanblog.com