روستای فارسیان در منطقه ای کوهستانی در ارتفاع ۷۷۷ متری از سطح دریا در مرز استان های گلستان و سمنان واقع شده است. فارسیان به دلیل همجواری با جنگل ابر، گردنه خوش ییلاق و دامنه های سرسبز ماران کوه از موقعیت و ویژگی متنوع آب و هوایی در طول سال برخوردار است.
جنگل های انبوه و دره های عمیق البرز با پوشش جنگلی، مناظری زیبا و بدیع را پیش روی رهگذران قرار می دهد. چشمه های متعددی که از دل زمین می جوشند علاوه بر تامین آب اهالی روستا، فضایی لطیف و شگفت انگیز را برای رهگذران خلق کرده است.
با توجه به وجود کوه های مرتفع در بدنه شمال شرقی و غرب روستا و وزش باد از سمت غرب و شمال غرب و همچنین بالا بودن رطوبت منطقه، روستای فارسیان تحت تأثیر اقلیم کوهستانی، دارای زمستان های سرد و تابستان های معتدل است.
سردر روستای فارسیان شما را به گشت و گذار در فارسیان فرا می خواند. قدمت روستا به حدود هزارسال قبل باز می گردد. وجه تسمیه آن با مهاجرت عشایر کوچنده فارس به این منطقه مرتبط است. در آن زمان اهالی به دلیل مساعد بودن عوامل طبیعی یکجا نشین شدند و هسته اولیه روستا را پیرامون چند دهنه چشمه بنا نهادند.
اکثر مردم این روستا با غریبه ها احساس راحتی می کنند و حتی با دیدن مسافر در خانه هایشان را باز می گذارند که شاید رهگذری برای عکس گرفتن از باغچه و نمای چشم نواز خانه هایشان چند دقیقه ای مهمان آنها شود. اهالی روستا برای انجام کارهایشان هیچگاه به بیرون از روستا متوسل نمی شوند و هر چه نیاز باشد از داخل روستا و ظرفیت های خود روستا تامین می گردد.
فارسیان با توجه به نوع معماری و شکل گیری روستا براساس شرایط جغرافیایی و توپوگرافی منطقه به صورت پلکانی و همچنین دیگر ویژگیهای منحصر به فرد طبیعی، زیست محیطی، مولفه های اقلیمی، تاریخ و قدمت روستا، ویژگی های خاص فرهنگی و اجتماعی، میراث فرهنگی ناملموس، ویژگی های اقتصادی، معیشتی، ویژگی های کالبدی و فضایی، نظام محله بندی و شکل گیری روستا، کیفیت ابنیه ها و فرم پلان بناها، شبکه ارتباطی و معابر و ارزش های معماری حائز شرایط ثبت در فهرست آثار ملی شده است.
بافت تاریخی روستا
در مورد بافت تاریخی روستا آنچه قابل ملاحظه است، «سابات» ها هستند، سابات به کوچه های مسقفی گفته می شود که قسمت بالایی آن در مالکیت شخصی و فضای زیر سقف در مالکیت عمومی قرار دارد. در فارسیان در حال حاضر ۶۳ سابات سالم دیده می شود. داخل بعضی از سابات ها فضایی برای نشستن تعبیه شده است که با نام دخترنشین در روستا شناخته می شود که در ساعات پایانی روز محلی برای گفتمان زنان و بازی کودکان به شمار می آید.
همچنین «تنور» در فارسیان زیاد به چشم می خورد، در واقع در هر کوچه یک تنور وجود دارد که اهالی آن کوچه در حفظ و نگهداری و استفاده از تنور با یکدیگر شریک هستند.
سبک معماری روستا
بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ خانه خشتی در این روستا وجود دارد که اکثراً دو طبقه بوده و خانه سه طبقه ای در این روستا به چشم نمی خورد. معمولاً در این خانه های دو طبقه، طبقه نخست در حکم انباری- دامی و یا مغازه استفاده شده و طبقه دوم به اسکان اهالی خانه اختصاص دارد.
