نام: شهرستان قم

نام قدیمی: کمیدان

استان: قم

تاریخچه: طبق عقیده باستان‌ شناسانی مانند رومن گیرشمن قم، از نخستین مکان‌ های روی زمین است که برای نخستین بار میزبان تجمعاتی از انسان‌ های نخستین بوده است. در این صورت قدمت شهر قم و حومهٔ آن به زمان پیدایش تمدن در حدود ۱۰هزار سال قبل می ‌رسد. در سال ‌های بعد از انقلاب ۱۹۷۹ ایران انجام کاوش‌ های باستان‌ شناسی در منطقه قمرود قم نیز درستی این گفته را تأیید کرده است. آثار این کاوش ‌ها هم اکنون در موزه ملی ایران قابل رویت است. در زمان خسرو پرویز نیز قم شهری آباد بوده و زعفران قمی شهرت داشته است. پس از حمله اعراب، در زمان خلیفه عمر بن خطاب، ابوموسی اشعری قم را فتح کرد و پس از آن قم مقصد مهاجران عرب از عراق و سپس علویان و شیعیان شد. این شهر از دورهٔ اموی و عباسی به تدریج به پایتخت مذهبی شیعیان تبدیل شد. پس از وفات فاطمه معصومه خواهر علی بن موسی و دفن او در قم، نقش مذهبی شهر به تدریج گسترش یافت. عربهایی که پس از ورود به ایران به قم مهاجرت کردند نام «کم» را بر آن نهادند. پیش از آن این منطقه کمیدان نامیده می ‌شد. همچنانکه امروزه شهرستان قم از نظر موقعیت جغرافیایی در کشور اهمیت منحصر بفردی دارد، در گذشته نیز قم به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم دارای اهمیت ارتباطی بوده است. پادشاهان قاجاریه توجه بیشتری به قم نشان دادند. در زمان فتحعلی ‌شاه قاجار شهر قم و مرقد فاطمه معصومه بازسازی شدند. در جنگ جهانی اول، دامنهٔ جنگ به حدی گسترش یافت که حتی قم را هم دربرگرفت و نیروهای روسیه و انگلیس به بهانه ‌های مختلف آن را اشغال کرند. در دوران پهلوی، قم مرکز مبارزه علیه حکومت پهلوی بود. اولین جرقه انقلاب ۱۹۷۹ ایران در بهمن سال ۱۳۴۱ خورشیدی در قم زده شد.

تقسیمات کشوری: شهرستان قم دارای ۵ بخش و ۱۰ دهستان، شامل  ۶ شهر و ۳۶۳ آبادی دارای سکنه‌است. شهرهای آن قم، جعفریه، دستجرد، قنوات و کهک می‌ باشد.

موقعیت جغرافیایی: قم همسایه جنوبی استان تهران است. دریاچه حوض سلطان در استان قم و چهل کیلومتری شهر قم واقع قرار گرفته است. این شهر در کنار رودخانهٔ قمرود و در دشت قم قرار دارد.

آب و هوا: قم آب و هوای گرم و نیمه خشک دارد. تابستان ‌های قم بسیار گرم و زمستان‌ های آن بسیار سرد و خشک است.

مساحت: وسعت این شهرستان برابر با وسعت استان قم بوده و  حدود ۱۱۲۴۰ کیلومتر مربع است.

ارتفاع از سطح دریا: قم ۹۳۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

کوههای مهم: بلندترین ارتفاعات کوهستانی این استان در ۴۵ کیلومتری شهر قم، منطقه فردو، به نام قله برف انبار به ارتفاع ۳۱۵۰ متر می‌ باشد که در فصول سرد سال دارای یخچال بوده و نام این کوه نیز برگرفته از آن است.

دریاچه ها و رودهای مهم: دریاچهٔ نمک در شرق استان محل سرریز رودهای سرچشمه گرفته از کوه‌ های البرز مانند جاجرود است. به دلیل ویژگی‌ های طبیعی، این استان با کمبود منابع آب سطحی و زیرزمینی مواجه است. رودخانه ‌های قمرود و قره‌ چای جریان ‌های دائمی و سطحی را تشکیل می ‌‌دهند. رودخانه‌ های سلمان، زواریان، قره‌ سو، طغرود و فردو دیگر رودخانه‌ های مهم استان هستند.

وضعیت اقتصادی: واقع شدن قم بين سه قطب صنعتی کشور (استان های تهران، مرکزی و اصفهان ) موقعيت ويژه ای را برای اين منطقه فراهم آورده است و در حال حاضر اين استان از پتانسيل مناسبی جهت توسعه بخش صنعت برخوردار میباشد. بخش های فعال صنعتی استان قم عبارتند از : صنايع نساجی، شيميايی و پلاستيک، صنايع کانی و غيرفلزی، فلزی و الکترونيک، صنايع سنگين و صنايع دستی.

فرهنگ و هنر: قم یکی از مهمترین مقاصد مهاجرت در ایران است. بیشتر مهاجران را طلبه‌ های حوزه‌ های علمیه و مراکز علمی و دانشگاهی، اتباع کشورهای همسایهٔ ایران مثل عراق، سوریه، لبنان، افغانستان و کارگران شاغل تشکیل می‌ دهند که بسیاری از آنان به همراه خانواده ‌های خود به قم مهاجرت کرده اند.  دومين شهر در حوزه نشر و چاپ در کشور شناخته شده که در زمینه مذهب میباشد.

جمعیت: جمعیت شهرستان قم بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، برابر با ۱٬۱۱۵٬۶۷۲ نفر بوده‌است.

