نام: جغتای
وجه تسمیه: بسیاری از مورخان معتقدند که نام جغتای از پسر چنگیزخان مغول گرفته شده است. کلمه جغتای که در تلفظ به فتح غ و مرکب از دو کلمه جغ به معنای آبنوس و اتای به معنی پرتاب کردن است، کلمه ای ترکی است نه مغولی و به این علت نامگذاری شده است که اهالی جغتای که در قلعه ای مستحکم و مرتفع سنگر می گرفته اند هنگام هجوم دشمن درختان آبنوس را به طرف لشکر مهاجم پرتاب می کرده اند که از درختان هنوز هم چندتایی در باغ های شهر موجود است، لذا جغتای نام شهری است که با پرتاب چوب های آبنوس از آن محافظت می شده است.
نام قدیمی: نام قدیم جغتای کارزی بوده که در اثر کثرت استعمال و تغییر واژگان، قارزی تلفظ شد.
استان: خراسان رضوی
تاریخچه: پیشینه تاریخی همگون، سابقه مبارزاتی در مقابل متجاوزان، آثار تاریخی موجو در منطقه و شهر دلالت بر قدمت چند هزار ساله منطقه دارد. این منطقه به علت موقعیت خاص جغرافیایی و قابل توجه، در گذشته مورد هجوم اقوام بیگانه (مغول) قرار گرفت که با توجه به روحیه استثمارستیز مردم منطقه و عرق ملی آنان، در طول تاریخ در مقابل هجوم اقوام بیگانه مقاومت نموده و منجر به زوال استیلای ترکان مغول شد. بنا به قول مستوفی در نزهة القلوب (۷۴۰ هـ. ق) نام قدیم جغتای که در دو کیلومتری جنوب شهر واقع است کارزی بوده است که در اثر کثرت استعمال و تغییر و تحول واژگان به قارزی تبدیل شده است و اکنون آثار آن وجود دارد. تاریخ جغتای نشان می دهد که این شهر بیش از ۱۵۰ سال سابقه مرکزیت و حاکم نشینی داشته و به عنوان مرکز حکومت ولایت ثلاث (جغتای، بام و صفی آباد و میان آباد) نقش عمده ای از نظر سیاسی و اجتماعی در منطقه داشت. در زمان مغولان این منطقه به دست خان های مغول اداره می شد و تمام اسفراین و حکم آباد تحت سلطه خان «جغتای» بود. «جغتای» در گذشته به قلعه قارزی نیز معروف بوده است. این قلعه در دو کیلومتری مرکز شهر کنونی قرار داشته است. در گذشته قلعه دارای دو دروازه بوده و ۱۲ برج در اطراف آن وجود داشته است. محدوده سیاسی جغتای در گذشته بسیار وسیع تر از زمان حال بوده است. زمانی از نظر تقسیمات سیاسی جزو قلمرو نیشابور و زمانی در محدوده بجنورد و جزو نقاط آباد و مشهور آن محسوب می شده است. بعد از اینکه سبزوار شهرت تجاری، ارتباطی پیدا کرد جغتای در محدوده سیاسی سبزوار قرار گرفت. جغتای در سال ۱۳۶۳ به عنوان نقطه شهری شناخته شد و از همان تاریخ فعالیت خود را شروع نموده و در ۱۱ مهر ماه سال ۱۳۸۷ به سطح شهرستان ارتقا یافت.
تقسیمات کشوری: این شهرستان از دو بخش مرکزی، هلالی و یک شهر جغتای تشکیل شده است.
موقعیت جغرافیایی: جغتای در غربی ترین نقطه استان خراسان رضوی و در فاصله ۳۱۰ کیلومتری از مشهد قرار گرفته است. شهرستان جغتای از شمال و شمالغرب به شهرستان های اسفراین و جاجرم در خراسان شمالی و از غرب به استان سمنان، از جنوب به شهرستان داورزن و از شرق به شهرستان جوین محدود است. جغتای بین 56:36 درجه تا 57:16 درجه طول جغرافیایی و 26:25درجه تا 36:53درجه عرض جغرافیایی واقع شده است.
آب و هوا: آب و هوای حاکم بر منطقه نیمه استیپی است، با زمستان های سرد و تابستان های گرم.
مساحت: ۱۶۸۵ کیلومتر مربع
رودها: در جغتای رودخانه های جوین، کمایستان، شهرستانک، شاطه و ارگ به صورت دائمی و از ارتفاعات منطقه سرچشمه گرفته و مورد استفاده کشاورزی و بعضا شرب روستاها واقع میشوند.
اقتصاد: اقتصاد این شهرستان عموماً بر پایه کشاورزی استوار است و عموم مردم از راه کشاورزی و دامپروری امرار معاش می کنند، اوضاع اقتصادی و معیشتی مردم از میانگین نسبتاً خوبی برخوردار است. وجود بزرگترین کارخانه سیمان کشور در این شهرستان و نیز کارخانه فروکروم در رونق اقتصاد این شهرستان نقش بزرگی دارد. اقتصاد در این شهرستان در مجموع بر پایه تولید بیشتر از تجارت استوار است.
فرهنگ و آداب و رسوم: اهالی شهرستان از اقوام آریایی پارتی نژاد می باشند که به هنگام مهاجرت آریایی ها به فلات ایران در جنوب و شرق سکنی گزیدند. زبان اکثریت مردم منطقه تر کی (85درصد ترکی، 15درصد فارسی و کردی) می باشد و این منطقه از لحاظ قومیتی از تجانس و هماهنگی کامل برخوردار است.
جمعیت: جمعیت شهرستان جغتای در سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۷۹۲۰ نفر بوده است.
زبان محلی: بسیاری از افراد این شهرستان به زبان ترکی صحبت می کنند.
جاذبه های گردشگری: مسجد جامع قارزی، معصوم زاده جغتای، بقعه سلطان سیدعبدالله ابن موسی الکاظم، بقعه سلطان سیداحمدرضا علوی، بقعه سیدحسن غزنوی، مزار آقا سیدحسین، قلعه کهنه و حاکم نشین آزادوار، قلعه کهنه و قدیمی الله آباد و...
محله های قدیمی شهر: ملک‌آباد، پی آب، جمال آباد، یوسف آباد، قاراداش، نارنج قلعه و...
سوغاتی و صنایع دستی: قالی، جاجیم، گلیم، نمد
غذای محلی: حلوای شیره انگور، آش کشک، جوشبره، شوروا، فتیر و...
بهترین زمان بازدید: بهار
منابع:
فرمانداری جغتای
fa.wikipedia.org
burzinmehr.blogfa.com
