در روستای کریم ایشان، واقع در دهستان قره بلخان از توابع شهرستان مراوه تپه و در ۴۲ کیلومتری شمال شرق شهر کلاله، بنای چهارگوشی از سنگ آهک و آجر و خشت به چشم می خورد که برای مسافران یادآور کاروانسراهای بین راهی است. این بنای چهارگوش، به همراه مسجدی که در نزدیکی آن قرار دارد، با خصوصیات معماری آسیای مرکزی و ایرانی ساخته شده و به نظر می آید تاریخی کهن داشته باشد. مدرسه دارای حجره های متعدد و یک راهرو و در ورودی با حیاط بزرگ در وسط و آب نما می باشد. در کنار مدرسه تاریخی، مسجدی با سبک و سیاق اسلامی که قدمت آن بیشتر از مدرسه است، ساخته شده که از سه قسمت نمازخانه و شبستان و ایوان تشکیل شده است و دارای گنبد های کوچک و متعدد می باشد. روبروی این مکان تاریخی و در کنار جاده اصلی، آرامگاه بانی و مدرس مدرسه یعنی سید قلیچ ایشان قرار دارد که خود قبل از فوت دستور ساخت آن را داده بوده است. در این مدرسه هنوز طلاب مشغول تحصیل هستند و هر هفته نماز جمعه در مسجد برگزار می شود.
بانی مدرسه
سید قلیچ ایشان از ترکمن های سرشناس طایفه گوکلن بوده که بیشتر در شرق استان گلستان مستقر بودند. گوکلن ها از جمله طایفه هایی بودند که نسبتا زود به کشاورزی و یکجانشینی روی آوردند. همچنین ساخت مسجد و مدرسه علوم دینی میان گوکلن ها سابقه بیشتری دارد. به همین علت، قدیمی ترین ساختمان مسجد و مدرسه علوم دینی ترکمن های ایران در منطقه گوکلن ها بنا شد. سید قلیچ که در دوره مظفرالدین شاه می زیست، پس از تحصیل علوم دینی در مدرسه های بخارا و گرفتن مجوز تدریس در سن ۳۸ سالگی (۸-۱۲۹۷) ه.ق به زادگاه خود به ترکمن صحرا بازگشت و در آلاجیق خود شروع به تدریس نمود و در سال ۱۳۰۵خورشیدی با کمک نیکوکاران منطقه و حمایت عثمانی اولین مسجد و مدرسه علوم دینی اهل سنت را در ایران ساخت. بنای مسجد و مدرسه حدود ۲۴ سال طول کشیده است که طولانی شدن این زمان به سبب نبودن امکانات و بخشی از مصالح در منطقه بوده است. سید قلیچ تا پایان عمر متولی مدرسه بود و در آنجا تدریس کرد. پس از اینکه از دنیا رفت در مجاورت همان مدرسه در مقبره ای چهارگوش با گنبدی مدور به خاک سپرده شد. پس از سید قلیچ ایشان، که بانی مدرسه بود، پسرانش حاج کریم ایشان و سپس سید محمد ایشان متولی آن شدند. اداره مدرسه به همین ترتیب نسل به نسل به پسر بزرگ تر به ارث می رسید. پس از پسران قلیچ، مدرسه سال ها بسته ماند تا آنکه سرانجام یکی از نوادگانشان با کمک میراث فرهنگی مدرسه را مرمت و آنرا دوباره فعال کرد.
ویژگیهای معماری مدرسه
سبک و معماری مدرسه به تقلید از مدارس خیوه و بخارا است که سید قلیچ ایشان تحصیلات عالیه خود را در آنجا گذرانده بود. طول و عرض ساختمان مدرسه، که در چند متری مسجد بنا شده، کم و بیش ۳۰ متر است. ضخامت دیوارها حدود یک متر و مساحت زیربنا به هزار متر مربع می رسد. مدرسه یک حیاط چهارگوش و ۲۳ حجره دارد. این حجره ها، که در چهار سوی حیاط ساخته شده اند، محل اقامت طلبه های علوم دینی بود. حجره ها دارای یک ایوان کوچک در جلو و یک پستو در عقب با فرم مستطیل است. این ایوان های کوچک محل بحث طلبه ها پس از پایان ساعت درسی و خود حجره ها محل استراحت و نگهداری وسایل شخصی آنها بود. تمام حجره ها رو به درون مدرسه هستند (هرچند پنجره هایی رو به بیرون دارند) و معمولاً ظرفیت هر حجره بیش از یک نفر بوده است. هر کدام از حجره ها براساس نام یکی از بزرگان و مشایخ نامگذاری شده اند؛ مثلاً شیخ ابوالحسن خرقانی، بازیه بسطامی، غزالی، سعدی و …. یکی از حجره ها را هم کتابخانه کرده اند که نامش کتابخانه امام محمد غزالی است. کتابخانه دیگری نیز با نام کتابخانه سید قلیچ ایشان دارد که کتاب های نفیس و دست نوشته های قدیمی را در آن نگهداری می کنند.
براساس بیتی که بر چوب سردر مدرسه حک شده می توان تاریخ ساخت آنرا دریافت. این بیت چنین است: «این مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزان / تاریخ این بگویم باشد وطن غریبان». همانطور که از این تک بیت معلوم است؛ بنای مورد نظر به مدرسه ای اشاره دارد، متعلق به خاندان «ایشان» که با نام مدرسه سید قلیچ ایشان یا مسجد و مدرسه کریم ایشان معروف است. همانطور که قید شد، سید قلیچ ایشان سازنده و متولی اول مدرسه بوده که تاریخ ساخت آن به سال «وطن غریبان» است. اینجا باید به حروف ابجد «وطن غریبان» توجه کرد تا سال ساخت دریافت شود. بدین ترتیب تاریخ ساخت بنا سال ۱۳۲۸ هجری قمری برابر با ۱۲۸۹ خورشیدی است. گرچه روایت دیگری وجود دارد که سال ساخت مدرسه را به سال ۱۲۲۱ هجری قمری (۱۱۸۵ هجری شمسی) می رساند.
مسجد
در حاشیه شمال غربی مدرسه به فاصله ۲۰ متر یک مسجد آجری با پلان مستطیل به ابعاد ۱۷*۱۳ متر ساده و مسقف با پوشش ۴ گنبد قرینه احداث شده است. طول و عرض ساختمان مسجد بیش از ۱۷ در ۱۳ متر بوده و ساختمان آجری مسجد هیچ گونه تزئینی ندارد. مسجد یک شبستان با در ورودی در جبهه جنوبی دارد که سقف آن را چهار گنبد پوشانده است. گنبدها از نظر معماری قرینه یکدیگر هستند و به شکل بسیار زیبایی بنا شده اند. مسجد برخلاف مدرسه که پلان مربع شکل دارد، پلانی مربع-مستطیل دارد و قدیمی تر از مدرسه می باشد.
امکانات
سرویس بهداشتی، واحد اقامت موقت
موقعیت مکانی
روستای کریم ایشان از توابع بخش گلیداغ شهرستان مراوه تپه می باشد که در مسیر اصلی جاده کلاله به مراوه تپه در حد فاصل میانی این دو شهرستان قرار دارد. این روستا و مدرسه حدود ۴۵ کیلومتری جنوب شهرستان مراوه تپه بسوی شهرستان کلاله و در حاشیه ۱۰۰متری جاده اصلی قرارگرفته است. راه دسترسی آسفالت بوده با خودرو شخصی می توانید به این روستا بروید.
منابع:
- استانداری گلستان
- shomal.dmsonnat.ir
