برج گنبد کاووس

برج گنبد کاووس بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس ، در سه کیلومتری شهر قدیم جرجان در استان گلستان قرار دارد. گنبد کاووس یا میل گنبد که بلندترین برج تمام آجری ایران به شمار می آید بر فراز تپه ای خاکی که قریب پانزده متر از سطح زمین بلندتر است درسال (۳۹۷ هجری قمری برابر با ۳۷۵ هجری خورشیدی) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار، آل زیار بوده، بنا گردیده ‌است.

برج گنبد قابوس یا کاووس از زیباترین و با شکو ه ترین بناهای اوایل دوره اسلامی است که علیرغم استفاده بسیار کم از عناصر تزیینی در آن، دارای ساختاری متناسب، موزون، مستحکم و زیباست. بدنه بنا سراسر از آجرهای پخته قرمز رنگ ساخته شده که در نهایت پختگی و استحکام هستند و به علت تابش آفتاب در طول قرن ها به رنگ زرد طلایی زیبایی درآمده که خود بر زیبایی بنا افزوده است.
این برج با آجرهای ویژه دنباله‌دار کفشکی ساخته شده‌ و دو پوسته‌است. گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم‌ مرغی و از آجر معمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله‌دار. مقرنس آن ساده ولی زیبا از نخستین نمونه‌های مقرنس‌ کاری در بناهای اسلامی است.

پروفسور آرتور پوپ در مورد این بنا چنین نوشته ‌است : در زیر سمت شرق کوههای البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگ‌ ترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته ‌است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر می‌باشد و برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست.

دکتر ویلسن آمریکایی نماینده دانشگاه پنسیلوانیا نیز در بازدید و پژوهشی که از این بنا داشته دربارهٔ مقرنس‌ های برج چنین نوشته‌است: بالای درب، درون نیم گرد ورودی گیلویی مقرنسی است که در گامهای نخستین پیشرفت می‌ باشد و این یکی از نمونه‌ های آراستن بنا است. دو سو نگاشته کوفی، کمربندوار، بدنه را آرایش کرده‌است که یک سوی آن در ۸ متری پای آن و دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی است. گونه نوشته کوفی نگاشته‌ ها ساده و آجری است و الفبای آن آرایش ندارند. برجسته و خواناست و دورادور آنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر.

گنبد قابوس شامل ۲ قسمت است : پی یا پای بست بنا و بدنه، گنبد مخروطی. ارتفاع ساختمان برج قابوس 55 متر است که با احتساب بلندی تپه 15 متری پای بست آن به 70 متر می رسد. این بنا با نقشه ستاره ای شکل ساخته شده است و ارتفاع مخروط آن به 18 متر میرسد. روی بدنه آن 10 ترک دارد و راس هر ترک نیز 1.60 متر و قاعده ان نیز 1.4 متر از هم فاصله دارد و محیط اصلی گنبد نیز 30 متر است. در بدنه شرقی روزنه ‌ای تعبیه شده که ارتفاع آن یک متر و نود سانتیمتر است. عرض روزنه در قسمت بالا ۷۳ و در وسط ۷۵ و در پایین ۸۰ است. در ضلع جنوبی آن یک ورودی می‌ باشد که یک و نیم متر عرض و ۵۵/۵ متر ارتفاع دارد. در درون طاق هلالی سر در آن، مقرنس کاری ساده ای دیده میشود. سبک معماری آن سبک رازی است که یكی از بارزترین ویژگیهای شیوة معماری رازی استفاده از آجر با بهترین كیفیت ممكن است.

برج در طی عمر خود چند بار تعمیر ومرمت شد آخرین بار نیز در سال 1349 تعمیر اساسی آن انجام گرفت بطوری كه این شاهكار معماری اسلامی كه با شكوه ترین ابنیه قرن چهارم هجری است حفظ و مصون گشت.

بلندترین برج آجری ایران در طول سال از جمله نوروز رکوردار جذب گردشگر بوده و شمار زیادی از علاقمندان به میراث تاریخی و فرهنگی را به خود جذب کرده است.

متن كتیبه‌ها :

1- بسم الله الرحمن الرحیم بنام خداوند بخشیده مهربان
2- هذ القصر المعالی این است كاخ عالی
3- الاصیر شمس المعالی امیر شمس معالی
4- الاصیر ابن الاصیر امیر سپر امیر
5- قابوس ابن وشمگیر قابوس فرزند وشمگیر
6- امر به نبائه فی حیاتی فرمان داد به بنای آن در زندگی خویش
7- سنه سبع و تمسین و ثلثماته قمریه سال سیصد و نود و هفت قمری
8- و سنه خمس و سیعین و ثلثماته سال سیصد و هفتاد و پنج شمسی
 

منابع
makanbin.com
fa.wikipedia.org
yjc.ir