پارک ملی گلستان

نام منطقه: منطقه نمونه پارک ملی گلستان
استــان: گلستان
آدرس: استان گلستان- شهرستان مینو دشت
نزدیک ترین شهــر: گالیکش
نزدیک ترین روستــا: تنگراه

بهترين نقطه براي لمس پاييز و فصل خزان و برگ‌ريزان، جنگل است و دلپذير‌ترين تجربه جنگل‌گردي در کشور را مي‌توان در پارک ملي جنگل گلستان كسب کرد. اين جنگل چشمه‌ها و آبشارهاي متعدد داشته و چند رودخانه از دل آن مي‌گذرد. جنگل گلستان يکي از بهترين مناطق براي لذت بردن از سکوت، تنهايي و قدم زدن روي برگ‌هاي رنگارنگ ريخته شده‌ روي زمين است. تماشاي درختان افرا، بلوط، توسکا و انواع درختان ديگر که به رنگ‌هاي مختلف درآمده‌اند هم تجربه ويژه ديگري است که در سفر به جنگل گلستان مي‌توان داشت.

جنگل گلستان بدون تردید ارزشمندترین منطقه ایران چه از لحاظ کمیت و چه از نظر تنوع حیات جانوری و گیاهی است. تنوع زیستی پارک ملی گلستان حتی فراتر از برخی کشورهای اروپایی است که صدها برابر این پارک وسعت دارند. نام استان گلستان هم از روی این منطقه انتخاب شده‌است.
پارک ملی گلستان از بهترین زیستگاه‌های پستانداران بزرگی چون پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، وشق، مرال، شوکا، گوسفند وحشی و بز وحشی، آهوی ایرانی و گراز است و به ویژه به خاطر جمعیت فراوان قوچ و میش اوریال معروف است. جمعیت قوچ‌ومیش‌های این پارک ملی در دهه ۱۳۵۰ حدود ۱۵۰ هزار رأس برآورد شده‌بود که معادل نزدیک به سه‌چهارم کل جمعیت گوسفندان اوریال دنیا می‌شد.

تاریخچه

این جنگل در ۱۹ مرداد ۱۳۳۶ به نام «منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار قرار گرفت. در شهریور ۱۳۴۲ به «پارک محمدرضا شاه» تغییر نام داد و در ۲۲ فروردین ۱۳۴۳ «پارک وحش» نامیده شد. در شهریور ۱۳۵۰ محدوده‌ای در شرق پارک به نام «قُرخود» با وسعت ۳۴ هزار هکتار به آن الحاق شد و در ۱۳۵۳ عنوان پارک وحش به «پارک ملی» تغییر داده شد.
در سال ۱۳۵۴ اولین پارک ملی ایران شد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به عنوان یکی از ۵۰ ذخیره‌گاه زیست‌محیطی کره زمین به ثبت رسیده‌است.  بعد از پیروزی انقلاب در بهمن ۱۳۵۷ دو منطقه قرخود و آلمه مجدداً از یکدیگر جدا شدند و پارک فعلی به «پارک ملی گلستان» تغییر نام داد که تحت حفاظت سازمان محیط زیست است.
پارک ملی گلستان همچنین پانزدهمین اثر ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۳ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

