نام: آباده

واژه شناسی: آباده واژه‌ای است فارسی و معنی محل آباد را می ‌رساند.

نام قدیمی: اپاتیه

استان: فارس

تاریخچه: پیشینه سکونت در محدوده فعلی شهرستان آباده به هزاره اول قبل از میلاد بر می ‌گردد. گروه‌ های کرد چادرنشین در دوره هخامنشی، نخستین کسانی بودند که در دشت حد فاصل آباده و اصفهان اسکان یافتند. در دوره ساسانیان آثار بجا مانده همانند قلعه باستانی ایزدخواست و قصر بهرام در سورمق شواهد مطمئنی از شکوفائی فرهنگ و تمدن در این گستره جغرافیایی است. قطعاً در دوره صفویه و ابتدای حکومت زندیه همزمان با حضور شاه اسماعیل سوم شهر آباده در مسیر جدیدی از پیدایش ویژگی ‌های شهرنشینی قرار گرفته و اولین ساخت و سازها با جلوه گاه‌ های یک شهر شرقی در آباده ایجاد شد. از وقایع تاریخی این منطقه زندگی شاه اسماعیل سوم صفوی در آباده است. شاه اسماعیل سوم مشهور به سید ابوتراب از شاهزادگان صفوی است. وی هنگامی که به سلطنت انتخاب شد هشت یا نه سال داشت. انتخاب وی به سلطنت با اتحاد علیمردان خان از طایفهٔ بختیاری، کریم خان از طایفه زند و ابوالفتح خان اصفهانی انجام شد. پس از مدتی بین علیمردان خان و کریم خان زند جنگ درگرفت و شاه اسماعیل به کریم خان زند پیوست و باز پس از چندی از نزد کریم خان زند گریخت و نزد محمدحسن خان قاجار رفت و چون محمدحسن خان قاجار در جنگی با کریم خان زند شکست خورد شاه اسماعیل دوباره به نزد کریم خان زند برگشت و کریم خان او را پذیرفت و در آباده ساکن نمود. با مرگ شاه اسماعیل در ۱۱۸۷ ه‍. ق. در آباده، کریم خان زند سه روز عزاداری تعیین کرد. شاه اسماعیل در آباده به خاک سپرده شد. محل دفن در قبرستان عمومی آن زمان آباده بوده که دارای آرامگاه و سنگ قبر بوده ‌است. این قبرستان در حدود سال ۱۳۳۰ ه‍. خ. تبدیل به باغ ملی گردید و اینک پارک کودک می‌ باشد. از جمله آثار یادبود باقیمانده از شاه اسماعیل در آباده تل شاه ‌نشین است که در فاصلهٔ ۲ کیلومتری شمال قلعهٔ قدیم آباده و در محدودهٔ شهر آباده قرار دارد. آباده در سال ۱۳۱۶ بعنوان شهرستان شناخته شد. در کل رویدادهای مهم آباده در طول تاریخ عبارتند از: حمله لشکر افغان به آباده وتسخیرآن درراه عزیمت به اصفهان (۱۱۳۴ ه. ق)، اقامت شاه اسماعیل سوم در آباده به فرمان کریمخان زند، جنگ لطفعلی خان زند و آقا محمد خان قاجار در محدوده شهر آباده و تخریب قسمتی از شهر، قیام حیدر میرزا فرزند شاه اسماعیل سوم علیه آقا محمد خان قاجار، قیام حیدر میرزا فرزند شاه اسماعیل سوم علیه آقا محمد خان قاجار، وقوع جنگ آباده در سال ۱۲۹۷ ه. ق بین نیروهای تفنگدار پلیس جنوب (قشون بریتانیا مستقر در آباده) از یک سو و نیروهای ایل قشقایی و آباده‌ای‌ ها از سوی دیگر.

