نام: نایین
وجه تسمیه: دربارهٔ نام نایین آمده است که این نام از گیاهی باتلاقی به نام «نی» برگرفته شده است. همچنین برخی از اهالی نائین نسبت این شهر را به «ناهید» یا «آناهیتا» الههٔ آب می رسانند که با توجه به قدمت این شهر و وجود باقیماندهٔ آثار و ابنیهٔ دوران ساسانی در این شهرستان و نیز شباهت گویش نائینی به گویش پهلوی، این نظر دور از ذهن نیست.
نام قدیمی: نائین را با القاب و عناوین مختلفی مانند قصبه طیبه، دارالعرفان و مدینه العرفا یاد کرده‌اند.
استان: اصفهان
تاریخچه: نایین از شهرهای ایران باستان و یکی از ولایتهای پنج گانه استان (کوره ) فارس پایتخت هخامنشیان بوده است. در قرن پنجم هجری نایین مانند شهرهای استان اصفهان مورد توجه قرارگرفته و در حکومت سلطان محمد خدابنده (الجایتو) غازان خان آثار باارزشی در این شهر ساخته شد. در دوره صفویان شهر نایین رونق فراوانی یافت .در این دوره باروی شهر مرمت شد و بناهای جدیدی احداث گردید . در سال 1000 هـ . ق هنگامی که اصفهان به پایتختی ایران برگزیده شد نایین که زمانی تابع یزد بود در محدوده اداری اصفهان جای گرفت و در سال 1327 هـ .ش نایین رسماً شهرستان اعلام شد و بخشداری آن به فرمانداری تبدیل گشت.
تقسیمات کشوری: این شهرستان در حال حاضر شامل دو بخش مرکزی و انارک و سه منقطه شهری به نام نایین، بافران و انارک و پنج دهستان می باشد.
موقعیت جغرافیایی: شهرستان نایین از شمال به استان سمنان، از شرق به شهرستان خور و بیابانک، از جنوب به استان یزد و از غرب به شهرستان های اردستان و اصفهان محدود می شود. شهرستان در ۵۲ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۲ دقیقه طول شرقی جغرافیایی و در ۳۲ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۵دقیقه عرض جغرافیایی و در فاصله ۱۴۵ کیلومتری شرق مرکز استان قرار گرفته است.
آب و هوا: شهرستان نائين داراي آب و هوايي كويري است و اختلاف درجه حرارت شب و روز در فصول سال كاملاً محسوس است و بارش آن بسيار كم و تابستان ها طولاني و بدون باران است. انارك از بخش هاي شهرستان نائين، داراي آب و هوايي گرم و خشك است.
مساحت: ۲۵۰۰۰ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا: ۱۵۸۰ متر
کوهها: كوه قابل توجهي در اين شهرستان به چشم نمي خورد. در بخش انارك تنها كوه نسبتا مرتفع، كوه دره انجيل است كه ۲۴۳۸ متر ارتفاع دارد. كوه منفرد عزيز آباد و رشته كوه هايي به نام چهار گنبد از ارتفاعات این شهرستان هستند.
منابع آب: منطقه به دليل شرايط خاص اقليمي از داشتن رودخانه و چشمه بي بهره بوده و فقط يك رودخانه فصلي از حدود ۵ كيلومتري شمال خور مي‌گذرد. در مسير مهرجان به چوپانان اندكي دورتر از از جاده اصلي، منطقه بازياب در دامنه كوهي بلند قرار گرفته‌است كه در آن چشمه اي آبي بسيار گوارا قرار دارد.
اقتصاد: اقتصاد نايين از دورترين روزگار بر كشاورزي و صنايع دستي و دامپروری متكي بوده است. معادن بسیاری نیز در این شهرستان وجود دارند که از دوران باستان تاکنون بهره برداری میشوند. در حال حاضر قالی در اقتصاد شهر نائین کاملاً موثراست و تجارت قالی و سایرامورمربوط به این صنعت از مشاغل اساسی مردم نائین به شمار می رود.
محصولات: بيشتر باغ هاي نايين را درختان انار و پسته تشكيل مي دهد. انجیر نیز در این منطقه بخوبی رشد میکند. به ندرت تعدادی از کشاورزان این منطقه به کشت شلغم و زردک و گوجه مینیاتوری و زعفران نیز رو ی آورده اند ولی عمده این کشت ها به مصرف روزمره خود کشاورز میرسد.
فرهنگ و آداب و رسوم: از آداب مردم نائین سوگند یادکردن به نمک و تقدیس آن است. همچنین مراسم ديگري كه در نايين جذاب، جالب، ديدني و منحصر به نايين است؛ مراسم «چق چقي زني» مي باشد كه توسط هيئت كوي سنگ و هيئت محمديه در امامزاده سلطان سيدعلي برگزار مي شود. اين مراسم بدين صورت است كه دو نفر در حالي كه دو قطعه چوب به نام «چق چقي» در دست مي گيرند، روبروي هم ايستاده و با آهنگ خاص نوحه خوان اين چوب ها را به هم مي زنند. اين مراسم در نايين طرفداران زيادي دارد.
جمعیت: بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان نایین در سال ۱۳۹۰ برابر با ۳۸۰۷۷ نفر بوده است.
معماری: بافت شهری قدیم نایین با تأثیرپذیری از عواملی مانند محیط طبیعی، آب و هوا، نیازهای شهر، لزوم امنیت شهر در برابر تهاجم بیگانگان طراحی شده و به طور کلی دارای معماری بسته و درونگرا است. عموم فضای معماری و آثار تاریخی در ترکیبی متراکم در کنار یکدیگر و متصل به هم استقرار یافته اند. طراحی شهر به گونه ای بوده که فضای مسکونی بدون آنکه از نظر کاربردی دچار اشکال شوند در کنار عناصر شهری مانند مسجد جامع و دارالحکومه و بازار و حسینیه و مدرسه و حمام مستقر شده است.
