نام: شهرستان اراک

نام قدیمی: سلطان آباد

استان: مرکزی

تاریخچه: از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان، ری و اصفهان توسط اعراب ،عَراق نامیده شد که بعدها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند. عَراق معرب اراک است. این شهر در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و کمی بیش از دو قرن قدمت دارد. نام شهر از قلعه‌ای نظامی در کنار روستای کرهرود بنام قلعه سلطان‌آباد گرفته شده بود که بعد سلطان‌آباد عراق نامیده شد و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به اراک تغییر نام داد. بانی شهر اراک یوسف‌خان گرجی معروف به سپهدار بود که شهر را در طی چند سال و با هزینه ۲۰۰٬۰۰۰ تومان بنا کرد. در شهر جدید تمامی تأسیسات شهری از قبیل قنات، حمام، آب‌انبار، مسجد، مدرسه، سقاخانه، بازار و ارگ حکومتی ساخته شد. با رونق گیری اقتصاد شهر و عبور راه‌آهن سراسری از شهر، مهاجرت به شهر افزایش یافت. پیش از ساخت شهر در جای کنونی و در پیرامون آن چند ده وجود داشت، در جنوب شهر ده قلعه و قلعه‌ نو و در غرب شهر ده حصار بود که برای در زمان ساخت شهر ویران شدند. در جای کنونی شهر دهی بنام دستگرده بوده است که از آثار آن قناتی باقی ‌مانده که به «قنات ده» معروف است. در سال ۱۳۲۶ خورشیدی هم‌ زمان با تشکیل استان مرکزی (به مرکزیت تهران)، شهر اراک نیز یکی از شهرهای این استان شد و در سال ۱۳۶۵ خورشیدی، مرکز استان مرکزی از تهران به اراک منتقل گردید. یک سال پس از آن استان تهران از استان مرکزی جدا شد. از آن زمان تا کنون شهر اراک به عنوان مرکز استان مرکزی در تقسیمات کشوری شناخته می‌ شود.

تقسیمات کشوری: این شهرستان از سه بخش مرکزی و ساروق و معصومیه تشکیل شده ‌است. این شهرستان شامل شهرهای اراک، ساروق، داودآباد، کارچان میباشد.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان اراک از شمال به تفرش، از مغرب به همدان و ملایر، از مشرق به شهرستان محلات و از جنوب به شهرستان خمین و شازند محدود شده است. از لحاظ وسعت دومین شهرستان استان بعد از شهرستان ساوه است. شهر اراک روی مدار ۳۴ درجه و ۵ دقیقه و ۳۰ ثانیه در نیمکره شمالی از خط استوا قرار گرفته است. همچنین این شهر روی نصف النهار ۴۹ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.

آب و هوا: شهر اراک ویژگی اقلیمی فلات مرکزی ایران (زمستان‌ های سرد و مرطوب و تابستان‌ های گرم و خشک) را داراست. بطور کلی تابستانهای نسبتاً ملایم و زمستانهای سرد تا نسبتاً ًسرد از خصوصیات اقلیمی شهرستان اراک است.

مساحت: 7178/98 كیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱۷۰۰ متر

کوههای اطراف: شهر اراک از سوی جنوب با کوه‌ های سفیدخانی، نظم‌آباد، سرخ کوه (کوه سرخه) و از سوی غرب با کوه مودر احاطه شده‌ است. کوه ‌های پیرامون شهر از جمله کوه‌ های مرکزی و پیشکوه‌ های داخلی رشته‌ کوه زاگرس محسوب می ‌شوند.

رودخانه ها: رودخانه شراء و سرشاخه ‌های آن در غرب شهرستان اراک جریان داشته که در خنداب با رودخانه قره چای یکی شده، به ‌طرف همدان جریان می یابند. از میان شهر اراک تنها رود قره‌کهریز (معروف به رودخانه خشک) می‌ گذرد. این رودخانه از کوه ‌های قره‌ کهریز سرچشمه گرفته، پس از آبیاری زمین‌ های روستاهای نزدیک اراک، از غرب شهر گذر کرده و به تالاب میقان می ‌ریزد.

وضعیت اقتصادی: اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ  گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین و از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می ‌شود. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪ تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگ‌ ترین کارخانه تولید کننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگ ‌ترین معدن سدیم سولفات کشور، به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته شده‌ است. شهر اراک با اینکه به عنوان یک شهر صنعتی شناخته شده‌ است، از نظر کشاورزی نیز دارای پتانسیل ‌های قابل توجهی است.

