تالاب بین المللی گمیشان در استان گلستان و کرانه خاوری (شرقی) دریای کاسپین واقع شده است. این تالاب در محدوده شهرستان گمیش تپه تقسیم بندی شده است و گمیش تپه در زبان ترکمنی به معنای تپه نقره ای می باشد. در اصل گوموش تپه املای صحیح نام منطقه است که با معنی آن نیز( تپه نقره ای) مطابقت دارد. درحال حاضر گمیشان نام شهرستان به مرکزیت شهر کمیش دپه میباشد که درتاریخ ۲۲ اردیبهشت ۸۸ از شهرستان ترکمن جداشد.
تالاب گمیشان جزء تالابهای بین‌المللی است که با ۱۷۷۰۰ هکتار وسعت و عمق متوسط یک و نیم متر در شمال شرق بندر ترکمن و در شرق کمیش دپه واقع شده است، این تالاب از جنوب به رودخانه گرگان، از شمال به رودخانه اترک و از غرب محدود به نواری از تپه‌های شنی است که این محل را از دریای خزر جدا می‌کند. اين تالاب در شمال غربي در قلمرو شهرستان تركمن قرار گرفته است . گسترش طولي تالاب جهت جنوبي – شمالي دارد به طوريكه ضلع جنوبي تالاب به مصب رودخانه گرگان و مرز شمالي آن در خاك كشور تركمنستان ( مصب رودخانه اترك ) و مرز غربي محدود به نواري از تپه هاي شتي ساحلي تثبيت شده، كه آن را از درياي خزر جدا مي سازد و در چندين نقطه كانال ورودي و تبادل آب دريا به تالاب وجود دارد .
این تالاب در شمال شرقی خلیج گرگان و در محدوده منطقه مرزی با کشور ترکمنستان قرار گرفته است؛ حضور مرزبانان خستگی ناپذیر ایران زمین در این منطقه بیانگر مرزی بودن منطقه است.
پوشش گیاهی
تالاب گمیشان علاوه بر تأثیر مثبت در آب و هوای منطقه، زیستگاه بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی بوده و طبق پژوهشهای انجام شده از غنای ژنتیکی برخوردار بوده و هنوز نیز مورد توجه دانش پژوهان در این زمینه است. در تالاب گمیشان ۱۱۶ گونه گیاهی موجود است.
پوشش گياهي منطقه را اكثراً گياهان تالابي و شور پسند تشكيل مي دهند. به طور كلي تابستان هاي گرم و مرطوب و زمستان هاي ملايمي دارد.
ویژگی جانوری
نزدیک هشتادگونه پرنده مهاجر و بومی در حاشیه این تالاب زندگی می‌كنند كه پرندگان نادری مثل پلیكان پاخاكستری، قوی گنگ و فریادكش و فلامینگو نیز در میان آنها به چشم می خورند. در ميان پرندگان آبزي چنگر فراوانترين پرنده اين تالاب مي باشد.این مکان يكي از زيستگاههاي مناسب براي گونه هاي مرغابي شكلان – پليكان و غازها است و وجود پرندگان در حال انقراض ( نظیر پليكان پا خاكستري ) حاكي از وضعيت مطلوب تالاب در اين زمينه مي باشد.
در اين تالاب 20 گونه ماهي شناسايي شده كه 4 گونه داراي ارزش بهره برداري اقتصادي اند . همچنين بسياري از گونه هاي ماهيان ( كپور - كلمه – شيشه ماهي ) جهت توليد مثل از اواخر زمستان تا اواسط بهار به اين منطقه مهاجرت می کنند و دوره اي از سال را در اين زيستگاه مي گذرانند.
اين تالاب زيستگاه مناسبي براي جوجه آوري غاز پيشاني سفيد كوچك و انواع پرستوهاست. در گميشان تاكنون 22 گونه پرنده شناسايي شده اند كه به جز يك گونه ي آن بقيه مهاجر هستند.
از دیگر گونه هاي پرندگان اين تالاب مي توان غاز خاكستري و پليكان سفيد را نام برد. از پستانداران حاشيه ي تالاب مي توان گراز ، روباه ، شغال و فك درياي خزر و برخي از جوندگان را نام برد.
