تبريز اولين شهر بزرگ منطقه است كه ماركوپولو از آن ديدن می‌كند. سلطان محمود غازان خان معروف‌ترين شاه مغول در 694 هجری تبريز را مقر حكومت قرار داد و آن را به منتهای درجه عظمت و بزرگی و آبادانی رسانيد.

خواجه رشيدالدين فضل‌ الله همدانی در بخش شمالی تبريز در بيلانكوه، مركز علمی ربع رشيدی را بنا نهاد. تاج‌الدين عليشاه جيلانی نيز مسجد عليشاه (ارك تبريز) را در مركز شهر بنا نهاد. تبريز در اين زمان رسما پايتخت ايلخانان مغول بود و تمام مملكت از جيحون تا مصر زير اطاعت فرمانروايان تبريز قرار داشت. پس از ايلخانان مغول، تبريز در عصر تركمانان آق‌ قويونلو و قره‌ قريونلو پايتخت ايران شد و در اين زمان (870 هجری قمری) بود كه به دستور جهان شاه بن قره يوسف بن تركمان مسجد كبود (گوی مسجد) بنا شد. يورش‌ های امير تيمور و فرزندان او به تبريز، كوچ دادن اجباری صنعتگران و هنرمندان تبريزی به تركستان و بالاخره زلزله‌ های بی‌ امان و پی‌در پی شكوه و عظمت تبريز را به طور موقت از بين برد و بیشتر آثار تاريخی كم‌ نظير آن از بين رفت. در سال 906 هجری قمری شاه اسماعيل صفوی تبريز را پايتخت ايران كرد. در دوران صفوی شهر تبريز بارها ميدان جنگ ايران و عثمانی بود. در آغاز حكومت قاجار به خصوص زمان فتحعلی شاه، تبريز پايتخت دوم يا وليعهد نشين ايران و محل استقرار عباس ميرزا نايب السلطنه شد. تمام وليعهدهای خاندان قاجار دوران وليعهدی خود را در مقام حاكم آذربايجان، در اين شهر سپری كردند. 

موقعیت جغرافیایی

شهرستان تبریز با وسعت 2167 كیلومتر مربع (4.8 درصد مساحت استان)، مركز استان آذربایجان شرقی بوده و ارتفاع تقریبی آن از سطح دریا 1350 متر می باشد. تبریز شهری است كه نامش از دیرباز آشنای اهل سیاحت و تجارت در اقصی نقاط جهان بوده و هست و در طول جاده ابریشم، غرب را به شرق پیوند داده و دروازه مشرق زمین خوانده شده است. این شهر بزر گترین شهر منطقه شمال غرب کشور و قطب اداری، ارتباطی، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود.

پس از بهره‌ برداری از آزاد راه نبی‌اکرم (تبریز-زنجان)، میزان مسافر پذیری تبریز رو به افزایش نهاد و این شهر پس از مشهد به عنوان دومین شهر مسافر پذیر کشور مطرح گردید. شهرستان تبریز از سمت شمال با شهرستان ورزقان، از سمت شرق با شهرستان‌ های هریس و بستان‌ آباد، از سمت غرب با شهرستان‌ های شبستر و اسکو و از سمت جنوب با شهرستان مراغه هم‌ مرز است.

