بازار بزرگ کرمان که در شهر کرمان واقع شده است، یکی از تاریخی ترین بناهای این شهر است و به روایتی طولانی ترین راسته بازار ایران به شمار می رود.
در مرکز شهر کرمان، از اطراف میدان مشتاقیه (شهدا) تا میدان ارگ، بازار شهر کرمان جهت مبادلات کالا و خرید و فروش و عرضه محصولات گوناگون به صورت راسته بازارهای تخصصی فعال است ( هر راسته بازار به یکی از کالا ها اختصاص دارد). بازار کرمان که دوره های تاریخی بسیاری را پشت سر گذاشته، هم اکنون نیز شاهد تغییرات جدیدی است. سبک معماری آن بسیار غنی و با ارزش بوده و راسته بازارهای شهر کرمان نسبت به بازارهای سایر شهرهای ایران طولانی تر می باشد.
این راسته بازار از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی هایش در ایران منحصر به فرد و دارای شهرت جهانی است.
بازار کرمان که به بازار گنجعلی خان نیز شناخته می شود، یکی از مهمترین مراکز تاریخی و همچنین تجاری کرمان است به طوری که بیش از ۶۰ درصد آثار تاریخی این شهر را در خود جای داده است.
نمای گچبری در سقف این چهارسوق زیبا مربوط به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال پیش است و هنوز در جای جای این سقف نقاشی های رنگ روغن قابل مشاهده است.
راسته بازار کرمان که در مقایسه با دیگر بازارهای ایران معماری متنوع و بی نظیری دارد ترکیبی از هنر دورههای مختلف است به اضافه این که در هر یک از این بازارها بناهایی چون مسجد و حمام نیز وجود دارد.
صفه عزاخانه، مسجد وکیل، مسجد گنجعلی خان و مسجد چهلستون هر یک مساجدی هستند که با نام بازار اصلی خود که جزیی از بنای آن هستند نامیده می شوند و از شکل خاص هر یک از حمام ها یا مسجدها در بازارهای مختلف میتوان نوع معماری دوره ایجاد شان را بررسی و به نتایج جالبی رسید.
بازار بزرگ کرمان همچنین در اطراف خود دارای بناهای دیگری است که هر یک در ارتباط با بازارهای مختلف و در دوران های مختلف به وجود آمده اند به طور مثال مجموعه ابراهیم خان که از بناهای معروف است شامل مدرسه و مسجد و کاروانسرا و حمام می شود و یا مجموعه وکیل که در بازار وکیل قراردارد و مدرسه و مسجد وکیل را در خود دارد.
یکی از ویژگی های دیگر بازار کرمان بازارهایی که به صورت غربی و شرقی این بازار را قطع کرده اند که دو بازار قلعه و قلعه محمود در راستای هم و در جهت عمود بر راستای بازار قرار دارند.
بازار قلعه به دلیل نزدیکی به بازار راسته از رونق بیشتری برخوردار است اما هم اینک تعدادی از مغازه های بازار قلعه که دورتر از بازار اصلی هستند در دست پارچه فروشان خارجی هستند.
بازار قدمگاه که در حال حاضر بیشتر محل خرید و فروش های خرد و محل حضور دستفروشان در ساعات پایانی روز است در قسمت روبروی درب مسجد جامع به بازار عطاران کرمان می پیوندد و در این بازار حدود ۱۰ الی ۱۵ عطاری در کنار هم به فروش داروهای گیاهی کرمان می پردازند.
بازار سرپوشیده کرمان دارای دو راسته اصلی است که همدیگر را به صورت دو خیابان متقاطع قطع کرده و در چهار راه خود چهار سوق را به وجود میآورد.
بازار بزرگ کرمان از بازارهای متفاوت چون بازار گنجعلی خان، بازار اختیاری، بازار قیصریه زرگری، بازار مسگرها، بازار کفاش ها، بازار کلاه مال ها، بازار آهنگری، بازار عزیز، بازار عطاران، بازار مظفری، بازار قدمگاه، بازار قلعه محمود و بازار قلعه تشکیل شده است.