زبان محلی: زبان مردم قم از دیرباز فارسی با لهجهٔ قمی بوده است که امروزه به لهجهٔ فارسی تهران نزدیک شده است. همچنین بسیاری از مردم با زبان ترکی آذربایجانی با انواع لهجه‌ های آن سخن می ‌گویند. همچنین عربی در بخش‌ هایی از شهر قم با لهجهٔ عراقی نیز گویش می ‌شود.

معماری: معماری قم، شکل خاصی از معماری مناطق کویری است. معماری محلات و خانه ‌ها در قم بر اساس استقلال، حرمت حریم خانواد ه‌ها و اهمیت خلوت ‌گزینی شکل گرفته است. مرزهای پردوام محلات و خانه ‌ها، کم عرض و بن ‌بست بودن کوچه‌ ها و محلات، بام‌ های گنبدی و تخت، نشانگر نوعی از استقلال در واحدهای مسکونی شهر است.

خیابان ها٬ میدان ها و محلات قدیمی: هسته اولیه قم امروزی، محلهٔ «لب چال» است. محلهٔ آستانه،  محلهٔ چهار مردان، محلهٔ سنگ بند، محلهٔ سيدان،  محلهٔ عشقعلى، محلهٔ الوندیه، محلهٔ موسيان، محله مسجد جامع

جاذبه های گردشگری: حرم حضرت معصومه، مسجد اعظم، مدرسه غیاثیه، مسجد جامع، مسجد امام حسن عسگری ( قدیمی‌ترین مسجد شهر قم)، جمکران، آرامگاه فتحعلی شاه قاجار، آرامگاه محمد شاه قاجار، آرامگاه شاه عباس صفوی، باغ گنبد سبز، خانه تاریخی یزدان پناه، موزه ها، آسمان نما

آداب و رسوم و رویدادهای مهم: مردم شهر هر سال در ۲۳ ربیع الاول با تجمع در خیابان امامزاده ابراهیم و حرکت به سمت مرقد فاطمه معصومه سالروز ورود فاطمه معصومه به قم را گرامی می ‌دارند. همچنین در مراسم روز عید قربان مردم پشت گوسفندان قربانی را با حنا رنگ کرده، دستمال سرخ به گردن حیوان می ‌بند ند و به چشمان او سرمه می‌ کشند و قند و نبات در دهان او گذاشته و سپس او را ذبح می ‌کنند. یکی دیگر از آداب مردم قم برگزاری مراسم طلب باران است. در این مراسم مردم در امامزاده‌ها و مساجد شهر جمع شده و با خواندن نماز باران از خداوند طلب باران می ‌کنند. مراسم‌ «شب برات»، «شب چله»، «سردرختی»، «دستمال انداختن»، «دیگ جوش» و «کاکولک» از دیگر مراسم‌ سنتی مردم قم هستند.

محصولات: عمدهٔ تولیدات کشاورزی استان شامل غلات ۶۳ درصد، محصولات صنعتی  ۱۵ درصد، نباتات علوفه ۱۳ درصد، و محصولات جالیزی ۶ درصد است. محصول عمدهٔ کشاورزی استان هم گندم و جو می ‌باشد. همچنین قم یکی از مناطق مهم کشت پنبه در ایران به شمار میرود و زمین ‌های قدیمی اطراف شهر قم از دیرباز به کشت پنبه اختصاص داشته‌است. عمدهٔ محصولات تولیدی باغات استان میوه ‌هایی چون زردآلو، فندق، گلابی و گیلاس هستند. همین ‌طور میوه‌ های انار و پسته نیز در باغهای مناطق مرکزی استان پرورش می‌ یابند. پردرآمدترین محصول کشاورزی قم پسته است.

سوغاتی: از مهمترین خوراکی هایی که با اسم قم پیوند خورده سوهان قم می ‌باشد که مبداء پیدایش اولیهٔ آن در هندوستان بوده و سپس در زمان ناصرالدین شاه وارد قم شده است. انواع سوهان (عسلی، بادامی، کنجدی)، انواع حلوا (شادونه، ارده، ارده شیره، محلی)، انواع نان (کسمه، تافتون، نان شیرینی محلی) از سوغات معروف استان قم میباشند. انگشتر، تسبیح، مهر، فرش ابریشمی، قنبید (کلم محلی) از دیگر ره آوردهای این شهر است.

غذای محلی: آبگوشت قنبید یا کلم قمری، آبگوشت هویج برگه، آش قونبیه (آش قنبید یا کلم ‌سر)، آش پتله (آش جو)، ماش ماشک، ماشاب، دمپختک قمی، مغزابه، پتله پلو، اشکنه سیب زمینی، قاقاناخ (قیقاناخ: نوعی خاگینه)، آبگوشت یخنی بادمجان، کوفته قمی از غذاهای معروف این استان هستند. همچنین شربت زعفران نیز از نوشیددنیهای گوارای رایج در استان قم میباشد.

صنایع دستی: گیوه چینی، آینه سازی، نمدمالی، تولید کفش، مبل‌سازی، تولید بخاری، آهنگری، حلوایی، صابون سازی، فرش دستباف (ابریشم)، متقال ‌بافی و سوهان‌ پزی

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 02537603427-02537603426

بهترین زمان بازدید: از نظر دمایی بهترین زمان برای سفر به این شهر کویری ماه‌ های فروردین، اردیبهشت، شهریور و مهر است.
 

منابع:
استانداری قم
میراث فرهنگی قم
fa.wikipedia.org
goongash.blogfa.com