نام: سپیدان
استان: فارس
تاریخچه: نام عربی اَلبیضاء، به معنی سفید است که معمولاَ علاوه بر نامیدن یک شهر برای نام گذاری یک منطقۀ وسیع نیز مورد استفاده قرار گرفته است. این اسم، اوّلین بار در زمان تصرف این منطقه توسط اعراب، برای آن به کار بُرده شده است. در سال ۳۹ هجری (۶۶۰-۶۵۹ میلادی)، ساکنین استخر (پایتخت قدیمی پارس) جنبش جدیدی را آغاز کردند تا سیادت متزلزل عربی را از بین ببرند. به همین علّت، فرمانده قشون عرب حوزۀ فارس، با لشکریانی از شهر بصره، به جلگه مرودشت روانه شد. او برای تشکیل هستـۀ اصلی اردوگـاه نظامی خویش، برای سرکوب قیام استخـر (واقع در حاشیۀ خاوری مرودشت)، قلعه هایی را در جبهۀ باختری آن بنا نهاد. طبق نتایج آثار باستانی مکشوفه، محدودۀ شهری بيضاء در دورۀ قرون وسطی، محدود به روستای تل بیضای کنونی و تپۀ شاه قلعه قطب‌الدین و مزارع اطراف آن بوده است. آثاری مثل صفحۀ مرمری منقوش، کاشی و اشیایی نظیر میز سنگی نقش دار نشان می دهند که در اینجا نه یک دهکده بلکه یک شهر یا یک جامعۀ مهم و پیشرفتـه وجود داشته است. در نهایت باید یادآور شد که وقوع جنگ های متعدد در دورۀ آل بویه و سلجوقیان، به شهر آسیب رسانده است. شهرستان سپیدان در سال ۱۳۵۴ ایجاد و به تصویب هیئت دولت رسیده است.
تقسیمات کشوری: بر اساس آخرین تقسیمات کشـوری، این شهرستـان دارای سه بخـش بیضاء، مـرکزی و همـایجـان و سه نقطۀ شهـری (بیضاء، اردکان و هماشهر) و هشت دهستان (بانش، بیضاء، کوشک هزار، خفری، کُمِهر، سُرناباد، شش پیر و همایجان) می باشد.
موقعیت جغرافیایی: این شهرستان در محدودۀ جغرافیایی ۵۲ درجه و ۴۰ دقیقۀ طول شرقی، و ۳۰ درجه و ۳۵ دقیقۀ عرض شمالی، قرارگرفته است. از شمال به شهرستان های اقلید، مرودشت و استان کهکیلویه و بویراحمد، از جنوب به شهرستان شیراز، از شرق به شهرستان مرودشت و از غرب به شهرستان ممسنی محدود می گردد.
آب و هوا: شهرستان سپیدان منطقه‌ای کوهستانی است. آب و هوای خنک منطقه در تابستان و کوه های پوشیده از برف در زمستان یکی از ویژگی های آب و هوایی این منطقه است.
مساحت: ۲۸۳۹ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا: ۲۲۰۰ الی ۲۳۰۰ متر
کوهها: این شهرستان دارای ۱۲ قله بالای ۳۰۰۰ متر از سطح دریا است. کوه رنج، کوه برم فیروز از جمله کوههای سپیدان هستند.
رودها و چشمه ها: رود اردکان، رود شش پیر، رود توکل آباد، رود تیزآب، رود جوب خَله، رود مارگون از رودخانه های سپیدان هستند. علاوه بر رودخانه ها، چشمه های بسیار زیادی در این شهرستان وجود دارد که عمده ترین آنها چشمه های یخچالی، جورک، چلّه گاه بزرگ، چلّه گاه کوچک و انجیرک می باشند.
کشاورزی: درختان گردو و هلو و سیب و گیلاس بیشترین محصولات منطقه را تشکیل میدهند. کاشت گندم و جو و برنج کاری نیز در بیضا و دالین رواج دارد.
فرهنگ و آداب و رسوم: نژاد مردم سپیدان، ایرانی و یا آریایی است. عدّهای از طوایف قشقایی، طوایف کشکولی بزرگ و کشکولی کوچک نیز در این شهرستان زندگی می کنند.
جمعیت: جمعیت شهرستان بالغ بر نود هزار نفر است.
زبان محلی: زبان و گویش در شهرستان سپیدان عمدتاً گویش اردکانی و زبان پهلوی است. شهر اردکان و تعدادی از روستاهای قدیمی این شهرستان دارای لهجه کهنی از زبان فارسی یا "گویش اردکانی" هستند که این لهجه در بخشی گسترده ای از فارس در زمان ساسانیان رایج بوده است. مردم این شهر بعضاً گویش خاص و منحصر به فردی دارند که مشابه آن در کشور به سختی یافت می شود و برگرفته از فارسی پهلوی است. از نکات بسیار جالب این است که این گویش تنها در شهر اردکان (مرکز این شهرستان) وجود دارد. سایر روستاهایی که در منطقه سپیدان به گویش اردکانی صحبت می کنند، عبارتند از: بهرغان، ابنو، دالین، خلار، خوشمکان، و... علاوه بر منطقه سپیدان، مکان های دیگری نیز وجود دارند که به این گویش و زبان صحبت می‌کنند، نظیر: روستای دشتک در کامفیروز، روستای گاوکشک و پاپون در کازرون، بهبهان. پراکندگی این زبان در مناطقی از فارس شاید نشان دهنده این باشد که زمانی زبان رایج در منطقه بوده است.
جاذبه های گردشگری: جاذبه گردشگری طبیعی منطقه و وجود پیست سوار کاری و پیست اسکی و مناطقی همچون تنگ تیزاب و آبشار مارگون و چله گاه رونق خاصی به صنعت گردشگری داده است. آبشار مارگون، آبشار چیکان، آبشار مورزیان، تنگ تیزاب، تنگ غوره دان، تنگ آبسرد، تنگ بغدیون، دریاچه های برم فیروز، برم شش پیر از تفرجگاههای این منطقه هستند.
سوغاتی و صنایع دستی: گلیم بافی و جاجیم بافی از مهم‌ترین صنایع دستی شهرستان سپیدان محسوب می گردند.
غذای محلی: آش دوغ، شیر برنج، آش ماش، آش کارده، پلوهکل، آبگوشت، دمپخت، نان کلک، دوپیازه، کوفته، آش انار، آب پیازک و...
بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان
منابع:
fa.wikipedia.org
margoon.com
dana.ir
