«هر کس یک بار مسحور افسون کویر شود، تا پایان عمر رهایش نخواهد کرد.» این جمله معروف را دکتر «آلفونس گابریل» جغرافیدان و جهانگرد فقید اتریشی گفته است. او سفرهایی به کویرهای ایران داشته و معروف ترین سفرنامه اش، با عنوان «عبور از صحاری ایران» به چاپ رسیده است.
بافق شهرستانی کویری در استان یزد است که در جنوب شرقی شهر یزد واقع شده است. آب و هوای این شهرستان تابع اقلیم کویری است و در تابستان گرم و سوزان و در زمستان خشک و سرد است. حسب فراخور منطقه ای که شهرستان در آن قرار گرفته دشت های کویری در آن بوجود آمده اند که به معرفی چند نمونه از آنها می پردازیم.
ریگ صادق آباد
ریگ صادق آباد در موقعیت جغرافیایی N3145 E5519 در استان یزد واقع است. این ریگزار در جنوب نمکزار یا کویر بافق و در شمال روستای صادق آباد در پانزده کیلومتری شمال شهرستان بافق واقع شده است. ریگزار شکلی شبیه به لوزی دارد و گستره آن شمالی - جنوبی است. قطر بزرگ آن پنج کیلومتر و قطر کوچک آن در حدود چهار کیلومتر است. تپه ها فاقد جهت مشخص هستند. در مرکز ریگزار تپه های ماسه ای ستاره ای قابل مشاهده است. ارتفاع متوسط ریگزار از سطح دریا 951 متر است. تپه ها در حاشیه مرکز دارای بیشینه ارتفاع ده تا پانزده متر هستند که با حرکت به سمت مرکز و تپه های ستاره ای آن، این ارتفاع تا 35 متر افزایش می یابد.
این ریگزار در شمال به روستای حسن آباد و در جنوب به روستای صادق آباد بافق محدود میگردد. این جاذبه تا چند سال پیش ناشناخته بود ولی چند سالی است که به آن بیشتر اهمیت داده شده و سعی در شناساندن آن به دیگران شده است ولی هنوز فاقد امکانات کافی است. اخیرا اهالی روستا یک کمپینگ تفریحی تاسیس کرده اند که در ایام تعطیل خدماتی مثل پیست شترسواری، موتورسواری، کویرنوردی،پرواز با چتر پاراسل، والیبال ساحلی، حمام آفتاب، زمین بدمینتون و میزبانی از اردوهای دانش آموزی و برگزاری اردوهای خانوادگی و ریگ نوردی را ارائه می دهد.
پوشش گیاهی در ریگزار صادق آباد بسیار ضعیف و عمدتا از گیاهان ماسه پسند هستند. از گیاهان این منطقه می توان به بوته های نسی و به ندرت اسکنبیل اشاره کرد. در مرز ریگزار و نمکزارهای حاشیه آن درختچه های گز نیز وجود دارد.
دسترسی
دسترسی به این منطقه از طریق شهرستان بافق، جاده آسفالته روستای صادق آباد واقع در شمال شهرستان امکانپذیر است.
کویر درانجیر
قسمتهای وسیعی از شمال، شرق و غرب شهرستان بافق را باتلاقها، نمکزارها و کویر های متعدد تشکیل می دهد که کویر بزرگ دره انجیردر شمال شهر بافق از آن جمله است.
کویر بافق در فرو رفتگی شرق یزد که در واقع فرورفتگی اصلی کویر یزد است، قرار گرفته است. رودخانه های اصلی این کویر به بخش جنوبی وارد شده و مخروط افکنه های حاشیه ای و معمولاً سفید رنگ اطراف این کویر نشان دهنده شوری قابل توجه زمینهای اطراف این کویر می باشد. طول کویر بافق در حدود ۷۵ کیلومتر و عرض آن در حدود ۲۰ کیلومتر بوده و مساحت آن در حدود ۷۵۰ کیلومتر مربع می باشد. ۶۰٪ این کویر را زمینهای رسی و ۴۰٪ از آن را نمکزار وسیع پوشانده است. زمینهای رسی بخش جنوب و شمال غرب این کویر را پوشانده اند.
رودخانه های جنوبی باعث تراکم زیاد گیاهان شور زیست در قسمت جنوبی این کویر شده اند، در حالیکه در قسمت های شمالی یا نزدیک سطح نمکزار به علت افزایش شوری زمین، گیاهی مشاهده نمی شود. نمکزار که در قسمت شمالی کویر قرار گرفته تقریباً تمام عرض کویر را از شرق به غرب قطع کرده است. سطح این نمکزار را لکه های هم مرکزی همراه با حوزه های کوچک باتلاقی پوشانده که در بعضی نقاط این پوشش نمکی تازه است. با توجه به اینکه لبه های این قشر نمکی بطور موضعی شکسته یا اینکه به طرف بالا برگشته، می توان تصور نمود که نمکزار فعلی بر روی سطح آب فوق‌العاده کم عمقی شناور بوده یا بر روی لجن اشباع شده‌ای بستر گرفته است. به همین دلیل ، رانندگی بر روی این کویر بشدت خطرناک و در بعضی قسمت ها غیرممکن است.