همانگونه که ذکر شد در این روستا مکان هایی وجود دارد که به «دخترنشین» معروف است. در واقع در گذشته ها که آب لوله کشی در این روستا وجود نداشت دختران برای آب آوردن به چشمه می رفتند و به دلیل بُعد مسافت طولانی به این مکان ها که می رسیدند نشسته و خستگی در می کردند، البته در روستا فضاهایی هم تحت عنوان پیرنشین وجود دارد که محل تجمع افراد مسن در روستا است.
خانه های خشتی از دیگر دیدنی های فارسیان است، قالب های خشتی به کار رفته در این خانه منحصر به فرد بوده و در بنا‌های دیگر استفاده نشده است، ارتفاع هر خشت ۱۰ سانتی متر و طول و عرض آن ۲۰ سانتی متر می باشد یعنی دو برابر خشت هایی که در بافت تاریخی گرگان بکار رفته است.
یکی از نکاتی که در رابطه با خانه های این روستا چشم نواز است رنگ به کار رفته زرد و سفید در این خانه هاست، در واقع آن چیزی که ما فکر می کنیم رنگ آمیزی به این سبک است رنگ نیست بلکه نوعی گِل با نام «شولی» و یا در گویش محلی «سوآما» است که در اعیاد مختلف و مناسبت ها زنان روستا به کف و دیواره های خانه های خود می مالند.
طبیعت منطقه
شما می توانید به طبیعت اطراف فارسیان سر بزنید و به تماشای شالیزارهای طبقانی بنشینید و یا از بافت تاریخی روستا و نمای کوهستانی آن لذت ببرید.
تپه «قنبرآباد» در نزدیکی روستای فارسیان برای گردشگران یک تپه جادویی است، بر فراز این تپه از سمت جنوب شالیزارهای طبقاتی، از سمت شرق بافت تاریخی روستا و از شمال کوهستان قابل رؤیت است.
رودخانه ای بسیار زیبا نیز از میان روستا می گذرد که از ۲۵ چشمه همیشه جوشان تغذیه می شود، مجموعه آبشار پنج پله ای «کبوتر خانه» از دیگر جاذبه های فارسیان است. رشته کوهی در امتداد رشته کوه البرز وجود دارد به نام «علی کمری» که فضای کوهستانی آن برای صخره نوردی مناسب است.
دشت اسبهای وحشی فارسیان
دشت اسب های وحشی منطقه فارسیان از مکانهای بسیار کم نظیر است و دارای مراتع وسیعی است که اسب های وحشی را در دل خود جای داده است. از این دشتها تعداد محدودی وجود دارد که بزرگترین آنها در کشور مغولستان است. مسیر کوهپیمایی رسیدن به این دشت از فارسیان حدود هفت کیلومتر بوده و با آفرود ۴۵ دقیقه زمان نیاز دارد.
فرهنگ و آداب و رسوم
زبان
در حال حاضر ادبیات نوشتاری روستای فارسیان به زبان ترکی قزلباش و فارسی می باشد. از آنجایی که در سالیان بسیار دور اقوامی از عشایر استان فارس و سبزوار بـه این روستا مهاجرت نموده اند زبان های ترکی (قزلباش) و فارسی در این روسـتا ریشـه دارند که پس از گذشت سالیان دراز اهالی روستا همچنان به اصالت خود پایبند بوده و هنوز تکلم بازبان ترکی (قزلباش) رایج است.
غذاهای محلی
آش خمیر، چنگالی، حلیم، آش شله، حلوا برنجی، چکّو (اشکنه)، خورشت گوجه ریز، کنجی پت، انواع نان از جمله نانهای قره قروتی و....
صنایع دستی
از هنرهای سنتی روستا می توان به پرده گل دوزی و چادرشب بافی و دوخت لباس های کرباس اشاره کرد.
سوغات
نان محلی، صنایع دستی مانند شال و چادر شب، نوعی حوله از جنس ابریشم مصنوعی، انواع خشکبار و ترشیجات را می توانید در این روستا تهیه کنید. البته فارسیان برنج خوب و مرغوبی دارد که با آب چشمه کشت می شود، ولی کاشت و برداشت آن دیر انجام می شود.
موسیقی
سازهای مورد استفاده در روستای فارسیان شامل نی، دوتار شمال خراسان، سرنا و تنبک می باشد که علاوه بر کاربرد در زندگی روزمره، سرنا و تنبک در مراسم عروسی و نی در مراسمات عزاداری مورد استفاده قرار می گیرند.
