کاخ موزه نظامی میان پشته بندر انزلی مربوط به دوره پهلوی اول است و از سال ۱۳۶۷ به عنوان موزه نظامی مورد استفاده قرار گرفت. گرچه این موزه نام نظامی را بر خود دارد اما بنای زیبا و اشیای ظریف و هنرمندانه آن بر وجهه خشک و نظامی سلاح های موجود چیرگی دارد. در واقع “موزه نظامی انزلی” یا همان “کاخ میان پشته” تلفیقی از ظرافت، زیبایی و هنر معماری با جلوه هایی از سلحشوری و رزم آوری است. این بنای زیبا همچون قوی سپیدی در باغ دلگشایی ماوا گزیده که عطر بهار نارنج هایش مشام هر دیدارکننده ای را نوازش می دهد. این بنا در یک هزار و ۱۶۸مترمربع زیربنا در دو طبقه ساخته شده است. در حیاط کاخ چند اراده تانک و توپ و سلاح های سنگین و نیمه سنگین در بین درختان قرار داده شده که از همان ابتدا نظامی بودن کاخ را یادآوری می کند. در طبقه پایین کاخ موزه نظامی انزلی، سلاح های سبک و ادوات نظامی از زمان زندیه تا دوره رضا خان قرار داده شده است. در میان این اشیا از سپر پوست کرگدن گرفته تا لباس های زرهی و کلاهخود و سلاح های سبک مانند ششلول و هفت تیر تا تفنگ های بزرگ قلعه ای و تفنگ های سنگ چخماق و حتی نیزه ها و… دیده می شود و جنگاوران ایران قدیم از آن استفاده می کردند. طبقه دوم کاخ موزه نظامی انزلی، حالت کاخ بودن خود را بیشتر حفظ کرده و در آن از مبلمان مورد استفاده رضاخان و مهمانها، قفسه های چوبی بسیار خوش ساخت و ظریف و در عین حال مقاوم، شمعدان ها و ساعت های برنزی، ظروف چینی و کریستال که تعدادی از آنها هدایای سران کشورهای خارجی به رضا خان است، نگهداری می شود. رادیو ضبط مبله هدیه هیتلر به رضا خان یکی از این تحفه ها است. تابلوی کبک آویز اثر کمال الملک و تابلوی نقاشی کار ناصرالدین شاه از جمله تابلوهای موجود در کاخ است. یکی دیگر ازآثار زیبای موجود لوستری است که از چوب یکپارچه تراشیده شده و بر سقف یکی از اتاق ها نصب شده است. میزهای چوبی خوش تراش با طرح های بسیار ظریف و زیبا حکایت از سلیقه هنرمندانه صنعتگران آن زمان دارد. در همه اتاق ها شومینه دیواری تعبیه شده و پنجره های بزرگ فضای درون کاخ را به طبیعت زیبای پیرامون پیوند می دهد. سالانه تعداد قابل توجهی از ایرانگردان و حتی گردشگران خارجی از این موزه دیدن می کنند.
تاریخچه
قبل از احداث این کاخ، در این مکان کاخ باشکوه خوشتاریا قرار داشت، این کاخ اختصاص به تاجر روس داشت که از اولین کسانی بود که صنعت برق را وارد ایران کرد. روایت است در دورانی که خبری از روشنایی برق نبود در شب های مه آلود بندر انزلی این بنا با نور خود منظره ای زیبا را به وجود می آورد. کاخ خوشتاریا بدستور رضا شاه در سال ۱۳۰۳ تعمیر و بازسازی شد. پس از این که خوشتاریا امتیاز چوب و بریدن درخت های جنگلهای تالش را دریافت کرد ضمن اینکه کارخانه ای در حوالی گرگانرود برپا نمود، کارخانه چوب بری دیگری در میان پشته احداث و قصری دو طبقه و با شکوه و زیبا از چوب ساختند و از کارخانه برق این قصر را در نور غرق کردند. پس از این که ساختمان کاخ آتش گرفت بدستور رضاشاه مهندس علی خان معمار مخصوص شاه، نقشه این کاخ را طراحی کرده و مهندس مظلومیان آرشیتک و رئیس فنی اداره بندر مأمور اجرای آن گردید. این کاخ به جای کاخ خوشتاریا در سال ۱۳۰۸ آغار به ساخت شد و بین سالهای ۱۳۱۳–۱۳۱۴ به پایان رسید. به این نوع بناها در عهد قاجار کلاه فرنگی می گفتند.
