خانه ای قاجاری در دل باغی ایرانی، که آثار نفیس باستانی و ابزارآلات بی نظیر موسیقی را در خود جای داده است، هر گردشگری را به خود می کشاند.
در دوره قاجار باغ های متعددی در کرمان احداث شد که باغ هرندی یکی از آنها بشمار میرود. محمدرضا خان عدل السلطان که یکی از صاحب منصبان نظامی کرمان بود، در سال ۱۲۹۰ قمری و ۱۲۵۲ خورشیدی باغ را خارج از حصار کرمان ساخت. نقشه ساختمان مرکزی باغ که موزه باستان شناسی کرمان و موزه سازهای سنتی در آن قرار دارد را مرتضی قلی اسفندیاری، پسر عدل السلطان، در حدود سال ۱۲۶۶ خورشیدی از فرانسه برای پدرش فرستاد. طرح ساختمان تلفیقی از نقشه فرنگی و معماری ایرانی است.
ساختمان مرکزی در دو طبقه، در قسمت شمالی باغ و در کنار آب نماهای مختلف بنا شده و مساحت تقریبی زیربنای آن حدود ۲۰۰۰ متر مربع است. عمارت دو طبقه باغ موزه هرندی دارای سقف گنبدی با عمق کم است. جنس کف آن آجر سنتی قدیمی بوده که اکنون سرامیک شده است. در روی ساختمان و در مرکز پشت بام، کلاه فرنگی چند ضلعی وجود دارد که نور را تأمین می کند.
اين باغ تمام ويژگيهاي يك باغ عمارت ايراني را دارا است. از جمله قسمتهاي باغ مي توان ساختمان اندروني، بيروني، بهارخواب، حمام، آشپزخانه و اتاق هاي مستخدمين، گاو گرد (گاوچاه) حوض و آب نما، اصطبل و درختان ميوه را نام برد كه بر اثر مرور زمان دستخوش تغييرات زيادي شده اند كه تخريب اصطبل و انبار ها، تبديل شدن آشپزخانه به ساختمان اداري از آن جمله است. آب رسانی درختان این باغ از چاه و گاوگرد باغ تامین می شده که خوشبختانه گاوگرد و همه تجهیزات آن در گوشه ضلع غربی این باغ هنوز موجود است.
باغ در سال ۱۳۱۳ به ابوالقاسم هرندی، که یزدی الاصل و از تجار معروف کرمان بود، فروخته شد. ساختمان و قسمتی از باغ در سال ۱۳۴۹ به وزارت فرهنگ و هنر جهت تبدیل شدن به موزه اهدا شد و پس از مدتی بقیه باغ را هم وزارت فرهنگ و هنر خرید و باغ در ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شماره ۱۱۷۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بعد از انقلاب سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۶۸ یک سری ساز از ایرج گلسرخی خریداری کرد. استاد حسین مسعود کرمانی، که از کارمندان سازمان میراث فرهنگی و آخرین نفری بود که به روش قدما تار می ساخت، در سال ۱۳۷۸ اعلام کرد می خواهد یک موزه ساز در کرمان دایر کند. سید محمد بهشتی، رئیس وقت سازمان، از این پیشنهاد استقبال کرد و سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۰ با هزینه ای بالغ بر ۱۶۰ میلیون تومان برای تعمیرات و بازسازی اساسی، خرج کرد و رسما باغ موزه را افتتاح کردند.
ساختمان مرکزی نیز در سال ۱۳۸۲ به عنوان موزه باستان شناسی کرمان راه اندازی شد. این موزه پس از افتتاح به دلیل مشکلاتی که داشت تعطیل و پس از رفع آنها در سال ۱۳۸۳ بازگشایی شد. باغ موزه چهار غرفه دارد. در غرفه ها آثار کشف شده از ظروف سفالی، سنگی، فلزی، شیشه ای و کتیبه های سنگی قرون مختلف از جمله دوران اسلامی، آمیخته ای از فرهنگ یونان و آسیای مرکزی نگهداری می شود. اکثر آثار تاریخی که در این موزه نگهداری می شوند، از حوزه هلیل رود (جیرفت) و شهداد به دست آمده اند.
در حال حاضر طبقه همکف ساختمان به موزه سازهای سنتی و طبقه بالا به موزه باستان شناسی تبدیل شده است.
موزه باستان شناسی
از اهداف مهم موزه باستان شناسی معرفی تمدن های کهن منطقه جنوب شرق ایران و ارتباط آنها با تمدن های همجوار است. این موزه از دو بخش کلی دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی تشکیل شده و شامل غرفه های متعدد است که عبارتند از:
غرفه شهداد
آثار به نمایش گذاشته شده در این غرفه از کاوش های باستان شناسی مجموعه باستانی شهداد است و شامل انواع ظروف سفالی، سنگی و فلزی (مفرغ) مربوط به هزاره های سوم و چهارم پیش از میلاد مسیح است. از سایر آثار این غرفه می توان به گردنبند های بسیار ظریف و ظروف سنگی شبیه به دوات اشاره نمود.