تبریز پایتخت گردشگری 2018
 

مردم آذربایجان و در راس آنها تبریزی‌ ها در طول تاریخ کشورمان نشان دادند، که همیشه و در همه حال در امور مختلف همواره پیشگام و پیشتاز بوده‌ اند و در واقع این قابلیت و ظرفیت در بین آنان است، که اگر بخواهند کاری را انجام دهند، با پشتکار، همت، غیرت و سختگیری خاص آن کار را به سرانجام می‌ رسانند، که نمود بارز این امر به خاطر همت و تلاش مردمان این خطه، شهر تبریز، به عنوان شهر اولین‌ ها مطرح است.
در سایه تلاش و پیگیری مسئولان استان در دو سال گذشته تبریز بعنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی برای سال 2018 انتخاب شده است. با توجه به معرفی شدن تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری جهان اسلام  2018، لازم است یادآوری شود که تبریز با معماری سنتی و تاریخی خود ازجمله دارا بودن بزرگترین بازار سر پوشیده جهان که ثبت شده یونسکو میباشد، صنایع دستی و سوغاتی های کم نظیر و متنوع و مطرح شده در سطح جهان از جمله فرش دستبافت، خشکبار و انواع دیگر سوغاتی ها قابلیت پذیرایی از مردم مشتاق گردشگری را در سطح بین المللی دارد که این خود از افتخارات دیگر این کهن شهر ایران است. قابل یاد آوری میباشد که انتخاب تبریز به عنوان پایتخت نگارگری کشورهای اسلامی، تصویب انتخاب تبریز به عنوان دبیرخانه اطلس شهرهای اسلامی، برگزاری همایش بین‌المللی ورزش‌ های زورخانه‌ای در تبریز و انتخاب تبریز به عنوان پایتخت جهانی فرش، از جمله عوامل موثر در انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018 میباشد.
همانطور که ذکر شد شهر تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018 انتخاب شده و مسئولین استانی درصدد طرح آن در سطح جهانی و انجام تبلیغات لازم برای جذب گردشگر هستند. به این منظور روز سه شنبه، ۲۲ تیر ماه ۱۳۹۵، با حضور معاون رئیس جمهور و متولیان گردشگری استان و شهردار تبریز در جریان یک همایش، از لوگوی طراحی شده ویژه  تبریز پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی سال 2018  و تمبر مخصوص آن رونمایی شد.
لوگوی تبریز ۲۰۱۸ با در نظر داشتن المان هاو نمادهای مهم فرهنگی و تاریخی کهن شهر تبریز توسط لیلا حجتی طراحی شده و در همایش‌ها و برنامه‌های مختلف تبریز ۲۰۱۸ مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
همچنین با حضور دکتر مسعود سلطانی‌ فر معاون رئیس جمهور، دبیرخانه تبریز ۲۰۱۸ در خانه تاریخی حیدرزاده تبریز آغاز به کار کرد و به عبارتی این خانه تاریخی بار دیگر مورد توجه قرار گرفت.
 

تقسیمات کشوری

طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان تبریز دارای دو بخش به نامهای مرکزی (شامل دهستانهای میدان‌چایی، سرد صحرا، آجی‌چای و اسپیران) و خسروشاه (شامل دهستان‌های لاهیجان و تازه‌کند)، سه نقطه شهری به نامهای تبریز، سردرود و خسروشاه و 75 آبادی می‌باشد.

اقلیم و آب و هوا

شهر تبریز از سمت شمال، جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب به زمین های هموار و شوره‌ زارهای تلخه‌ رود محدود شده و به شکل یک چاله نسبتاً بزرگ و یا یک جلگه بین‌ کوهی درآمده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا بین 1350 متر تا 1550 متر در نقاط مختلف آن متغیر بوده و شیب عمومی زمین های تبریز به سمت مرکز شهر و سپس به سمت مغرب می باشد. آب و هوای تبریز در زمستان‌ ها بسیار سرد و در تابستان‌ ها خشک و گرم است؛ اگر چه حرارت به دلیل نزدیکی به کوه سهند و وجود باغ‌های فراوان در پیرامون شهر تعدیل می‌گردد.

وضعیت اقتصادی و صنعتی

تبریز از روزگاران گذشته تا به امروز  به علت نزدیكی به روسیه و عثمانی و ارتباط با كشورهای اروپایی مورد توجه قرار دارد و امور تجاری در این شهر رونق دارد. در دوره قاجاریه تبریز پس از تهران مركز مهمترین وقایع كشور گردید. در زمان عباس میرزا كه جنگهای ایران و روس درگرفت، قورخانه و كارخانه‌ های مهمات‌ سازی در این شهر استقرار یافت و بر اهمیت تبریز افزوده شد.

توسعه صنایع در این خطه در سال 1345 خورشیدی پایه‌ گذاری گردیده و با احداث کارخانجات تراکتورسازی تبریز، ماشین‌ سازی رونق پیدا کردند و در این بخش مشاركت‌ های عظیمی با كشورهای دیگر مانند چك و اسلواكی، رومانی و آلمان به انجام رسیده‌اند. تولیدات عمده صنعتی در این منطقه عبارتند از: مواد غذایی، مواد شیمیایی، كانی غیرفلزی، فلزات اساسی، ماشین‌آلات نساجی و فرش

واحدهای صنعتی استان كه به طور عمده در تبریز مستقر می باشند در سه محور تبریز-میانه، تبریز-مرند و تبریز-مراغه واقع شده اند و به دلیل این كه در سر راه جاده ایران  اروپا قرار دارند از اهمیت مضاعفی برخوردارند.