ویژگیهای معماری
زمین کلی کاخ ۱۰۲۶۶۶ متر مربع و زیر بنای دو طبقه ۱۱۶۸ متر مربع می باشد. طبقه همکف از از قسمت بیرونی تا حدود یک متر از سطح زمین دارای یک شیب ملایم جهت نما و استحکام است. بدنه ساختمان از سنگ بلوک ۲۵×۲۵×۵۰ سانتی متری و دو جداره ساخته شده و بین دو جداره حدود ۱۰ سانتیمتر فاصله است. کاخ دارای ۱۱ اتاق و یک سالن پذیرایی با چهار سرویس حمام و دستشوئی در ساختمان می باشد. سقف کلیه اتاق ها بتن آرمه بوده و روی سقف از داخل اتاق ها گچبری شده و تعدادی مجسمه کوچک از گچ، بر حاشیه اتصال دیوار به سقف دیده میشود. در اتاق ها لوسترهای کریستال بکار رفته ولی در سرسرا که ارتفاع از کف تا سقف طبقه دوم بیش از ۱۲ متر است، لوستر بزرگ ۶۰ شاخه ای کریستال با زنجیری آویزان است. ابتدا برای کاخ بامی از بتون آرمه ساخته بودند و گنبد آهنی رویش را با حلب سفید پوشانده بودند. در تعمیرات قبلی دو شیر و تاج پهلوی را که در سمت شمالی بالای ساختمان بوده، برداشته اند. کاخ دارای یک در بزرگ از سمت شمال است که پس از یک راهروی پهن، سرسرای کاخ نمایان می شود که پلکانی پهن را دربردارد و پله ها به دو سمت شرقی و غربی به سمت طبقه بالا منتهی می شود. ما بین این پلکان پنجره های بزرگی به سمت جنوب وجود دارد که به نقش خورشید ساخته اند. منطقه وسیع زمین کاخ دارای چهار خیابان است که کاخ در تقاطع آن قرار دارد. در طرفین خیابان های اصلی کاخ درخت های سرو کاشته و کناره های خیابان را با بوته های کیش «شمشاد» محصور کرده بودند. در داخل محوطه چهار خیابان، صد ها درخت نارنج را با نظم و ترتیب کاشته بودند که منظره ای جالب و بسیار فرح انگیز داشت ولی در برف سنگین سال ۱۳۲۸ بسیاری از درخت های نارنج کاخ می سوزد و خشک می شود. قیمت تمام شده کاخ را با مبلغ ۷۵۰۰۰۰ ریال اعلام نمودند. در اوایل سال ۱۳۶۳ مقدار ۲۲۵۰۰ متر مربع از کل زمین کاخ در سمت جنوب شرقی را به منظور احداث مسجد امیرالمؤمنین (ع) و مجتمع علوم دینی و برگزاری نماز جمعه جدا کرده و آن را محصور کردند.
صنعتگران و معماران کاخ
از جمله کارهای هنری این ساختمان پله های آن است که بدون پایه جاگذاری شده اند و طبقات سه گانه را به هم وصل می کند، به طوری که اگر شخصی در شیروانی باشد در آن واحد کف زیرین را خواهد دید، ابتکار این پله چوبی بدست حاجی آقا نامی بوده است. نجاری این ساختمان با استاد باقر قزوینی انجام گرفت، پنجره ای که در ضلع جنوبی ساختمان به صورت خورشیدی است توسط او ساخته شد. در نمای شمالی کاخ ابتدا دو شیر وجود داشته که توسط مهندسین مهاجر به نام نعلبنیانس طراحی شده بود. گچبری و گچکاری داخل اتاق ها به وسیلهٔ استاد محمود و پدرش که از همدان آمدند انجام گرفت. نقاشی های داخل ساختمان به وسیلهٔ استاد رضا رنگچی انجام یافته است.
احداث موزه
این کاخ در ابتدا به وسیله اداره بندر اداره می شد و بعداً به استانداری گیلان و از نیمه دوم سال ۱۳۳۲، نیروی دریایی ارتش و پس از مدت کوتاهی توسط بیوتات سلطنتی اداره و از حدود سال ۱۳۴۸ مجدداً به نیروی دریایی واگذار گردید. بعد از انقلاب چند سال این بنا بلا استفاده ماند و از سال ۱۳۶۷ شمسی پس از تعمیرات اساسی و تعویض حلب های شیروانی، ساختمان کاخ به موزه نیروی دریایی تبدیل شد و انواع سلاح های گرم و سرد، از زمان صفویه تا کنون، در قفسه های مخصوص برای بازدید کنندگان جاسازی و حتی بعضی اشیاء قدیمی تر نیز در این موزه به چشم می خورد و از طرفی ماکت و مدل های انواع ناوهای جنگی نیروی دریائی ایران نیز در آن جلب توجه می نماید. به منظور حفاظت از موزه به ناچار روی پنجره ها را با شبکه ای از آلومینیوم پوشانده اند، هر چند به زیبایی ساختمان لطمه زده ولی چون از آلومینیوم ساخته شده صدمه چندانی به ساختمان وارد نکرده است.
موقعیت مکانی
کاخ، موزه میان پشته در استان گیلان، شهرستان انزلی، شهر بندر انزلی و در منطقه میان پشته بین دو پل انزلی و پل غازیان در محوطه و سیعی واقع شده است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- tehransuite.com
- mehnavaz.com