جاده گلستان

اصلی‌ترین مسیر ارتباطی شمال کشور و استان خراسان (و یکی از محورهای ارتباطی تهران-مشهد) از این جنگل می‌گذرد. این جاده دقیقاً در طولانی‌ترین و گودترین دره این منطقه کوهستانی احداث شده‌است که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی آغاز شده و تا روستای دشت مماس با حد جنوبی پارک به سمت بجنورد امتداد می‌یابد. رودخانه مادرسو (دوغ) در این دره جریان دارد که نهایتاً به گرگان‌رود می‌ریزد. کمتر از یک‌چهارم پارک در جنوب جاده قرار می‌گیرد که از تنگه تا قریه دشت حدود ۲۰ هزار هکتار را شامل می‌شود و بقیه در قسمت شمالی است.
یکی از مهمترین خطرات زیست‌محیطی جنگل گلستان وجود این جاده و حجم بالای تردد در آن است. آمار کشته شدن پستانداران پارک ملی گلستان در این جاده بسیار بالا است. تنها در سال ۱۳۸۴ بیش از ۱۳۰ گونه حیوان و حدود ۶۰ جغد در برخورد با ماشین‌ها قربانی شدند. در سیل مهیب مرداد ۱۳۸۰ در منطقه بسیاری از کشته‌شدگان (۲۴۷ جسد انسان کشف شد) از مسافران این جاده بودند. در سال‌های ۸۱، ۸۲ و ۸۳ نیز سیل‌های دیگری تلفات و خسارات‌های زیادی را بر این جاده وارد کرد. سیل‌های متوالی علاوه بر تلفات انسانی و حیوانی و خسارات مالی به نابودی بخش‌هایی از جنگل نیز منجر شد.
از سال ۱۳۵۰ تاکنون گهگاه اعلام شده و حتی توسط  دولت نیز به تصویب رسیده که این جاده به یک مسیر توریستی تبدیل شود و جادهٔ اصلی تهران-شمال-مشهد به مسیر کلاله - چهار داغ – گلی‌داغ - اسلام‌آباد - آشخانه منتقل شود.
در داخل پارک ۱۲ پاسگاه محیط بانی وجود دارد که ۴ پاسگاه به دلیل کمبود نیرو غیر فعال اند. کل کادر پارک ۵۳ نفر است که از این تعداد ۳۲ نفر تنها مأمور اجرایی هستند و در هر شیفت حداکثر ۲۰ نیرو از پارک حفاظت می‌کند.

جغرافیا و شرایط اقلیمی

گلستان، بزرگترین پارک طبیعی ایران است. مساحت آن در برخی منابع بیش از ۹۱ هزار هکتار و در برخی منابع ۸۷۴۰۲ هکتار ذکر شده‌است. محیط پارک حدود ۱۹۸ کیلومتر است. حد غربی پارک ملی گلستان از روستای تنگراه در استان گلستان شروع می‌شود و حد شرقی آن در روستای رباط قره‌بیل واقع در استان خراسان شمالی پایان می‌یابد. بیشتر پارک در استان گلستان، حدود ۳۴ درصد آن در استان خراسان شمالی و بخش ناچیزی نیز در استان سمنان قرار دارد.
اختلاف ارتفاع در پارک حدود ۲۰۰۰ متر است (از ۲۴۱۱ متر تا ۴۰۰ متر از سطح دریا) که همین طیف ارتفاعی تنوع زیستگاه‌ها و ریزبوم‌های متعددی را ایجاد کرده‌است. میانگین بارندگی در مناطق مختلف این جنگل هم از حدود ۷۰۰ میلیمتر تا ۱۵۰ میلیمتر در سال متغیر است.
آبشار آق سو و آبشار جنگل گلستان با ارتفاع ۷۰ متر و آب‌دهی ۳۰ لیتر بر ثانیه از آبشارهای معروف این پارک‌اند.
همچنین در این پارک رودخانه‌های متعددی جریان دارد و بیش از ۲۱ دهنه چشمه در آن شناسایی شده‌است که مهمترین آنان را می‌توان رودخانه مادرسو، زاو، قرتو، چشمه‌های گلشن، گلستان، جانو، سردارخانه، دوشان، آق سو، کرکولی نام برد.
از مهمترین کوه‌ها و دره‌های این بوستان می‌توان به ارتفاعات قره قون، تنگه گل، شاخا، یکه قدم، المه، قره قاشلی، قوفی قورچی و دره‌های آلمه، آنسر، قرغون، آق سو، آلی دالی، آدنس، جمشیدآباد، قزقلعه، آلوباغ و خشک اشاره کرد.
از نظر اقلیمی پارک ملی گلستان در بخش غربی از آب و هوای نیمه مرطوب و معتدل، در بخش جنوبی آب و هوای سرد و خشک و در بخش شرقی نیز از آب و هوای سرد و نیمه خشک با اختلاف بارندگی سالانه بین 150 تا 1000‬ میلی متر برخوردار است.

