محوطه تاریخی بیستون در شهر بیستون در سی کیلومتر شهر کرمانشاه در پای کوهی معروف به همین نام و در مسیر شهر کرمانشاه به همدان واقع شده است. نام بیستون از بغ به معنای خدا + ستان (ادات مکان) آمده که به معنای سرزمین یا جایگاه خدا است.
آثار تاریخی و پیش از تاریخ فراوانی در این محوطه قرار دارد که تعدادی از آنها عبارتند از:
- سنگ نبشته بیستون (کتیبه داریوش)
- فرهاد تراش
- کتیبهٔ بلاش
- غار مر آفتاب
- غار مر تاریک
- غار شکارچی
- مجسمه هرکول
- کاروانسرای صفوی
- پل خسروی
- کتیبهٔ شیخ علیخان
- شیر سنگی بیستون
- نقش میتریدات اشکانی
- نقش گودرز دوم اشکانی
- نقش ولخش پارتی
- بنای پارتی جادهٔ ساسانی
- شهر چمچمال
- کاروانسرای ایلخانی
- پل صفوی
این مجموعه در سال 1387ه. ش (2006 میلادی) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.
تندیس هرکول
بهمن ماه سال 1337 هنگامی که کارگران شرکت شوسه برای احداث راه جدید همدان به کرمانشاه در دامنه‌ی کوه بیستون مشغول خاکبرداری و خروج سنگ از پای کوه و تسطیح جاده بودند، حین کار به مجسمه‌ی نسبتاً بزرگی برخورد کردند، مجسمه‌ای که بعدها معلوم شد ریشه و تاریخچه‌ی آن به دوران سلوکیان/ پارتی‌ها می‌رسد.
در دوران باستان هراکلس Heracles / هرکول Hercules یکی از محبوب‌ترین خدایان بود که اغلب به‌صورت پیکره‌های گلی و سنگی نشان داده شده است. از معروف‌ترین نمونه‌های پیکره‌ی هرکول در ایران که از سنگ تراشیده شده است را می‌توان در کنار شاهراه «شرقی- غربی» جاده‌ی بزرگ ابریشم یا جاده‌ی بزرگ خراسان در مجموعه‌ی میراث جهانی بیستون در حدود 30 کیلومتری کرمانشاه دید.
هرکول به صورت شخصی نیرومند با مو و ریش مجعد در حال استراحت بر روی پوست شیری نشان داده شده است که بر سکویی به طول دو متر و بیست سانتی متر به پهلوی چپ به‌طور نیم‌خیز به آرنج تکیه کرده و در دست چپ پیاله‌ای دارد که در نزدیک صورت نگه‌داشته و دست راستش برروی پای راست قرار گرفته و پای چپ را تکیه‌گاه پای دیگر کرده است.
زمان ساخت مجسمه سال 153 ق.م تعیین می‌شود این تاریخ با اواسط سلطنت مهرداد اول اشکانی(اشک نهم 174-136 ق.م ) و اواخر حکومت سلوکیان در این منطقه از ایران منطبق است.
در زیر تنه‌ی هرکول نقش شیری دیده می‌شود که در ازای آن از سر تا دم 200 سانتیمتر و بلندی دم آن 114 سانتیمتر است. طول مجسمه 1/47 متر میباشد که به‌طور برجسته از سنگ کوه تراشیده شده و از طرف پشت به کوه متصل است.
در عقب مجسمه نقوش و کتیبه‌ای به زبان یونانی قدیم بر روی سنگ نقش شده که نقوش آن شامل درخت زیتونی است که از شاخه آن کماندان و تیردانی آویزان شده است. در کنار این درخت گرز مخروطی شکل گره‌داری حجاری شده که برجستگی آن نسبت به دیگر نقوش بیشتر است.
کتیبه را به خط یونانی قدیم در هفت سطر بر روی لوحی به ابعاد 33 * 43 سانتیمتر که نمای آن به شکل معابد یونانی ساخته شده نوشته‌اند. متن این کتیبه که مربوط به نجات فرمانده‌ی سلوکی در جنگ با پارتیان است به این شرح است: به سال 164 ماه پانه موی هرکول فاتح درخشان هیاکینتوس پسر پانتیاکوس به سبب نجات کل امن(فرمانده لشکرش)- این مراسم برپا شد.
مجموعه ی میراث جهانی بیستون با داشتن کتیبه‌ی جهانی بیستون و تندیس هرکول همچنین محوطه‌ی طبیعی زیبا هر سال پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است، این محوطه تاریخی فرهنگی همه روزه از ساعت 8 صبح تا 18:30 برای بازدید عموم باز است.
دزدی و تخریب
سر این مجسمه دو بار (بار دوم در سال ۱۳۷۰) کنده و دزدیده شد ولی کشف گردید. اما مسئولان میراث فرهنگی ترجیح دادند برای جلوگیری از آسیب بیشتر سر کنونی هرکول را هنرمندان تازه از جنس همان سنگ (سنگ آهک) ساخته و نصب شود و سر اصلی در گنجینه میراث فرهنگی نگهداری گردد.
همچنین از آنجا که در فرهنگ یونان و روم، بدن انسان به صورت برهنه زیباست، بسیاری از مجسمه‌ها را به صورت برهنه می‌ساخته‌اند. آلت مردی این مجسه طبق نظر اهالی شهرستان بیستون، در اوایل انقلاب شکسته و تخریب شد. همچنین پیاله شراب دست مجسمه نیز به همین صورت آسیب دید. تصاویر قدیمی از این مجسمه تفاوت‌های مجسمه را پیش و پس از تعمیر نشان می‌دهد. درازای این تندیس ۱۴۷ سانتی متر است.
مجسمه هرکول در مجموعه‌ی جهانی بیستون در ۳۰ کیلومتری کرمانشاه یکی از جاذبه‌هایی است که همواره گردشگران زیادی را از اقصی نقاط ایران و جهان به خود فرامی‌خواند.
منابع:
- گردآوری تیم تریپ یار
- میراث فرهنگی استان کرمانشاه
- fa.wikipedia.org
- tishineh.com
- hamshahrionline.ir
