قلعه های ابرکوه دارای دیوارهای بلند و برج های متعدد به منظور نگهبانی و پاسداری از ساکنین آن است. پلان این قلعه ها اغلب مربع مستطیل، مدور، بیضی و چند ضلعی هستند و دسترسی به داخل آنها از طریق تنها درب ورودی امکان‌پذیر است.
این بناهای تاریخی با ارزش در شهر و روستاهای اطراف ابرکوه استقرار یافته و تعدادی از آنها هم اکنون برای سکونت مورد استفاده قرار می گیرد، ولی بسیاری از آنها نیز خالی از سکنه شده است.
قدمت این قلعه ها که با خشت خام و گل ساخته شده، مربوط به دوره های مختلف ساسانی، زندیه، افشاریه و قاجاریه است. قدیمی ترین قلعه های تاریخی شهرستان ابرکوه قلعه هارونی و قلعه بداف است که قدمت آنها به دوران قبل از اسلام باز می گردد. از دیگر قلعه های تاریخی این شهرستان می توان به قلعه های ارگ شهرسب، رباط، تیزک، فیروزآباد، احمد آباد، بابک، حسن خان، سردار و رئیس آباد اشاره نمود.
قلعه رباط
در مجاورت راه کنارگذر ابرکوه (کمربندی) قلعه ای با نقوش هندسی مشاهده می گردد که با مصالح خشت و گل بنا گردیده است.
این قلعه در حاشیه غربی شهرستان ابرکوه در نزدیکی میدان ولی عصر (ع) این شهر واقع شده و متعلق به دوره صفویه است. این قلعه که روزگاری مسکونی بوده، دارای نه برج مدور است که روی آنها تزیینات هندسی دیده می شود. دور تا دور برج، نقش هایی صلیبی شکل، مربع و لوزی ایجاد شده است. برج ها به سه قسمت زیر برج، میان برج و سر برج تقسیم می شوند. دیوار حصار دور قلعه را با چینه به ارتفاع حدود هشت متربنا نموده اند. مصالح به کار رفته در بنای قلعه، خشت، گل و سنگ است. سنگ با ملات ماسه آهک در زیر سازی و بنای قلعه به کار رفته است. ورودی اصلی قلعه در ضلع شرقی مابین دو برج که از برجهای دیگر بزرگتر است، قرار دارد.
قنات آبی نیز از وسط قلعه سالهای گذشته برای تامین قلعه نشیان جریان داشته که براثر خشکسالی آب قنات خشک شده است. این اثر تاریخی که مساحتی حدود ده هزار مترمربع دارد از معماری دوران صفوی و زندیه است که با شماره 6304 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلعه روستای تیزک
قلعه تیزک مجتمع مسكوني بزرگی است که داراي سردري رفيع، دو طبقه و ديوارهاي چينه اي و خشتي است. وسعت قلعه نسبتاً بزرگ، مستطيل شكل و داراي چهار برج در اطراف است. خانه های این قلعه به صورت موازی و همردیف، دارای هشتی ورودی و دو نشیمنگاه است. اکثر این خانه ها دارای بالاخانه هستند که در قسمت مرکزی هر کدام، سیستم خنک کننده برای تهویه هوا دارند. یکی دیگر از خصوصیات این قلعه وجود اسطبل می باشد که در آن اسب و چهارپایان و حتی در قدیم گورخر نگهداری می شد. در گذشته، آب قنات روستا از وسط آن عبور و به سمت مزارع و دو سرداب نزدیک قلعه هدایت می شد.
این قلعه مسکونی در روستای تیزک در دهستان تیرجرد واقع شده و در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۶ به شماره ۱۹۰۸۱ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قدمت اين بنا مربوط به دوره افشاريه و زنديه است و سالها قبل مرمت هايی در این بنا صورت گرفته است.