تقسیمات کشوری: این شهرستان شامل یک بخش مرکزی و شهرهای آباده، صغاد، بهمن ایزدخواست، سورمق و چهار دهستان ایزدخواست، بهمن، بیدک و سورمق میباشد.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان آباده در شمالی ‌ترین نقطه استان فارس و در ۶۳۸ کیلومتری تهران واقع شده‌ است. آباده از شرق به شهرستان ابركوه دراستان يزد، از جنوب به شهرستان مبيد، از غرب به شهرستان اقليد و سميرم و از شمال به استان اصفهان متصل است.

آب و هوا: آب وهوای منطقه را می ‌توان تحت تأثیر مرتفع بودن منطقه و قرار نگرفتن در پیشکوه‌ های داخلی زاگرس و همچنین عدم وجود کوه‌ های بلند و مرتفع، دوری از بادهای باران آور غربی، ازنمونه ‌های آب وهوای نیمه کوهستانی دانست. این شهرستان جزء مناطق سردسیر است و از مناطق نیمه خشک استان فارس به شمار رفته و زمستانی سرد و تابستانی خنک و خشک دارد.

پوشش گیاهی و زیست جانوری: با توجه به آب وهوای منطقه پوشش گیاهی این شهرستان از نوع استپ کوهپایه‌ای یا نیمه بیابانی است که پوشیده از انواع بوته ‌های نواحی استپی است. در پای کوه‌ های جنوبی گل‌ های رنگارنگ بهاری و گیاهان دارویی در میان بوته‌ ها دیده می ‌شود این پوشش گیاهی در کشور به نسبت نواحی بیابانی و نواحی مرطوب در ردیف مراتع متوسط قرار دارد. به علت اوضاع طبیعی حاکم بر منطقه و صیدهای بی ‌رویه در گذشته حیات وحش آن فقیر شده‌ است، در دشت حیواناتی مانند خرگوش، روباه، و کفتار بیش از بقیه دیده می ‌شوند.

جمعیت: در سال ۱۳۹۱، جمعیت این شهرستان برابر با ۹۸۱۸۸ نفر بوده‌ است.

فرهنگ و زبان محلی: زبان مردم آباده، فارسی (شکسته) است که همانندی بسیاری به زبان کردی دارد (کردهای چادرنشین در اینجا ساکن بودند) و در بعضی از بخش ‌های اطراف آن طوایفی از اعراب و ایل قشقایی ساکنند که زبان ترکی دارند.

جاذبه های گردشگری: کاروانسرای ایزدخواست، پل ایزدخواست، تیمچه صرافیان، بنای امامزاده سلطان ابراهیم، کاروانسرای شاه عباس شورستان، خوره، قلعه دو قلک یا دوقله، قلعه کریم آباد، تپه قلعه گبری، تل ساریاتان، تل قلعه اروان، تپه دولت ‌آباد، تپه دهک گردو، تل قصر بهرام سورمق، قزقلاسی، مسجد امام حسن دهدق، قلعه گبری دهدق، تل قره ترک، بنای پاقلعه ایزدخواست، سد قوسی ایزدخواست، منزل شاه اسماعیل، تل شاه محمود، مرکز آباده شناسی، کاروانسرای شاه عباس ایزدخواست و قلعه قدیمی ایزدخواست و...

سوغاتی و صنایع دستی: منبت کاری آباده شهرت جهانی دارد و نمونه‌های آن در موزه‌های جهان به عنوان بهترین اثرهای هنری نگهداری می ‌شود. منبت کاری‌ های کاخ مرمر، به دست هنرمندان این شهر، همچون استاد احمد امامی ساخته و پرداخته شده ‌است. همچنین ملکی و گیوه ‌های آباده در نهایت ظرافت، استحکام و دقت، تهیه شده ودر نوع خود بی مانند است.

غذای محلی: پلو اسفندی، انواع آش های محلی، آماچوک، درهم جوش، انواع دسر از جمله مسقطی

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
fa.wikipedia.org
citypedia.ir
abadehnama.ir
abadeh.sums.ac.ir