مجموعه شاه سلطان محمود که در روستای بُندرآباد واقع شده است، خانقاه شیخ تقی الدین دادامحمد (شیخداد) بوده است. این بنا که در قرن هفتم ه.ق احداث شد، از حیث نقشه ساختمانی و طرز ساخت کاملا به مسجد شباهت دارد. در جنوب صحن آن صفه‌ای به طول یازده متر و در جنوب این صفه، گنبدی که با کاشی های فیروزه رنگ شش ضلعی و حواشی معرق پوشیده شده دیده می شود. در این مجموعه محرابی به چشم می خورد كه طرفین آن دو اتاق كوچك با تزئینات كاشی فیروزه ای وجود دارد. در این بقعه آثار و قبور متعددی دیده می شود كه محل دفن عده ای از مشایخ سلسله دادائی است.
ساختمان این بنا حدود ده هزار مترمربع زیر بنا دارد و شامل مسجد ذوقبلتین، حسینیه، خانقاه، آب انبار، مکتب خانه، نانوایی، حمام، برج های حفاظتی و مقبره ای است که مدفن عده ای از مشایخ سلسله «دادایی» است. سنگ های قبور این مجموعه به لحاظ هنر طراحی، خوشنویسی و حجاری دارای ارزش فراوان هستند. در مسجد جامع این مجموعه منبری از کاشی معرّق با نقوش گره اسلیمی و خط ثلث وجود دارد که ازنظر هنری در هیچ جای استان یزد نمی توان دید. این مجموعه که به مرور زمان در زیر ریگ های روان کویری مدفون شده بود به همت سازمان میراث فرهنگی از زیرخاک بیرون آورده شد. یکی از مهمترین و عجیب ترین قسمت های این مجموعه تونلی است که این خانقاه را از زیرزمین به مسجد شاه ولی در شهرستان تفت متصل می سازد. ازدیگر شگفتی های این مکان شکل ظاهری مجموعه است به طوری که اگر از بالا به این ساختمان نگاه کنیم شکل کلمه لا اله الا الله را تشکیل داده است.
تاریخچه
شیخ تقی الدین از عرفای قرن هفتم هجری و مؤسّس سلسله داداییه است. وی از شاگردان و مریدان شیخ محمد، معروف به «پیراندایان» بود. او نخست به پیشه بارپازی (پاک کردن جو و گندم) اشتغال داشت و از آنچه به دست می آورد اندکی برای خود نگه داشته و مابقی را به فقیران می داد. نقل شده که روزی همه دسترنج خود را به یکی از سادات بخشید، به همین علّت در عالم خواب مورد عنایت حضرت محمد، رسول خدا (ص) قرار گرفت و حضرت او را دادا محمد نامید و به او درجه ولایت و غنای مالی بخشید. پس ازاین واقعه دادا محمد به توصیه استاد که او را دیگر نیازمند معلم نمی دانست، به اردکان رفت و به ارشاد مردم مشغول شد و خانقاه های متعددی در اطراف یزد از جمله بُندرآباد بنا کرد. او سلسله داداییه را بنا نهاد و جمع کثیری به وی روی آوردند. افراد این سلسله مورد احترام سلاطین آل مظفر بودند و موقوفات معتبر و مفصّلی داشتند که تا اواخر عصر صفوی به «موقوفات مشایخ داداییه» شهرت داشت. وی به خواست حاکم شرع و قاضی یزد، شهاب الدین بن قاضی مسعود به یزد آمد و مورد توجّه و ارادت وی قرار گرفت. از آن پس شیخ دادا محمد در محلّه «سرآب نو» اقامت گزید و یک بار نیز به همراهی فرزندانش به مکه رفت. در منابع از او به‌عنوان شیخ تقی الدّین، قطب الأولیاء و تقی الحق و الدّین، عارف، عالم، زاهد و مرشد یاد کرده اند. شیخ تقی الدّین پس از درگذشت در خانقاه بُندرآباد به خاک سپرده شد؛ اما پس از سه روز به دستور قاضی شهاب الدّین جسدش را بیرون آوردند و به یزد انتقال دادند و در محلّه «سرآب نو» به خاک سپردند. در سال ۷۲۶ ﻫ.ق قاضی شهاب الدّین عمارتی کوچک و درگاه و ساباطی بر فراز قبر وی بنا کرد. چون قاضی شهاب الدّین در سال ۷۴۸ ﻫ.ق وفات یافت، پشت قبر شیخ به خاک سپرده شد. شیخ تقی الدّین چهار فرزند به نام های؛ سلطان محمود شاه، حاجی علی شاه، حسن شاه و محمّد شاه داشت که همگی از صوفیان مشهور روزگار خود بودند. همنام وی، دادا محمّد، فرزند حاجی علی شاه است که در سال ۸۱۰ ﻫ. ق درگذشت.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- yazdrasa.ir
- isna.ir
