ترکیب اکوسیستم های خشکی و دریایی موجب پدیدار شدن زیستگاه هایی می شوند که به آنان تالاب یا مرداب می گوییم. بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب عبارت است از مناطق مردابی، آبگیر، تورب زار و مجموعه های آبی بصورت طبیعی، مصنوعی، دایم یا موقت با آب ساکن، جاری، شیرین، آب شور یا شور مشتمل بر آن دسته از آبهای دریایی که عمق آب در کشند پایین تر از 6 متر تجاوز نکند. هدف اصلی کنوانسیون رامسر در 1971 به امضای کشورهای متعهد از جمله ایران رسید، حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب ها از طریق اقدامات ملی و همکاری های بین‌المللی به منظور دستیابی به توسعه پایدار است.
تالاب انزلی از نوع تالابهای ساحلی "Coastal Wetland" بوده و بوسیله یک کانال کشتیرانی که از طریق دو موج شکن واقع در تاسیسات بندرگاه انزلی حمایت و به دریای خزر متصل میباشد. حوزه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالابهای بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید "کنوانسیون رامسر، سال ۱۹۷۵" و همچنین سازمان بین‌المللی حیات پرندگان این تالاب را بعنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده است.
تالاب انزلی جزء تالاب های طبیعی و آب شیرین کشور بوده و دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به همراه جریان های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می شوند. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی تالاب به ۵/۲ متر می رسد که بدلیل نوسان های سطح آب دریای خزر، این مقدار متغیر است . حوزه آبریز تالاب انزلی، مساحتی برابر ۳۷۴ هزار هکتار دارد که از مساحت فوق را موارد ذیل تشکیل میدهند:
۹/۵۳ درصد: جنگل و مرتع
۲/۳۳ درصد: زمین های کشاورزی
۷/۸ درصد: تالاب، آب بندان ها و استخرها
۷/۳ درصد: مناطق انسان ساخت استفاده از زمین را به خود اختصاص داده اند
از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه، تالاب بین‌المللی انزلی است. این تالاب محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند. تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر مربع حکم تصفیه خانه را برای رودخانه هایی دارد که به دریای خزر می ریزد. این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده ۵۰ گونه ماهی صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم نظیری دارد. تالاب انزلی از سال ۱۳۵۴ جزو تالاب های بین‌المللی تحت حفاظت قرار گرفت و مهمترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. تالاب بین‌المللی انزلی از سالیان دور همه ساله پذیرای مسافران بی شمار داخلی و جهانگردان خارجی است.
این تالاب، به واسطه گیاهان، جانوران و مورفولوژی و شکل بستر ارتباط با دریا و رژیم رودها دارای محیط زیستی ویژه است. معروف ترین گیاه تالاب انزلی که شهرت جهانی دارد «لاله تالابی»است که تالاب را به این دلیل تالاب لاله مردابی می‌خوانند. تنوع زیستی بالای تالاب آن را برای مطالعه پرندگان مناسب کرده‌است. حواصیلها، اردک سانان، مرغابی سانان کشیم بزرگ، کشیم سیاه گردن، یلوه کوچک، کاکایی و غیره از پرندگان این تالاب شمرده می‌شوند. گیاهان تالاب به سه دسته غوطه ور( میرپوفیلوم . سراتوفیلوم دمرسوم . سراتوفیلوم سابمرزوم . پوتاموژتون پکتیناتوس . هیدریلاور تیسیلاتا) گیاهان شناور( اوتریکولاریا . شالوین . هیدروکاریس . عدسک سرنیزه ای . عدسک کوچک . عدسک چند ریشه . تراپا . مریم آبی . علف هفت بند . پوتاموژتون شناور . دسپیرودلا) و گیاهان حاشیه‌ای (نی معمولی . اسپارگانیوم . لوئی . سیرپوس . پلی گنوم . پونه ی آبی . تیرکمان آبی . بارهنگ آبی . بوتوموس . نلومبو . دم اسب) تقسیم می‌شود.
موقعیت جغرافیایی
این تالاب در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع در استان گیلان، در عرض ۲۸ تا ۳۷ شمالی و طول ۲۵ تا ۴۹ شرقی واقع شده و از شمال به شهرستان انزلی، از جنوب به شهرستان صومعه‌سرا، از شرق به پیربازار و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود است.
چگونگی پیدایش
آنچه مسلم است پس از سر برآوردن باریکه خشکی انزلی و غازیان از دریا و پیشرفت خشکی از طرفین منطقه وسیعی از دریا را از دریا جدا کرده و آن را در پشت سر خود در جنوب قرار داده و با کیلومترها فاصله از ساحل قدیمی ساحل جدیدی را تشکیل داده است. پهنه ی آب جدا شده از دریا را که بصورت راکد در پشت باریکه خشکی انزلی و غازیان قرار گرفته تالاب یا مرداب انزلی می نامند.