در زمینه صنعت چرم نیز تبریز جزو پیشتازان بوده  و از شهرت جهانی برخوردار است. کیف و کفش آن عموماً دارای کیفیت بالایی است. تبریز مدت‌ هاست که مرکز هنر و صنایع دستی (به خصوص سرامیک، سفال، جواهرآلات و نقره‌کاری) بوده است. اما فرش مهمترین صادرات صنایع دستی آن به شمار می‌ رود. فرش دست‌ بافت تبریز و مراغه به علت طراحی ویژه و کیفیت بالا دارای شهرت جهانی است که صادرات آن یکی از منابع قابل توجه ارزی به شمار می آید.

نقاط تاریخی و دیدنی

مسجد کبود یا گوی مسجد (متعلق به نيمه دوم قرن نهم هجري)، ارک علیشاه (يكي از ابنيه كهن و عظيم تبريز و در زمره شاهكارهاي معماري اسلامي مربوط به دوره ايلخاني)، مسجد جامع تبریز یا مسجد جمعه،  بقعه و مسجد سيد حمزه، مقبره الشعرا (مدفن شعرا، فقها و عرفاي بسياري از جمله اسدي طوسي، خاقاني، شرواني ، ظهير فارابي ، قطران تبريزي، همام تبريزي، سلمان ساوجي، قطب‌الدين شيرازي و استاد و شاعر بزرگ شهريار)، ربع رشيدي، بازار تبريز (يكي از زيباترين و بزرگترين مجموعه بازارهاي ايران، بقعه صاحب‌الامر و مدرسه اكبريه،  بقعه سيد ابراهيم (در خيابان شمس تبريزي و در محله دوه‌چي)، آرامگاه دو كمال (مدفن كمال‌ الدين مسعود خجندي از شعراي معروف قرن هشتم و نهم هجري و كمال‌الدين بهزاد معروفترين نقاش مينياتوريست قرن دهم هجري)، ايل‌گلي یا شاهگلي (تفرجگاهی در جنوب شرقي تبريز)، موزه آذربايجان، كليساهاي تبريز (شامل کلیسای آودنتيست‌ها، سه كليسای ارامنه گريگوري، كليسای پروتستان‌ها و کليسای كاتوليك‌ها)، مسجد مقبره، برج خلعت‌پوشان،  مقبره قطب راوندي در خسروشاه، مسجد جامع خسروشاه

صنایع دستی و سوغات تبریز و مناطق مختلف استان:

قرابیه تبریز، نوقا، اریس، سوهان کنجدی، شکلات تسبیحی، مربای گل (گل محمدی) تبریز، آجیل مخصوص که از دیرباز مرغوبیت جهانی داشته و از بهترین محصولات ایران است، انواع خشکبار از قبیل برگه هلو، زردآلو، آلو خشک که در شهرستان های جنوبی بخصوص در مراغه تولید می شود طرفداران بیشماری دارد.

سوجوق مراغه، باسلیق مراغه، میان پر گلابی عجب شیر- مراغه،  میان پر زردآلو مراغه - عجب شیر، میان پر انجیر کردشت و روستاهای حاشیه رودخانه ارس، حلوا گردویی اسکو، دوشاب (شیره انگور) اسکو، گل سرخ تبریز و روستاهای دامنه سهند، ذغال اخته شهرستان کلیبر، برگه زردآلو و آلبالو شهرستان مرند، لبنیات آذربایجان بویژه لبنیات دره لیقوان، سیب زنوز (در فصل تابستان) عسل طبیعی کوهستان سهند و... از سوغات استان هستند.

فرش هریس از اهمیت وژه ای برخوردار است. قالی مشهور هریس از نظر رنگ و طرح در نوع خود بی نظیر است. سوزن دوزی ممقان، ورنی بافی عشایر ارسباران- کلیبر که بوسیله هنرمندان عشایر استان در نقاط روستایی و شهری اهر و کلیبر توسط زنان بافته می شود و به کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپا صادر میشود. قالیچه های خوش نقش تبریزی ، ظروف سفالي، صابون مراغه، محصولات چرمیاز قبیل چرم تبریز و کفشهای دست دوز آن از دیرباز به واسطه خوش دوختی و ظرافت از شهرت و اعتبار فراوانی برخوردار است. روسری ابریشمی اسکو که از نوعی پارچه ابریشمی در شهرستان اسکو بافته می شود به به کلاقه ای اسکو معروف است، دارای رنگها و طرحهای زیبا و متنوع می باشد و در مصارف روسری و شال مورد استفاده قرار می گیرد. سبدبافی کشکسرای مرند و...