قلعه روستاي شهرسب
مهمترین قلعه شهرستان ابرکوه که پنجاه قلعه دارد، قلعه بزرگ روستای شهرسب در ورودی شهر ابرکوه از سمت یزد است. این قلعه با هفده هزار مترمربع مساحت، دارای سردری رفیع است و آثاری از مجتمع مسکونی دارد که هسته اولیه آنرا می توان به دوره صفویه نسبت داد. این قلعه با دو حصار متحد المرکز و شانزده برج از معدود قلعه های استان یزد است که معماری آن نسبتاً سالم مانده است. مصالح به کار رفته در آن خشت خام، گل، سنگ، چوب و آجر پخته است و ویژگی های بارز این مجتمع مسکونی بسیار زیبا، خانه های قدیمی برتر با تزئینات گچبری و نقوش اسلیمی گل و بوته و مقرنس کاری آنهاست. این قلعه با شماره ۱۳۷۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه حاجی خان اسفندآباد
اسفندآباد مرکز دهستان اسفندار بخش بهمن ابرکوه نیز چند قلعه دارد که یکی از آنها پابرجاتر از دیگر قلعه ها است. پیشنهاد می کنیم که سری به بزرگترین روستای ابرکوه بزنید و از این قلعه تاریخی نیز دیدن کنید.
قلعه رکن آباد
قلعه رکن آباد مربوط به دوره قاجار است و در ابرکوه، صحرای رکن آباد واقع شده است. این اثر در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۷۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه سنی
قلعه سنی مربوط به دوره قاجار است و در ابرکوه، بخش مرکزی، محله بنادان، صحرای سنی واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۹۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه روستای بداف
قلعه روستای بداف از جمله بناهای تاریخی بخش بهمن شهرستان ابرکوه است. به نظر می رسد که دور آن برای امنیت بیشتر خندق هایی حفر شده است که این مسئله با توجه به قرار گرفتن آن در محلی با چند متر گودی قابل بررسی است.
قلعه حسن خان مهرآباد
قلعه حسن خان مهرآباد، قلعه ای است با حصار چینه ای و چهار برج حفاظتی در چهار گوشه که در شهر مهردشت قرار گرفته است. از ویژگیهای بارز این بنا برج حفاظتی استوانه ای شکلی است که در وسط قلعه احداث شده و کاربرد دفاعی داشته است. خانه های مسکونی داخل این قلعه نیز تخریب شده است.
قلعه عزت آباد
قلعه عزت‌آباد ابرکوه که به شماره ۳۱۳۲۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، مربوط به به دوران قاجار و پهلوی است. این قلعه با پلان نزدیک به مربع با طول ۸۱ متر و عرض ۸۰ متر در جبهه شرقی باغ عزت آباد (امیدسالار) واقع شده است. این قلعه دارای باروهای چینه ای بلند، سیزده چین که در هر ۴۵ سانتیمتر چینه یک رج خشت کار شده و برج های سه طبقه در چهار گوشه حصار قلعه، ارتفاع حصار قلعه حدود ۶/۵ متر است و ارتفاع برج ها ۱۰ متر و ۳۵ سانتیمتر است. ورودی قلعه در جبهه شرقی واقع شده و با این که بیش از نیمی از فضاهای مسکونی ضلع جنوبی قلعه به کلی تخریب شده اما با وجود بقیه عناصر موجود به خصوص حمامی که در گوشه جنوب شرقی وجود دارد این بنا هنوز پویا و سرپا است. فضاهای مسکونی قلعه که در حال حاضر هفت پلاک آن باقی مانده، هر کدام دارای فضاهای خواب، نشیمن، انبار، مطبخ، سرویس بهداشتی، لرد و حیاط هستند.
شهرستان ابرکوه یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری کشور است و دارای بیش از ۴۰۰ اثرتاریخی می باشد. تا کنون ۱۲۷ اثر آن به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.
مسجد جامع، یخچالها، مسجد بیرون، خانه آقازاده، گنبد عالی، موزه مردم شناسی، بافت قدیم شهر ابرکوه (خندق های سنگی) و سرو ۴۵۰۰ ساله ابرکوه بیشتر از همه مورد بازدید مسافران است.
منابع:
شهرداری ابرکوه
tasnimnews.com
seeiran.ir
fa.wikipedia.org
tabnakyazd.ir
mehrnews.com
kojaro.com