زبان محلی: مردم نائین به زبانی سخن می گویند که بازمانده زبان ایران باستان و (پهلوی) است. این زبان شباهت بسیار زیادی به متون اوستایی و گویش زرتشتی دارد.
محله های قدیمی: محله محمدیه از جذاب ترین مناطق بخش مرکزی نایین است. این محله به خاطر موقعیت و نمای زیبا مورد توجه گردشگران است. در مرکز این محله تپه‌ای قرار گرفته که بر بالای آن قلعه زیبای آشورگاه ساخته شده است. در پایان تپه کارگاه عبابافی در دل زمین کنده شده اند. مردم محل این کارگاه را سرداب می نامند. محله محمدیه دارای سبط های متعدد و گذرها و گنبدهای زیبا و بناهای تاریخی بسیار است.
جاذبه های گردشگری: مسجد جامع، خانه پیرنیا (موزه مردم شناسی کویر )، بازار تاریخی نایین، خانه فاطمی، خانه تاریخی امامی، نارین قلعه، قلعه محمدیه، مسجد سرکوچه محمدیه، مسجد جامه محمدیه، مسجد جامع شهر بافران، مسجد بابا عبداله، مسجد شیخ مغربی، مسجد خواجه خضر، آسیاب ریگاره محمدیه، امام زاده سلطان سید علی، مصلی عتیق نایین، یخچال های قدیم محمدیه نایین و بافران، کارگاه های عبابافی درمحمدیه، کاروانسرای بلاباد، کاروانسرای نیستانک، کاروانسرای نوگنبد، کاروانسرای مشجری، کاروانسرای عباس آباد، رباط انارک، قلعه شهداد، قلعه رستم، قلعه مزرعه امام، قلعه های تاریخی بنوید، حمام تاریخی کلوان، حمام تاریخی نوآباد، حمام تاریخی پنجاهه -34حمام تاریخی سکان -35 حمام تاریخی امام رضا -36 حصار تاریخی شهر نایین -37 چهار طاقی نخلک -38 چهار طاقی پاکوه، برج نوگنبد، برج قیوم آباد، برج سنگیج، دروازه پنجاهه، دروازه چهل دختران، دروازه و برج کلوان، بنای تاریخی نواقلی، حسینیه های تاریخی نایین، حسینیه مزرعه امام، آب انبار های نایین، آب انبار مزرعه امام، معادن تاریخی انارک و نخلک، کویر ریگ جن، نخلستان های منطقه، منطقه گردشگری عباس آباد، منطقه گردشگری پاکوه.
سوغات و صنایع دستی: زعفران، پسته، کتیرا، دارو های گیاهی و لبنیات محلی سوغات نایین هستند. از صنایع دستی می توان به فرش دستباف، عبا، کرباس، گلیم و خرما اشاره نمود. از صنايع رايج و معتبر نايين عبا بافي است. پیش از فرش، کیفیت عبای نائین در ایران و حتی حوزه خلیج فارس بسیار مشهور بود. عبا بافان، محصول خود را از کرک و پشم شتر در رنگ های زرد، مشکی، سرخ و خرمایی می بافند. مهم ترین مرکز عبابافان نائین در محمدیه قرار دارد. قالی نایین نیز آوازه جهانی دارد. کاشی سازی و کاشی کاری از هنرهای دستی نایین است که سابقه‌ای دیرینه دارد. شال بافی نایین نیز از هنرهای دستی زیبای این خطه بوده که اینک از میان رفته است.
غذای محلی: در منطقه نايين غذاهاي بومي چون آش جو و نيز توليدات محلي چون نان محلي و... وجود دارد. شیرینی های نایین به دلیل همجواری آن با استانهایی نظیر یزد و اصفهان همانند شیرینیهای آنجاست و غالباً حاجی بادام و حلوا شکری و باقلوا و قطاب یزد به وفور در نایین یافت می شود. از دیگر شیرینی های خاص که در مناسبتی تحت عنوان برات، به عنوان خیرات برای درگذشتگان خود می پزند می توان به سیروک اشاره کرد که تلفیقی از آرد و شکر و روغن فراوان است. گندم و برنج بو داده نیز از تنقلات مردم این منطقه است که به نام گندمک و برنجک شناخته شده است. در این خطه مردم به طریقی خاص نان را در تنور خشک می کنند. این نان به مدت طولانی قابل استفاده است و از طعم دل‌انگیز خاصی برخوردار می باشد. در مناطق کوهستانی اطراف نایین با تخمیر شیر گوسفند و بز ماده ای مغذی به نام «کُمه» Komeh در پوست دباغی شده بز تهیه می شود. طعم این ماده شبیه برخی از پنیرهای فرانسوی است که با شیوه ای نزدیک به همین روش ها تهیه می شود؛ البته با تندی خاص و بویی شبیه بوی الکل. گاهی اوقات برای کاستن این بو از سبزیهای معطر همچون نعناع استفاده می کنند. این غذا بسیار کامل است و آن را راز طول عمر مردم ناحیه کوهستانی نایین می دانند. (طبق آزمایشات صورت گرفته در انگلستان).
بهترین زمان بازدید: بهار
منابع:
میراث فرهنگی استان اصفهان
فرمانداری نایین
fa.wikipedia.org