حیات وحش

یک‌ هشتم گونه‌ های گیاهی، یک‌سوم گونه‌ های پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌ های پستانداران کشور در این پارک زندگی می‌ کنند.
۶۹ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته، ۲۱ خانواده و ۵۰ سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شده‌است. پلنگ و خرس قهوه‌ ای از گوشت‌خواران بزرگ پارک ملی هستند. سمور جنگلی از گوشتخوارانی است که احتمالاً فقط در پارک ملی گلستان زندگی می‌کند و بر ارزش ژنتیکی پارک افزوده‌است. دیگر پستانداران مهم ساکن این جنگل شامل مرال، شوکا، گراز، آهوی ایرانی، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، بز کوهی (کل و بز)، گربه جنگلی، تشی، گرگ، وشق، روباه سرخ و روباه ترکمنی می‌شود. از راسته خفاش‌ها تاکنون ۱۸ گونه در این پارک شناسایی شده‌است.
این منطقه از بهترین زیست‌گاه‌های گوسفند وحشی اوریال بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین زیرگونهٔ گوسفند وحشی ایران است و یکی از خالص‌ترین جمعیت‌های قوچ و میش اوریال را در خود جای داده‌است. جمعیت این حیوان در جنگل گلستان در دهه ۱۳۵۰ حدود ۱۵۰ هزار رأس برآورد شده ‌بود که معادل نزدیک به سه‌چهارم کل جمعیت گوسفندان وحشی اوریال دنیا می‌شد. اکنون گرچه جمعیت آنها قطعا کاهش زیادی داشته، اما هنوز نیز مشاهده آنها بخصوص در ارتفاعات جنوبی پارک آسان است و به نوعی به نماد پارک تبدیل شده‌اند.

یکی از ویژگی‌ های منحصر به‌ فرد این پارک برای گردشگران، حضور پرتعداد گرازها، بدون ترس از انسان در کنار جاده‌ ای ‌است که از مرکز پارک میگذرد. نترسیدن حیوانات وحشی از انسان‌ ها در برخی کشورها امری کاملا طبیعی است اما در ایران پدیده‌ ای نادر و عجیب محسوب می‌ شود. برخی گرازهای پارک به قدری با انسان راحت هستند که حتی از دست مسافران غذا می‌ خورند. البته این وضعیت فقط در مورد گراز وجود دارد و بقیه حیوانات پارک مثل تمام حیوانات ایران بشدت از انسان هراسان و گریزانند.

۱۴۹ گونه پرنده متعلق به ۱۵ راسته، ۴۲ تیره و ۸۹ سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شده‌است که از این تعداد پرنده ۴۸ نوع در فصل بهار و تابستان در منطقه مشاهده می‌شود و ۶۲ گونه بومی پارک ملی هستند. مهمترین این پرندگان شامل قرقاول، کبک، تیهو، زنگوله‌بال، کوکر سینه‌سیاه، ابیا، بلدرچین معمولی، دارکوب سیاه، بلبل، توکای باغی، انواع مختلف سهره‌ها، زردپره‌ها، مگس‌گیرها، زنبورک‌ها و دم‌سرخ‌ها و پرندگان شکاری همچون قرقی، جغد خال‌دار، دلیجه، سارگپه پابلند، سارگپه، عقاب دوبرار، دال سیاه، دال، عقاب دریایی دم‌سفید، بالابان، و هما می‌شوند.

گونه های در خطر انقراض

از مجموع جانوران موجود در این جنگل ۱۹ گونه در خطر انقراض است که هما، بالابان، گیلان‌شاه خال‌دار و روباه ترکمنی از جمله آن‌هاست. مرال، شوکا، کل و بز، و قوچ و میش هم از جمله گونه‌هایی اند که بیشتر مورد شکار غیرمجاز قرار می‌گیرند.

پوشش گیاهی

گیاهان اصلی پارک بدلیل وجود اقلیم‌های مختلف متنوع است. مهمترین گونه‌های گیاهی شامل بلوط، بلند مازو، ممرز، انجیلی، افرا، نمدار، خرمندی (از خانوادهٔ آبنوس)، زبان گنجشک، پلت، شیردار، کرکو، آزاد، اوری، توسکا، شیردار، بارانک، انجیر، توت، ملچ، داغداغان، ازگیل، ولیک، زالزالک، سیاه تلو، گوجه وحشی، شیر خشت، گردو، تمشک، انار وحشی، گلابی وحشی، زرشک، تاغ، گز، پرند، کاروان‌کش، کلاه میرحسن، گون، چوبک، درمنه، خار شتر و ارس می‌شود.
 