فرهنگ و آداب و رسوم: از آنجا که شهر اراک سابقه تاریخی چندانی ندارد، فرهنگ مردم شهر متأثر از فرهنگ‌ های مختلف است. این فرهنگ بیشتر از باورهای فولکلوریک با جنبه مذهبی یا اجتماعی شکل گرفته ‌است. یکی از ویژگی‌ های عزاداری در اراک مراسم تعزیه سیار است. از جمله مراسم سنتی نیز که در گذشته در اراک رواج داشته، مراسم جشن کوسه ناقلدی و رشکی و ماسی را می ‌توان نام برد. در گذشته در شهر اراک ازدواج درون گروه (ازدواج فامیلی) رواج داشت و همین امر سبب شده است که اکثر مردم که بیشتر روستایی بودند با هم همخون شوند، اما زندگی جدید شهری و افزایش روابط اجتماعی بین زنان و مردان در اداره ‌ها، کارخانه ‌ها و دانشگاه سبب شده که دایره همسرگزینی از حالت محدود بیرون بیاید.

جمعیت: جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۵٩٩۶٣۴ بوده‌است.

زبان محلی: اهالی این شهرستان عمدتاً به فارسی و در بخش‌ هایی به گویش وفسی و در برخی روستاها به زبان ترکی تکلم می ‌کنند.

جاذبه های گردشگری: تالاب میقان، چشمه چپقلی، چشمه کیخسرو، چشمه های روستای چناس، غار قلعه جوق و مقبره اسرارآمیز آن از جاذبه های طبیعی این شهرستان است. از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی اراک به دوره قاجار بازمی ‌گردد. از جمله مهمترین اثر تاریخی شهر، می ‌توان به مجموعه تاریخی بازار اراک اشاره کرد که از بناهای نخستین شهر اراک بوده‌ است. مدرسه سپهداری، حمام چهار فصل (بزرگترین حمام ایران)، قنات ابراهیم آباد، خانه حسن پور، ارگ اراک، و...نیز از دیگر آثار تاریخی اراک میباشند.

محصولات: از عمده ترین محصولات کشاورزی اراک می‌ توان به گندم، جو، علوفه دام، چغندرقند، سیب زمینی، انگور، هلو، سیب، گردو و بادام اشاره کرد.

سوغاتی: از جمله سوغات اراک می ‌توان به فتیر، ترخینه، باسلوق، کشمش سبز، صابون محلی، انگور، شیره انگور و گوش فیل اشاره کرد.

غذای محلی: از جمله غذاهای محلی شهر می‌ توان به ته‌ تالی، آبگوشت کشک، آبگوشت دوغ‌ دار (دوگوله دودار)، آش جودوغ، آش خیار، پتله پلو، آش بی‌بی سه‌شنبه، آش مصطفی و شفته اشاره کرد.

صنایع دستی: از صنایع‌دستی شهر اراک می ‌توان به دستباف ‌های سنتی (قالیبافی، گلیم‌ بافی، جاجیم‌ بافی)، رودوزیهای سنتی، آثار چوبی (منبت و کنده‌ کاری روی چوب، معرق کاری، پیکرتراشی، خراطی، ساخت سازهای سنتی، مشبک و گره‌ چینی چوب)، سفالگری، کتابت و نگارگری (طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ، تذهیب و تشعیر، خوشنویسی، کتیبه نویسی)، آثار فلزی (مسگری، قلم‌ زنی، سفید گری، چلنگری، مشبک فلز، ملیله طلا و نقره)، ساخت پاپوش سنتی (گیوه ‌دوزی و گیوه‌ بافی)، آرایه‌ های معماری (گچبری سنتی، آینه‌کاری...) و تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی اشاره کرد. قالی سلطان آباد از صنایع دستی این منطقه بشمار میرود. از انواع قالی مشهور اراک می ‌توان به قالی ساروق اراک اشاره نمود که از لحاظ استحکام و نقشه‌ های منحصربه ‌فرد و نوع خامه (پشم) بکار رفته، شهرت جهانی دارد. اراک به عنوان یکی از مهمترین مراکز صدور فرش به اروپا تا سال ۱۳۱۹ خورشیدی باقی ‌ماند.

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 33121904 - 33121905 - 33121905 086

بهترین زمان بازدید: بهار
 

منابع:
شهرداری اراک
میراث فرهنگی استان مرکزی
fa.wikipedia.org