مجموعه تالاب انزلی شامل ۴ بخش میباشد:
بخش شرقی
بخشی غربی آبکنار
بخش مرکزی
سلکه و سیاه کشیم
این تالاب در فهرست رامسر قرار داشته و منطقه ثبت شده آن در این فهرست شامل تمام تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب بندان های متعدد محدوده تالاب انزلی است. این چهار بخش از نظر خصوصیات فیزیکوشیمیائی، مرفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیائی دارای تفاوتهای چشمگیر بوده و سیستمهای متفاوتی را ارائه می‌نمایند.
آب و هوای تالاب
مشخصات جوی تالاب انزلی شبیه به انزلی و غازیان است بجز آنکه مقدار رطوبت تالاب بیشتر از مناطق مجاور است . مختصات جوی این منطقه با حداثر مقدار بارندگی سالیانه در زمستان و حداکثر رطوبت در تابستان مشخص می گردد . حداقل حرارت در زمستان نزدیک و یا مساوی صفر درجه سانتیگراد و به ندرت پایین صفر و حداکثر بین ۳۳ تا ۳۶ درجه سانتیگراد در اواسط تابستان از ایستگاه های هواشناسی محلی گزارش شده است.
رودخانه های اصلی تالاب
رودخانه های اصلی مرداب انزلی که از طریق موج شکن های بندرانزلی به دریای خزر مرتبط می شوند از شرق به غرب بدین ترتیب است :
سوسر روگا
پیر بازار روگا
چپ خاله
راست خاله یا نهنگ روگا
مهدی روگا یا کلویر روگا
ژرفای تالاب انزلی
به گفته محمدجواد محمدی‌زاده، رئیس وقت سازمان محیط زیست ایران، ژرفای تالاب انزلی تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، حدود «۸ متر» بوده و امکان صید هفت تا هشت تن ماهی در آن وجود داشته، اما تا تاریخ ۱۳ بهمن ۱۳۹۰ خورشیدی، به دلیل افزایش سطح رسوب‌ها، ژرفای این تالاب به «یک و نیم تا حداکثر دو متر» رسیده است.
ریشه یابی نامگذاری تالاب
در زبان گیلکی، واژه "همزلی" معانی نظیر سایش و نزدیکی آب و خشکی را میدهد که میتواند، برگرفته از وجود مرداب در منطقه باشد و از پیشینیان منطقه به ارث رسیده است.
در زبان یونانی نیز واژه‌هایی نظیر «انزلیوس و انزلیا» وجود دارد به معنی «مرداب»، با توجه به اینکه جزیره و مرداب در این منطقه از قدمتی ۱۵۰۰۰ ساله برخوردار است. این نامگذاری میتواند به دورانی به مراتب کهن تر بازگردد و حتی نامگذاری شهر انزلی نیز میتواند برگرفته از وجود یکی از بزرگترین تالاب های جهان در این منطقه باشد.
آلودگی مرداب انزلی
مرداب انزلی از آنجایی که یک تالاب بین‌المللی ثبت شده است، هم‌اکنون در فهرست مونترآل قرار گرفته‌است. قرار گرفتن در این فهرست به معنای این است که «تالاب در حال خشک‌شدن است و به مراقبت نیاز دارد».
مشکل مهم تالاب انزلی آلودگی روز افزون آب آن است. چرا که تقریباً فاضلاب تمام خانه های مسکونی و اغلب کارخانه ها و کارگاه های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن و یا به داخل رودخانه هایی که به تالاب می ریزند سرازیر می شوند.
تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آب های مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به شمار می رفت باقی‌مانده ی منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت. از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی شده، افزایش سطح رسوب‌ها که باعث کاهش عمق این تالاب شده و همچنین تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی است. در همین حال فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریخته‌شدن به رودخانه پیربازار، راهی تالاب انزلی می‌شود که وضعیت آلودگی مرداب انزلی را تشدید میکند.
همچنین گیاه آبزی آزولا یا آزیر طی دودهه اخیر درآبگیرهای استان گیلان و بخصوص مرداب بندر انزلی گسترش یافته است. این گیاه به دلیل رشد سریع،در فصل تابستان سطح تالاب را می پوشاند به نحوی که از نظر زیست محیطی باعث کاهش میزان نفوذ نور واکسیژن به داخل آب شده و باعث به مخاطره انداختن حیات آبزیان می شود. کمخرج ترین راه مقابله با گیاه آزولا استفاده از حشره ای است که از این گیاه تغذیه میکند. اما متأسفانه اقدامات مناسبی برای نجات بزرگترین تالاب بین المللی جهان تا کنون صورت نپذیرفه است.
امکانات گردشگری منطقه
در اطراف تالاب دسترسی به وسایل نقلیه به راحتی امکان پذیر است و پارکینگی نیز در ورودی تالاب وجود دارد. چند رستوران و اقامتگاه نیز در اطراف تالاب وجود دارد. منطقه تحت پوشش اینترنت و آنتن تلفن همراه نیز هست. در نزدیکی تالاب انزلی چندین شرکت برای خدمات توریستی وجود دارد و مسیر قایق های آنها هم متفاوت است که می توانید ابتدا در مورد قیمت و مسیر پرس و جو کرده و بهترین گزینه را برای خود انتخاب کنید.
منابع:
fa.wikipedia.org
makanbin.com
tishineh.com
karnaval.ir