امکانات رفاهی - گردشگری
پارکینگ ها و کمپینگ هایی جهت استراحت و اقامت شبانه در پارک ملی گلستان ایجاد شده است که امکان دسترسی به آن ها آسان و نیز از برخی جنبه های اساسی تفرجگاهی مانند ملاحظه مناظر زیبا و بدیع، امکان مشاهده انواع پرندگان و حیوانات حایز اهمیت است. این پارکینگ ها حداقل وسایل و تجهیزات تفرجگاهی از قبیل میز و نیمکت، اجاق، زباله دانی و سرویس های بهداشتی را دارند. ساختمانی به منظور ارایه اطلاعات، نمایش فیلم ها و اسلایدهای مربوط به منطقه و نیز بیان مسایل زیست محیطی ایجاد گردیده است.البته در محل پارک ملی گلستان، مامورین سازمان حفاظت محیط زیست جهت ارایه اطلاعات و راهنمایی های لازم در خدمت هم میهنان عزیز و جهانگردان هستند.

پیشنهاد
اگر در بندر ترکمن هستید براي رسيدن به دل جنگل گلستان بهترين پيشنهاد رفتن به شهر گرگان، مرکز استان گلستان و بعد ادامه مسير به سمت منطقه ناهارخوران است که داخل جنگل گلستان جاي گرفته. از بندر ترکمن تا شهر گرگان 35 کيلومتر و از گرگان تا منطقه ناهارخوران در جنوب شهر گرگان حدود 10 کيلومتر فاصله است. ناهارخوران منطقه‌اي تفريحي در حاشيه شهر گرگان است که سالانه مسافران بسياري را به سوي خود مي‌کشد. پيشنهاد مي‌کنيم ناهارخوران را محل اقامت خود در گرگان قرار دهيد. در اين منطقه هم چند هتل و اقامتگاه وجود دارد و هم اگر چادر همراه داشته باشيد، مي‌توانيد چادر بزنيد. البته بهتر است برنامه سفر خود را به شکلي تنظيم کنيد که روزهاي آخر هفته در ناهارخوران نباشيد؛ چون معمولا در اين روزها کمي شلوغ است. قيمت هتل‌ها و اقامتگاه‌هاي ناهارخوران براي يک شب بين 150 تا 230 هزار تومان براي اتاق‌هاي 4 تخته و 80 تا 120 هزار تومان براي اتاق‌هاي 2 تخته است.

اگر به منطقه ناهارخوران رفتيد، فراموش نکنيد قبل از رسيدن به اين منطقه حتما سري هم به جنگل‌النگدره که در مسير ناهارخوران و قبل از آن است بزنيد؛ جنگلي زيبا و بکرتر از ناهارخوران که شايد در آن بتوانيد تجربه ديدن گوزن را از نزديک داشته باشد. اين جنگل جزو پارک ملي گلستان است و 185 کيلومتر مربع وسعت دارد و به‌عنوان يکي از 7 منطقه نمونه گردشگري کشور انتخاب شده است. هواي اين منطقه جنگلي هميشه حداقل 10 درجه از شهر گرگان که تنها 5 کيلومتر با آن فاصله دارد، خنک‌تر است.
 

موقعیت مکانی:
پارک ملی گلستان در مرز مشترک بین استانهای خراسان،سمنان و گلستان قرار گرفته است. شهر گنبد ،شهر بجنورد و شهرگرگان از نزدیکترین شهرهای نزدیک به پارک ملی گلستان میباشند که شهر گنبد با فاصله حدود55 کیلومتر و شهر بجنورد حدود 130  کیلومتر، همچنین گرگان با حدود 2 ساعت فاصله از پارک ملی گلستان همسایگان مسکونی این منطقه به شمار میروند. این منطقه به مینو دشت و شهرستان گالیکش نزدیک تر است.
 

منابع:
استانداری استان گلستان
fa.wikipedia.org
aryazamyn.com
egardesh.com
salamatiran.ir