از دیگر بخش های بازار کرمان چهارسوق هایی است که این بازار را به دیگر بازارهای فرعی ارتباط میدهد نظیر چهارسوق گنجعلی خان که محل تقاطع دو راسته بازار است و در گذشته این چهار سوق یکی از پر ترافیک ترین نقاط تجاری شهر کرمان بوده است.
حال به توضیح راسته ها و بازارهای مختلف بازار بزرگ کرمان می پردازیم:
راسته غربی- شرقی: این راسته به طول تقریبی ۳ کیلومتر از میدان ارگ در غرب شروع و به خیابان میرزا رضا کرمانی در شرق منتهی میگردد. ساختار کلی و عمده این راسته متشکل از ۳ بازار و مجموعه مظفری تشکیل گردیده است که با راسته بازارهایی کم اهمیت تر کامل میگردد.
بازار نقارخانه: در نخستین قدم از میدان ارگ با دهانه بزرگ بازار نقارخانه آغاز میشود که دارای سقف و سردری بزرگ و بلند و مزین به کاشیکاری است و دارای چند اتاق در بالا است. به نظر میرسد معماری این قسمت بازار مربوط به اواخر دوره قاجاریه باشد.
بازار سراجی: در حرکت به طرف شرق، به بازار سراجی می رسیم که از نقارخانه شروع و به چهارسوق منتهی میشود. این بخش از بازار در گذشته محل سراج ها و چمدان سازها بوده است.
کاروانسرای چهارسوق: در انتهای بازار سراجی و قبل از ورود به چهارسوق، به کاروانسرای چهارسوق میرسیم. موقعیت این کاروانسرا در نزدیکی دروازه غربی شهر و میدان ارگ از طرفی و از طرف دیگر قرار گرفتن مابین دو راسته بازار شرقی- غربی و راسته بازار شمالی- جنوبی موقعیت ویژه و ممتازی را به آن داده است. این کاروانسرا در دو طبقه احداث و دارای نزدیک به ۹۰ حجره و انباری و محل استراحت مسافرین بود و دو راسته بازار در ضلع های شرقی و جنوبی آن قرار داشت. طبقه فوقانی آن برای استفاده مسافرین بود و در پایین حجره ها و مغازه ها قرار داشت.
مجموعه و بازار گنجعلیخان: در امتداد مسیر خود به سمت شرق به بازار و مجموعه گنجعلیخان می رسیم که بنا به اسناد معتبر، بر روی بازار قدیمی شهر ساخته شده است. گنجعلیخان طبق دستور شاه عباس طرح بازاری به انضمام چهارسوقی رفیع و حمامی بسیار بزرگ و عالی با میدان و مدرسه و ضرابخانه و مساجدی چند به همراه آبانباری بسیار بزرگ و محکم با طراحی معماران یزدی و اصفهانی احداث نمود.
بازار اختیاری (شاهی): این بازار کمعرض و تنگ را میتوان قدیمی ترین بخش بازار محسوب کرد. این بازار از مغرب با بازار گنجعلیخان و از مشرق به بازار وکیل محدود میشود. از مهمترین بخشهای این بازار میتوان به مدرسه علمیه شفیعیه، سرای گلشن، سرای سردار و بازارچه آن منسوب به سردار نصرت و تیمچه محمودیه اشاره کرد.
مجموعه و بازار وکیل: بازار کرمان از سمت شرق به بازار طولانی و مجموعه وکیل میرسد. مجموعه وکیل شامل مسجد، بازار، حمام و کاروانسرا است. از مهم ترین عناصر این بازار میتوان حمام وکیل، کاروانسرای وکیل، مدرسه حیاطی، دو قیصریه (اول و دوم) و مسجد وکیل را نام برد.