بطور کلی پرندگان تالاب عبارتند از: عقاب دریایی دم سفید، کاکایی سرسیاه، اردک سرحنایی، کشیم، اردک سرسبز، غاز خاکستری، پلیکان، سنقر خاکستری، دلیجه، سارگپه، اگرت سفید، حواصیل خاکستری، چکاوک کاکلی، سار سیاه، گیلانشاه بزرگ، غاز سیاه، آبچلیک، عقاب شاهی، خوتکا، چرخ ریسک دم دراز، فلامینگو، شانه به سر، چنگر و ...
اهمیت تالاب
تالاب گميشان منطقه ي وسيعي از اراضي غير قالبي شور و كم عمق مي باشد كه در دسته ي تالاب هاي دريايي ساحلي قرار مي گيرد و از نوع تالاب هاي (جِی) مي باشد. تالاب گمیشان براي طيف وسيعي از پرندگان مهاجر آبزي زمستان گذران و جوجه آور اهميت بسيار زيادي دارد.
تالاب گميشان علاوه برارزشهای اکولوژيکی ، تفريحی و اقليمی و آموزشی که دارد درحفظ مناسبات اقتصادی و اجتماعی منطقه نيز اهميت بسزايی دارد . درضمن باتوجه به فقدان ارزش کشاورزی اراضی اين منطقه، تالاب گميشان يکی از منابع تامين مالی اهالی محسوب مي شود.
صيد ماهيان و شكار پرندگان آبزي از عمده فعاليت هاي اقتصادي اجتماعي برخي از ساكنين مجاور منطقه مي باشد كه در فصل پاييز و زمستان صورت مي گيرد و بخشي از درآمد آنها را تشكيل مي دهد. چراي دام ها از گياهان حاشيه اي و بُن در آب و كشت محصولات كشاورزي، نظير گندم و پنبه در اراضي اطراف تالاب از ديگر فعاليت هاي اقتصادي اجتماعي در منطقه مي باشد. ساير ارزش هاي غير مستقيم اين تالاب عبارتند از پتانسيل بالاي گردشگري علمي و طبيعت گردي و كنترل سیلابهاي دريايي.
متأسفانه این تالاب بدلایل انسانی همچون احداث سدهای مختلف بر روی گرگانرود و طبیعی همچون خشکسالی و عدم رسیدگی مطلوب در حال خشک شدن میباشد و حدود نزدیک به ۵ کیلومتر از طول این تالاب خشک گردیده و مکانی برای چرای دام و احشام و بدنبال آن تخریب زیست گیاهی و جانوری گردیده است.
در تابلوی معرفی تالاب که در منطقه و به شکلی عجیب نصب شده است عوامل تهدیدکننده تالاب گمیشان موارد زیر عنوان شده است:
- شکار و صید غیرمجاز و بی رویه (با تیتر درشت!)
- چرای بی رویه دام و مصرف کود شیمیایی
- آلودگی پسماندها و فاضلاب شهری
- تغییر کاربری اراضی حاشیه تالاب
متاسفانه پنج شنبه ها و جمعه ها اطراف تالاب گمیشان بیشتر شبیه به یک منطقه نظامی می شود. صدور مجوز شکار در آخر هفته، باعث حضور شکارچیان بسیار در منطقه شده است که البته به دلیل حساسیت های خاص منطقه گویا اجتناب ناپذیر است...!
برای بازدید از منطقه شکار ممنوع تالاب گمیشان نیاز به مجوز کتبی از سازمان محیط زیست استان گلستان خواهید داشت و این مجوز در زمان ها خاص برای افراد و گروه های شناخته شده و معتمد صادر خواهد شد.
راه دسترسی به تالاب گمیشان:
برای رسیدن به گمیشان باید از بندر ترکمن به سمت شمال حرکت کرده که پس از حدود ۲۰ کیلومتر به شهرستان گمیش تپه می رسید و از آن جا هم چنان در جهت شمال ادامه دهید تا با طی ۱۰ کیلومتر دیگر به سر محیط بانی گمیشان برسید.
منابع
beinabein.com
fa.wikipedia.org
tabiat.ir