آیین ها و بازیهای محلی
تخم مرغ زنی:
این آیین از مراسم نوروزی این ناحیه به شمار می رود که از ۲ ماه مانده به عید در معبر اصلی آغاز می شود؛ نحوه بازی به این صورت است که پسرهای نوجوان با غلتاندن تخم مرغ بر روی زمین و ضربه به تخم مرغ طرف مقابل، بازی را آغاز می کنند. فردی که تخم مرغ آن سالم بماند برنده بازی و تخم مرغ شکسته حریف به او می رسد. جذابیت این بازی در گفت و گوی اولیه میان دو فرد و پیش بینی شکستن تخم مرغ طرف مقابل است. اهمیت چنین بازی هایی در روستا به تعامل اجتماعی نوجوانان و ایجاد صمیمیت و دوستی باز می گردد.
مراسم خاله خاله یا خان خانن:
این مراسم در ده روز پایانی سال با شعرخوانی کودکان و نوجوانان در کوچه و گرفتن هدایا از ساکنین روستا آغاز می شود، همچنین در این زمان جوانان شاخه های درختان سرو (درخت آلو به زبان محلی) را کنده و از سقف خانه آویزان می کنند که علاوه بر مطبوع ساختن فضای خانه نوید دهنده بهار می باشد.
کشتی گیری و جشن سال نو:
با آغاز سال نو در انتهای معبر اصلی که ایستگاه مینی بوس نیز در آنجا قرار دارد، مردان روستا با هم کشتی گرفته و در پایان با نواختن موسیقی محلی و چوب بازی آغاز سال نو را جشن می گرفتند. متاسفانه این رسم در جامعه امروز روستایی کمرنگ شده و رنگ و بوی گذشته خود را از دست داده است.
تاب بازی و خواندن آوازهای نوروزی:
از رسوم دیگری که در ۳ روز اول عید رایج است بستن طناب و درست کردن تاب زیر سابات گذر‌های روستا و تاب خوردن دختران است؛ دختری که سوار بر تاب است آوازی را می خواند و اطرافیان با او همخوانی می کنند. آوازهای خوانده شده در این مراسم بیشتر مرتبط با نوروز و یا آوازهای خوانده شده در مزارع می باشد.
بازی ارنگ برنگ اسب چرنگ:
این بازی شبیه به بازی بیست سوالی است با این تفاوت که سوژه سوال باید اسب یکی از اهالی روستا باشد. این بازی بین دو گروه ۲ الی ۳ نفره انجام می گیرد و معمولا در ساعات پایانی روز توسط جوانان بر لبه تنور انجام می شود. هر گروه تا ۵ سوال زمان دارد، اگر جواب درست را حدس نزند با توجه به توان بالای جوانان روستایی باید پا به فرار گذاشته و در حین دویدن جواب را بگوید و در صورت گرفته شدن توسط گروه مقابل بازی را باخته است.
اقامت در روستای فارسیان
برای دیدن تمام جاذبه های تاریخی و طبیعی روستای فارسیان به حدود سه روز زمان نیاز دارید. ناگفته نماند اقامت در روستای فارسیان بین ۱۰۰ الی ۱۵۰ هزار تومان برای یک خانواده چهار نفره هزینه دارد.
برای گشت و گذار در طبیعت و بافت تاریخی سرشاراز ناگفته های روستا می توانید با پرداخت مبلغی از لیدر محلی نیز بهره مند شوید. فارسیان روستایی است که شاید با پای خودتان به آنجا بیایید اما دم دمای رفتن که شود پای دلتان یارای ترک آنجا را ندارد.
موقعیت مکانی
دهکده نمونه هدف گردشگری فارسیان از توابع بخش چشمه ساران شهرستان آزادشهر است که در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی آزادشهر و ۹۰ کیلومتری شهرستان گرگان واقع شده است. این روستا در محور اصلی آزادشهر به شاهرود واقع شده و تا شاهرود ۸۵ کیلومتر فاصله دارد.
منابع:
golestanchto.ir
hircaniatourism.com
golestan.isna.ir
baniboom.com
seeiran.ir