مراکز خرید  معروف تبریز:
تربیت: واقع در میدان ساعت روبروی عمارت شهرداری. تربیت در مرکز شهر واقع شده و تمام تاکسی ها از هر نقطه شهر تبریز به بازار مسافر میآورند. مقصد اغلب اتوبوسهای خط واحد تبریز نیز بازار یا امین میباشد  که به بازار نزدیک است. خلاصه بازار تبریز از هر نقطه شهر براحتی قابل دسترسی است.
مرکز خرید اسکان: در چهارراه آبرسان و مابین فلکه دانشگاه و چهارراه آبرسان واقع شده. اجناس خوبی دارد و برخی مغازه ها حراج خوبی دارند. غیر از اسکان در چهارراه آبرسان مراکز خرید دیگری نیز موجود است از قبیل برج سفید، مرکز خرید جواهر و...
مجتمع تجاری تفریحی لاله پارک: اگر طالب اجناس اصل ترک هستید لاله پارک مرکز خوبی برای این اجناس محسوب میشود که نمایندگیهای تولیدی ترک در این مرکز واقع شده است. همچنین اجناس مرغوب ایرانی ازقبیل کفش و اجناس چرم مرغوب نیز در این مرکز در دسترس است. لاله پارک در شهرک باغ میشه تبریز، در ضلع جنوب شرقی میدان فهمیده واقع در بزرگراه پاسداران قرار دارد. داخل این مرکز رستوران و کافی شاپ و مرکز بازی نیز وجود دارد.
از مناطق دیگر مناسب برای گردش و همچنین خرید اجناس خوب شهرک ولیعصر تبریز میباشد که فلکه بازار آن معروف است.

اگر طالب نقره تبریز هستید میتوانید از نقره فروشهای معتبر تهیه کنید. نقره فروشیهای معتبر تبریز در خیابان امام، مابین خیابان تربیت و خیابان فردوسی (روبروی ارگ) و  همچنین در خیابان شهناز واقع شده اند که از بین آنها ارمنی ها محبوبیت و شهرت بیشتری در این کار دارند.

مناطق گردشگری تبریز به همراه آدرس:
پارک بزرگ ائل گلی
موزه قاجار (واقع در خیابان ششگلان و جنب اداره صعت و معدن) مقبرة الشعرا نیز نزدیک به این موزه و در خیابان ثقة الاسلام و جنب بقعه سید حمزه واقع است.
ربع رشیدی (واقع در باغمیشه)
مقبره دو کمال واقع درخیابان هفت تیر- محله بیلانكوه (ولیان كوی) - باغ كمال (مقبره دو كمال) تبریز
مسجد چهار منار تبریز واقع در بازار تبریز

مکانهای تاریخی و موزه های تبریز در اطراف میدان ساعت:
اکثر مکانهای دیدنی وتاریخی تبریز نزدیک میدان ساعت میباشد. از میدان ساعت پیاده به هر یک ازاین مکانها نهایت 15-10دقیقه راه است:
عمارت شهرداری (واقع در میدان ساعت)
ارگ تبریز چند قدم با میدان ساعت فاصله داشته و درسه راه طالقانی، جنب مصلی خودنمایی میکند.
خیابان تربیت روبروی عمارت شهرداری بوده و مرکز اصلی خرید شهر تبریز میباشد و به بازار بزرگ تبریز منتهی میشود(موزه مشروطه نیز در نزدیکی بازاربزرگ تبریز در راسته کوچه واقع است) در خیابان تربیت کوچه نور هاشمی موزه مطبوعات ملی(خانه حریری) واقع شده که بنای زیبا و منحصر بفردی است.
موزه ادبی استاد شهریار(منزل شخصی استاد)، خانه های تاریخی تبریز از جمله خانه نیکدل، خانه حیدرزاده،  موزه سنجش، دانشکده معماری و...که همگی درمقصودیه واقع شده اند.(کوی عمارت شهرداری)
خانه های تاریخی دیگری نیز درارتش جنوبی، کوچه صدر قرار دارند، از جمله: خانه ختایی، خانه لاله ای، خانه علی میسیو
مسجد کبود تبریز(فیروزه اسلام) و موزه آذربایجان بالاتر از میدان ساعت نرسیده به چهارراه منصور واقع شده اند.  بوستان خاقانی نیزجنب مسجد کبود میباشد که محل مناسبی جهت صرف چای و استراحت میباشد. سایت موزه عصر آهن نیز در این منطقه واقع شده که از داخل پارکینگ بازار کبود دسترسی بهتر و نزدیکتری دارد درواقع راه میانبر محسوب میشود.

تلفن میراث فرهنگی تبریز و استان آذربایجان شرقی: ۳۵۵۴۶۱۶۴-۰۴۱

منابع:

استانداری آذر بایجانشرقی

شهرداری تبریز

اطلاعات شخصی