پوشش گیاهی
در داخل کویر درانجیر هیچ گونه گیاهی دیده نمیشود. تنها در حاشیه کویر گیاهان هالوفیت و شور پسند همچون اشنان و گز قابل مشاهده هستند. در خارج از منطقه کویر در زمینهایی که شوری خاک اندکی کاهش یافته می توان گیاهانی از قبیل تاغ، گون، اسفناج وحشی، تره تیزك، كاكوتی، فرفیون، گل گندم، شقایق كوهی، انغوزه، زنبق صحرایی، ملیكا، خارشتر، كلاه میرحسن، كاروانكش، افدرا، اسكنبیل، تاغ، قیچ، پرند، گز، گل كتانی، بابونه ای، شب بوی صحرایی، تلخك، اسفند ، علف شور، كلپوره، شیرینک را مشاهده کرد.
در حاشیه نمکزار گونه های مختلف گیاهی انجیر وحشی، درمنه، رندک، بهوه شور، اشنان، آویشن، عجوه، اردلک، سمیسک، گون، بادام کوهی، بنه، قیچ، تاغ، گز، خارشتر، اسپند، تلخه بیان، کلاه میرحسن و اسکنبیل می باشد.
حیات وحش
به دلیل شوری خاک، ضعف پوشش گیاهی و نبود چشمه های آب شیرین، هیچگونه حیات وحشی برای این منطقه قابل تصور نیست اما در حاشیه نمکزار پستاندارنی شامل: یوزپلنگ، پلنگ، جبیر، قوچ و میش، کل و بز، کفتار، کاراکال، گربه وحشی، خرگوش، روباه معمولی و انواع جوندگان زندگی میکنند.
کبک، تیهو، باقرقره شکم سیاه، سنگ چشم خاکستری، چکاوک بیابانی، زاغ بور، دلیجه، دودوک و انواع مختلفی از پرندگان شکاری و گنجشک سانان نیز از مهمترین پرندگان این منطقه هستند.
لاک پشت مهمیز دار، بزمجه بیابانی، سوسمار خار دم ایرانی و آگامای چابک از جمله خزندگان پناهگاه حیات وحش دره انجیر بشمار می روند.
دسترسی
مسیر یزد به بافق از قسمت جنوبی این کویر عبور می کند
مسیر دیگر مسیر آسفالته بافق به حسن آباد است که پس از حسن آباد مسیر خاکی می شود و به خرانق منتهی می گردد . این مسیر از حاشیه شرقی کویر عبور می کند.
براریگ بافق
این جاذبه طبیعی شامل تلماسه ها و تپه های شن روان با وسعت زیاد است. چنانچه از گذشتگان نقل شده، شن های روان تا ورودی شهر که امروز منطقه ای مسکونی شده ادامه داشته و همین شن های روان امروزه تپه های دیدنی را در جاده روستای قطرم و دهستان مبارکه و حسن آباد به وجود آورده که بسیار دیدنی است و جلوه خاصی به کویر بخشیده است.
از حاشیه کناری دشت یزد تا کفه بافق منطقه کویری با بیابانهای لخت و تپه های درهم ریخته و تحت تأثیر شنهای روان قرار دارد که با توجه به باتلاق نمک شمال شهر بافق، تثبیت شنهای روان کاری دشوار است. مسافران و گردشگرانی که قصد سفر به این مناطق را دارند باید از پیشروی در حوزه باتلاقها خود داری کننند. در مناطق باتلاقی، نمکزار و کویری شمال بافق هیچگونه امکانات رفاهی و خدماتی وجود ندارد، لذا توصیه می شود میهمانانی که قصد سفر به این مناطق و دیدن زیبایی های کویر را دارند با امکانات و تجهیزات کامل راهی این خطه شوند.
کویر مغستان (ریگ زرین)
این کویر در چهل کیلومتری شمال کویر بافق (دره انجیر) و در شمال غربی روستای ساغند و جنوب روستای بیاضه قرار دارد. قسمت جنوب غربی این کویر را گنبد های نمکی پوشانده است. این کویر توسط ارتفاعاتی که از میانه آن را قطع می کنند به دوقسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است. در قسمت شمالی که 300 کیلومتر مربع وسعت و شکلی شبیه مثلث دارد، تپه های ماسه ای قرار گرفته و سیزده درصد آن را حوزه خیس باتلاقی فرا گرفته است. آب زیر زمینی در این منطقه بالا بوده و وجود گیاهان فرآتیک نشان دهنده شوری اندک خاک در این منطقه است. قسمت جنوبی نیز 280 کیلومتر مربع وسعت دارد و پنجاه و پنج درصد آن را حوزه خیس باتلاقی فرا گرفته است. بهترین فصل برای رفتن به این کویر، بهار است.
ریگزار پتکستان
ریگزار پتکستان واقع در ۶ کیلومتری روستای مبارکه نیز از زیباترین مناظر و موقعیت های گردشکری بافق به حساب می آید، که کمپ کویرنوردی نیز با ارائه خدماتی مثل اسب سواری، شتر سواری، سافاری، موتور چهار چرخ و … در آن دایر است.
توصیه هایی به مسافران
1- به گردشگرانی که قصد سفر به مناطق کویری بافق را دارند توصیه می شود از پیشروی در حوزه باتلاق ها جدا خودداری کنند.
2- در مناطق باتلاقی، کویری و نمکزار شمال بافق هیچ گونه امکانات رفاهی و خدماتی وجود ندارد، لذا برای ورود به این مناطق و دیدن زیبایی های کویر، با امکانات و تجهیزات کامل وارد منطقه شوند.
منابع:
شهرداری بافق
negahmedia.ir
bartarinha.ir
seeiran.ir
hamgardi.com
fa.wikipedia.org
tripbama.com
irandeserts.com
article.tebyan.net
