ساختمان نخستین مسجد عمادالدوله در سال ۱۲۸۵ ه.ق (۱۸۶۸ میلادی) توسط امامقلی میرزا عمادالدوله (والی غرب و سرحددار عراقین) ساخته شده است. مسجد عمادالدوله به صورت چهارایوانی بنا شده و دارای سردر، صحن، ایوان، شبستان ستون دار و حجره های زیاد است و در حال حاضر به عنوان حوزه علمیه امام صادق (ع)، مورد استفاده قرار می گیرد. صحن مسجد با ابعادی تقریبی و برابر با ۳۰ در ۲۴ متر ساخته شده که در پیرامون آن ایوان ها، حجره ها و دهنه های متعددی نیز بنا شده است. ورودی اصلی مسجد از طریق ایوان شرقی است که با در چوبی بزرگی به راسته زرگرها مرتبط است. بر اساس روایت های موجود، درب چوبی مزبور، از حرم حضرت علی (ع) به این مسجد منتقل شده و بدین جهت، به بقای شاه نجف مشهور گردیده است. ایوان بخش جنوبی صحن در واقع ورودی شبستان اصلی و با در نظر گرفتن ایوان های دیگر مسجد، دارای ارتفاع بیشتری است. هنرمندان و استاد کاران در این قسمت از مسجد نسبت به سایر ایوان ها، تزئینات زیباتر و غنی تری را انجام داده اند که بسیار جالب و تماشایی است. کف ایوان و ازاره آن با سنگ مرمر پوشیده شده و این امر در قرن اخیر صورت گرفته است. همچنین در قسمت های بالای ازاره نیز می توان کاشی کاری زیبایی را مشاهده کرد. وجود کتیبه ای منقوش به قصیده ای روی کاشیکاری های ایوان، نام پادشاه وقت ناصرالدین شاه و نام بانی را در کنار تاریخ ساخت که ۱۲۸۵ هجری قمری است، بیان می کند. در ضلع خلفی ایوان نیز می توان درگاهی را مشاهده کرد که گردشگران با عبور از آن به شبستان مستطیلی شکل وارد می شوند. شبستانی که طاق و گنبد آن روی ۱۴ ستون آجری در میان و دیوارهای جانبی قرار گرفته است. سازندگان این بخش از مسجد، آجرکاری ساده ای را برای دیوارها و سطوح پوشش بنا درنظر گرفته و اجرا کرده اند که بدون تزئینات است. این در حالی است که گنبد جانب محراب در همین قسمت از مسجد بهره مند از تزئینات و زیبایی هنری است. محرابی در بخش میانه ضلع جنوبی شبستان به چشم می خورد که با تزئینات کاشی کاری زیبا و هنرمندانه ای نظر بازدید کنندگان را به خود جلب می کند. ستون ها نیز با مقطع های مربعی شکل به ابعاد ۸۰ در ۸۰ سانتی متر ساخته شده که سازندگان گوشه های آن را بریده و به این ترتیب در ساقه به صورت یک هشت ضلعی زیبا و تماشایی پدید آورده اند. کف و ازاره بنای مسجد نیز با پوششی از سنگ مرمر دیدنی و زیبا خودنمایی می کند. از نکات جالب و ویژه در مورد شبستان، تامین روشنایی آن است که با روزنه هایی که در راس وجود دارد، تامین می شود.
در بخش شمالی صحن مسجد، می توان شاهد ایوانی کوتاه بود که برج ساعتی بر فراز آن تعبیه شده است. همچنین در دو ضلع غربی و شرقی این ایوان کوتاه، دو ایوان آن هم به صورت قرینه از یکدیگر ساخته شده است. حجره های متعددی را می توان در اطراف و گرداگرد این ایوان ها مشاهده کرد که از تزئینات کاشی کاری زیبا و تحسین برانگیزی برخوردار است. این تزئینات در نمایی که به سمت صحن ایوان ها است، انجام شده است. در بخش میانه صحن مسجد، حوضی قرار گرفته که ساخت آن مربوط به دوران اخیر و از بخش های جدید این بنای تاریخی محسوب می شود. در بخش زیرین حوض، زیرزمین یا سردابه ای ساخته شده که امروزه طلاب از این مکان برای انجام ورزش بهره می برند.
با توجه به کتیبه ای که در ایوان جنوبی مسجد قرار دارد، تمامی هزینه ساخت مسجد توسط شخص عمادالدوله حاکم وقت کرمانشاه تامین و پرداخت شده است و سازندگان برای این مسجد تاریخی، دو ورودی یکی ورودی اصلی و دیگری ورودی فرعی طراحی و بنا کرده اند. یکی از این ورودی ها در راسته زرگرها است که درواقع همان ورودی اصلی مسجد است و ورودی دیگر نیز در راسته بزازان قرار دارد. راسته ای که به چهار سوق بازار کرمانشاه منتهی می شود. از مهم ترین نکات در مورد مسجد عمادالدوله، وجود دروازه ای از حرم مطهر حضرت علی (ع) است که به دلیل قرارگیری آن در این مسجد، احترام و ارزشی خاص و مثال‌زدنی را در بین مردم مخصوصا مردم بازار قدیمی شهر، کسب کرده است. «قاپی شاه نجف» یا «بقای شاه نجف»، نامی است که این دروازه متعلق به دوران حکومت صفویان، به آن شهرت یافته و به دلیل حضور آن در مسجد و تعلق خاطری که بازاریان و مردم اهالی به آن دارند، با وجود مساجد دیگری در مجاورت آن، همچنان نماز جماعت باشکوه و با جمعیت قابل توجهی، برگزار می شود. به نظر می رسد که بانی پس از نصب این درب ارزشمند، دربی از جنس نقره به آستانه مقدسه علوی، اهدا می کند. این در چوبی در دوران اخیر به گونه ای کاملا نامتعارف و غیراصولی رنگ آمیزی شده است.
موقعیت قرارگیری مسجد عمادالدوله در عصر حاضر به گونه ای است که با توجه به تغییرات متعددی که در بافت شهر در دوران مختلف تا به امروز صورت گرفته است، همچنان به عنوان یکی از مهم ترین جاهای دیدنی استان کرمانشاه در مرکز آن محسوب می شود؛ دلیل این امر نیز به دلیل حضور این مسجد تاریخی در مرکز شهر، نزدیک به بازار و نیز به دلیل قرارگیری در مجاورت بازار سنتی شهر است. این مسجد از قسمت شرقی به بازار زرگرها، از سمت غربی به محله گمرک، از شمال به مسجد جامع و اداره اماکن و از جهت جنوبی به بازار بزازان محدود می شود.
موقعیت مکانی
مسجد عمادالدوله کرمانشاه در محله قدیمی فیض آباد، در طرف غرب بازار زرگرها واقع شده است.
منابع:
- mashreghnews.ir
- kojaro.com