مجموعه و بازار مظفری: در ادامه مسیر راسته اصلی بازار در انتهای شرقی آن به بازار مظفری ختم میشود که شامل آب انبار، مسجد، مدرسه، تکیه و بازار است. متأسفانه تمامی بناهای این مجموعه به غیر از مسجد جامع مظفری و تکیه (صفه عزاخانه) همه از بین رفته است.
راسته شمالی: دومین راسته مهم و اصلی بازار کرمان، راسته شمال غربی به جنوب شرقی است که در طول مسیر جادهای که از دروازه شمالی شهر (دروازه خراسان) خیابان ابوحامد آغاز و در انتهای خود به چهارسوق ختم میشود و از آنجا به بعد در طول راسته جنوبی امتداد مییابد.
بازار عزیز: دروازه شمالی شهر قدیم کرمان (دروازه خراسان) پس از طی مسافتی به بازار عزیز میرسد. امروز از بازار عزیز جز نامی باقی نماده است. از علل اصلی زوال این بازار احداث خیابان شریعتی از شرق به غرب و قیچی کردن بازار بود که سبب شد این بازار از بین برود.
مجموعه و بازار حاج آقا علی (بازار آهنگری): این بازار که در گذشته قبل از احداث خیابان شریعتی در امتداد بازار عزیز و پیوسته به آن بود از خیابان شریعتی شروع و به سمت جنوب تا راسته بازار کفاش ها امتداد دارد. از مهمترین عناصر مجموعه حاج آقا علی به غیر از بازار میتوان آب انبار، کاروانسرا و مسجد چهلستون را نام برد.
راسته بازار کفاش ها: این راسته بازار که از مهمترین و پررونقترین بازارهای شمالی- جنوبی است، پس از بازار حاج آقا علی تا ابتدای بازار کلاه مالی قرار گرفته است. از عوامل رونق آن تجمع صنفی در یک راسته و تنوع در ارائه کفش است که سبب استقبال مشتری ها شده است.
بازار کلاه مال ها: این راسته بازار بین دو مجموعه گرانقدر، عظیم و باشکوه ابراهیم خان و گنجعلی خان قرار دارد و در مقایسه با آن دو مخروبه به نظر میآید.
مجموعه و بازار ابراهیم خان: پس از بازار کلاه مالها مجموعه و بازار زیبای ابراهیم خان قرار دارد. مجموعهای که تمامی شکوه و اعتبار راسته شمالی بازار متعلق به آن است. مجموعه ابراهیم خان مشتمل بر مدرسه و خلوت حمام و قیصریه و آب انبار است.
راسته بازارهای مسگری: در امتداد بازار کلاه مالی در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان، راسته مسگری شمالی وجود دارد.
راسته جنوبی: راسته جنوبی، قدیمی ترین راسته بازار کرمان است. راسته جنوبی بازار کرمان از دروازه جنوبی شهر (دروازه رق آباد یا ریگ آباد) آغاز شده و تا چهارسوق در مرکز بازار امتداد دارد. در گذشته کاروانهایی که از جنوب وارد شهر میشدند و نیز کاروان هایی که از شمال (خراسان) به طرف جنوب می رفتند، از این بازار و دروازه آن عبور میکردند.
بازار قلعه محمود: این بازار از محل دروازه سابق جنوبی کرمان (دروازه رق آباد یا ریگ آباد) در خیابان احمدی شروع میشود و به شکل بازار سرپوشیده تا خیابان امام خمینی به سمت شمال امتداد می یابد. در این بازار بیش از ۱۰۰ مغازه وجود دارد. یکی از عوامل فرسودگی این بازار مغازه های مخروبه و فرسوده ای است که به حال خود رها شده اند.
بازار میدان قلعه: در امتداد بازار قلعه محمود به سمت شمال، بازار میدان قلعه قرار دارد که از خیابان امام خمینی شروع و به سمت شمال تا چهارسوق ادامه پیدا میکند. بازار میدان قلعه از جمله قدیمی ترین و طویل ترین بازارهای کرمان پس از بازار بزرگ است که در محله میدان قلعه قرار دارد.
منابع
citypedia.ir
ettelaat.com
fa.wikipedia.org