غرفه جازموریان (پیش از تاریخ)
آثار کشف شده از جازموریان شامل انواع سفال های خاکستری بسیار ظریف، با نقوش زیبا است. آثار این دوره مربوط به اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پیش از میلاد مسیح است. نمونه چشمگیر آن تبرهای مفرغی است که از جیرفت، غرب باتلاق جازموریان و از کاوش های غیرمجاز به دست آمده است.
غرفه جازموریان (دوره تاریخی)
آثار مهم دیگری که از منطقه جازموریان به دست آمده، متعلق به دوره سلوکی، اشکانی، آمیخته ای از فرهنگ یونان، آسیای مرکزی، هند، فلات مرکزی ایران و میان رودان است. این یافته ها شامل جام های سفالین، بشقاب، کوزه و ریتون های منتهی به سر جانورانی چون اسب، قوچ، گاو و نیم تنه انسان است. سورنای متعلق به دوران هخامنشی از شاخص ترین آثار باغ موزه هرندی است.
غرفه شماره چهار
آثار موجود در این غرفه اغلب شامل سفال های مختلف منقوش و نیز حیوانات کوچک مفرغی زیبای یافته شده در کاوش های جیرفت است. از سایر آثار مهم این بخش می توان از ظروف مفرغی کشف شده در بزنجان بافت نام برد.
غرفه اسلامی
سفال های لعاب دار و اشیای فلزی و شیشه ای شامل انواع ظروف و پیه سوز و عطر دان و نیز کتیبه های سنگی مربوط به قرون مختلف اسلامی زینت بخش این غرفه است.
موزه باستان شناسی کرمان مدتی میزبان سرستونی از تخت جمشید نیز بوده است؛ این سرستون، طی یک درگیری مسلحانه، از قاچاقچیان مواد مخدر گرفته و به باغ موزه هرندی کرمان منتقل شده بود، اما در سال ۱۳۸۵ به تخت جمشید بازگردانده شد.
موزه سازهای سنتی
موزه سازهای سنتی دارای ۳۲ عدد ویترین است که از بیش از ۲۵۰ ساز سنتی بی نظیر محافظت می کنند. پنج عدد از سازهای این موزه را استاد حسین مسعود ساخته است. او همچنین تعدادی ساز شامل یک عدد عود، یک عدد سه تار، که استاد نریمان ساخته و یک عدد تنبک، که مربوط به دوره قاجار است و نیز دو عدد ساز که تاریخ ساخت آنها قریب به ۵۰ سال پیش است، به موزه سازهای سنتی کرمان اهدا کرده است.
در این موزه سازهایی از قبیل قیچک، سنتور، قانون، رباب، تنبک، تار، دایره، کمانچه، دوتار خراسان، تنبور کرمانشاه، چنگ، کوزک بم، نی، بربط، کاسوره خوزستان و ... وجود دارد که در معرض دید علاقه مندان و بازدید کنندگان قرار می گیرد. موزه سازهای سنتی کرمان دارای بخش اطلاع‌رسانی جهت ارائه خدمات صوتی و تصویری از طریق نرم افزار، سخت افزار، خدمات اینترنتی و ویدیویی است. در این موزه مرکز مطالعه جهت بررسی و پژوهش در زمینه موسیقی سنتی ایران دایر شده است.
سیستم صوتی ویترین ها به بازدید کننده امکان می دهد که ضمن بازدید از سازهای موجود، با نحوه نواختن و نیز نوای ساز استاد های بزرگ موسیقی آشنا شوند. هر سال طبق برنامه ای مشخص، مراسمی با عنوان «شبی با موسیقی سنتی ایران» در این موزه برگذار می شود. در این مراسم استاد ها و پیشکسوتان موسیقی با سازهای قدیمی برنامه های جالبی اجرا می کنند. در کنار ویترین ها و بر روی دیوار نقاشی های خطی زیبایی اجرا شده و تصاویر و اشعار دلنشینی در زمینه موسیقی اصیل ایرانی به چشم می خورد. تصاویر هنرمندان بزرگ و پیشکسوتان موسیقی ایران نیز زینت بخش قسمت های دیگر این موزه است.
حدود ۳۰۰ عکس قدیمی از زمان قاجار با موضوع موسیقی نیز در انبار موزه وجود دارد و تعدادی از آنها به نمایش درآمده اند.
گردشگران خارجی که به موزه سر زده اند، از نبود توضیحات انگلیسی گله مند هستند و به همین دلیل موزه موسیقی اصفهان را ترجیح می دهند.
کاغذ های حاوی توضیحات درباره سازها، به دلیل رطوبت، جمع شده و اثرات نم نیز روی دیوارهای عمارت دیده می شود. این موضوع نشان می دهد که ساختمان عمارت برای موزه مناسب نیست و دمای آن متغیر است که این تغییرات می تواند به سازهایی که داخل موزه نگهداری می شوند، آسیب برساند. ضمن اینکه ویترین ها، که سازها داخل آنها نگهداری می شوند، در واقع طاقچه پنجره عمارت هستند و سازها مقابل نور مستقیم آفتاب قرار گرفته اند.
از اینرو از سال ۱۳۹۵ صحبت هایی مبنی بر اینکه آثار موزه هرندی به کاروانسرای گنجعلی خان منتقل شود، در میان بود؛ اما هنوز این موزه برپا است.
منابع:
میرراث فرهنگی کرمان
kojaro.com
fa.wikipedia.org
