سابقه تاریخی شهرستان نرماشیر به دوران قبل از اسلام بر می گردد. نرماشیر قبل از اسلام شهری پر رونق و مهم بوده و به گفته مورخان شهری بزرگ با جمعیت زیاد و بناهای عظیم بوده که در آن بازرگانان معتبری با اموال و اجناس فراوان سکنی داشته اند که متاع خراسان برای صدور به عمان در آنجا انبار می شده و حجاج سیستان از طریق آن عازم مکه بودند و امقعه هندی بدان می رسیدند. در این منطقه روستایی بنام دارستان وجود دارد که با آثار تاریخی بسیار ارزشمند قابل توجه است. دارستان در شرق بم و شهرستان نرماشیر واقع شده است. این منطقه دارای تپه ای باستانی بنام تل آتشین است که قدمتی طولانی دارد، تل آتشین سکونت گاهی مربوط به دوران نوسنگی پیش ازسفال بوده است، مکانی که اکتشافات آن شاید مطالعات تاریخ ایران را متحول کند. این مکان برای اولین بار در دهه ۵۰ توسط دکتر احمد موستوفی مورد توجه قرار گرفت، اما عمده پژوهش های باستان شناسی توسط دکتر عمران گاراژیان از سال ۸۷ به بعد در این منطقه انجام شده است که نشان دهنده استقرار انسان های باستانی در دوران نو سنگی قبل از پیدایش سفال (۱۰۰۰۰ سال پیش) تا دوران مفرغ بوده است. دوران نوسنگی آغاز رو آوردن انسانها به یکجا نشینی، اهلی کردن دام ها و کشاورزی بوده است و دوران مفرغ آغاز شهرنشینی و اولین فرمانروایی های محلی بوده که از حدود ۴۰۰۰ سال پیش شروع شده است.
آنچه که واضح است، همانند اغلب تمدن های پیش از تاریخ که در حاشیه رودها شکل گرفته اند، تمدن دارستان در حاشیه رودخانه پشت رود بم شکل گرفته است. رودخانه ای که از ارتفاعات هزار راین سرچشمه گرفته و در شهر بم به نام تهرود شناخته میشود و پس از گذر از بم به پشت رود تغییر نام داده و سپس با گذر از آبادی های مختلف از دارستان گذر کرده و به دشت لوت می ریزد. این رود در گذشته دائمی بوده و احتمالا پرآب بوده که این تمدن هزاران ساله در حاشیه آن توانسته دوام آورد. امروزه اما به دلیل قنوات و چاه های آب، این رودخانه فصلی شده است. لیکن آب آن هنوز هم تامین کننده آب سفره های زیرزمینی منطقه است و هنوز هم زندگی مردم این مناطق به این رود وابسته است.
اکتشافات
یافته های باستان شناسی شامل انواع خانه های خشتی، مصنوعات و ابزار آلات ساخته شده از سنگ، استخوان، پیکرک ها، ابزارهای فلزی، پیکرهای گلین، کارگاه های تولید و تعمیر ابزار و بقایای انسانی و حیوانی بوده است که مجموعا در تپه های مختلفی که در حاشیه رودخانه پشت رود بم قرار دارند، یک نوع استقرار دنباله دار انسان را از حدود ۱۰ هزار سال پیش تا حدود ۳۹۰۰ سال پیش نشان میدهند و از این زمان به بعد، گمان می رود که دارستان متروکه شده و تمدنی که سالیان دراز در آنجا مستقر بوده، منقرض گشته باشد. دلیل این انقراض که در اوج تمدن روی داده هنوز مشخص نیست، شاید تغییرات اقلیمی باعث شده است که این مکان دیگر برای سکونت دائمی مناسب نباشد، شاید بیماری، جنگ و یا بلایای طبیعی عامل آن بوده اند و شاید هم کم کم مردمان این مکان به سمت مکان کنونی شهر بم مهاجرت کرده اند و شهر کهن بم را تشکیل داده اند. ابزارهای کشف شده از این منطقه اغلب مواد اولیه شان از کوه های آتشفشانی کپوتی و اطراف دارستان تهیه شده و حدس زده میشود انسان های باستانی در مسیر مهاجرت از غرب به شرق، به این مکان جذب شده و سپس تمدن کهن این منطقه را ساخته اند. یکی از جالب ترین یافته های پژوهشهای دارستان، کشف یک هسته نیم سوخته خرما متعلق به ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد (۵۵۰۰ سال پیش) است که نشان از قدمت این درخت در منطقه بم و ایران دارد. خانه های تل آتشی چهارگوشی و اِل (L) شکل بوده اند و ممکن است دو طبقه بوده باشند که طبقه بالا برای سکونت و طبقهٔ پایین بعنوان انبار کاربرد داشته است. جهت گیری فضاها از شمال شرقی به جنوب غربی بوده که به نظر می رسد با جهت وزش باد غالب در منطقه منطبق باشد. در ضمن اجاقی کوچک در دیوار اتاق ساخته می شد. ورودی به خانه ها احتمالاً از طریق بام صورت می گرفته و بین فضاها مشترک بوده است. جایی کنار این فضاها و نزدیک بخش مسکونی، زباله دانی قرار داشته است. مصالح سازه ها از گِل، سنگ، و نِی برای پوشش سقف بوده اند. بخش هايي از سبد هاي نيم سوخته و يكي دو مورد نخ و بافته هايي مانند طناب از ديگر يافته هاي اين كاوش است. چنين يافته هايي تنها در شرايط خاص آب و هوايي ممكن است از دوره نوسنگي حفظ شوند و موقعيت ويژه اين محوطه در حاشيه غربي كوير لوت كه رطوبت در آن عموما منفي است موجب حفظ این آثار خاص شده است. با وجود اين كه گاه نگاري آن هم افق با نوسنگي با سفال است اما تاكنون در اين محوطه سفال شناسايي نشده است.
پژوهشهای انجام شده در مورد تل آتشی و صدها تپه باستانی که در این منطقه قرار دارند هنوز آنچنان وسیع نیستند و به دلیل اینکه در جنوب شرق ایران هیچ مکانی به این قدمت هنوز مورد پژوهش قرار نگرفته و مکان های مشابه در حوزه هایی دور دست تر مانند هند و پاکستان قرار دارند، تا تکمیل یافته ها راه درازی در پیش است ولی به جرات میتوان گفت مجموعه تپه های پیش از تاریخ دارستان، بهشت باستان شناسی ایران است.
موقعیت مکانی
دارستان در ۳۵ کیلومتری شمال شرقی بم و در شهرستان نرماشیر واقع شده است.
منابع:
- فرمانداری نرماشیر
- fa.wikipedia.org
- alaedin.travel
- alirezahajisharif.com
- dana.ir
- irna.ir
