قلعه برج معاذ فهرج در قرون متاخر اسلامی و از دوره صفویه به بعد بنا شد و یک قلعه روستا بود ولی پس از اصلاحات ارضی در سال ۱۳۴۲، قلعه برج معاذ فهرج از سکنه خالی شد و از آن پس تبدیل به بنای متروکه شد. قلعه برج معاذ دارای ۶ برج است و قسمت های بیرونی مرتبط با قلعه نیز دارای نخلستان بود. همچنین یک آب انبار دو طبقه نیز در وسط قلعه برج معاذ وجود دارد که ساکنان قلعه آب قنات را از بیرون برج معاذ در مرکز قلعه ذخیره می کردند. به دلیل وجود برخی دستکند ها در کلوت های اطراف قلعه احتمال آنکه این قلعه بعدها بر این دستکند ها احداث شده باشد وجود دارد و وجود همین دستکند ها نیز احتمال تعلق محوطه قلعه برج معاذ فهرج به دوره های تاریخی قبل از صفوی را مطرح می کند.
مشخصات معماری
این قلعه در ابعاد ۶۰ در ۸۵ متر و مساحتی بیش از ۵۰۰۰ متر مربع در جنوب غربی روستای برج معاذ واقع شده است. دور تا دور قلعه اتاق هایی قرار دارد که جهت سکونت اهالی قلعه بوده است. تعداد این اتاق هادر ضلع شمال و جنوب هر کدام ۱۵ اتاق و در اضلاع شرقی و غربی هر کدام، ۱۱ اتاق است. اتاق های ضلع شمالی بیشتر جهت استفاده به عنوان اصطبل حیوانات و نگهداری و ذخیره علوفه بوده و مساحت هر اتاق این قلعه ۱۲ متر مربع و ارتفاع آن ۳ متر می باشد. ارتفاع دیوار دور قلعه از سطح زمین ۵ متر و پهنای آن ۱ متر و ۲۰ سانتی متر می باشد. در اطراف قلعه ۶ برجک به ارتفاع ۸ متر وجود دارد که جهت دیده بانی استفاده می شده اند. ۴ برجک در چهار گوشه قلعه و دو برجک دیگر در میانه دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارند. هر یک از دیوارهای شمالی و جنوبی شامل ۱۰۴ کنگره و دیوار شرقی شامل ۷۶ کنگره می باشد. در کنار هر کنگره دو نوع منفذ دیده بانی وجود دارد. منفذ های نزدیک بینی و منفذ های دوربینی که به ازای هر کنگره ۲ منفذ کوچک نزدیک بین و یک منفذ دور بین قرار دارد. در ضلع غربی و میانه دیوار در طبقه دوم ساختمان اعیان نشین قلعه (سردر) قرار دارد. این ساختمان شامل ۲ اتاق شرقی به سمت قلعه و ۳ اتاق غربی می باشد و مساحت آن بیش از ۱۳۰ متر مربع است. این ساختمان توسط ۸ پله به پشت بام راه دارد که ارتفاع آن از سطح زمین ۱۰ متر است. همانطور که قید شد در قسمت درونی قلعه نیز اتاق های محقری وجود دارد که جهت سکونت قشر ضعیف استفاده می شده است. آب انبار این قلعه درست در مرکز و در ۲ طبقه قرار دارد که جهت ذخیره آب آشامیدنی ساکنین بوده است. در قسمت شمالی و بیرون از قلعه عمارتی بنا شده که از آن جهت طباخی و آشپزی استفاده می شده و در واقع آشپزخانه قلعه برج معاذ بوده است.
جاذبه های گردشگری روستا
کلوتک ها
در قسمت شمالی برج معاذ و در کنار حوض انبار (محل ذخیره آب برای ۱۶ روستا از توابع برج معاذ) که بر روی افراز (گسل) برج معاذ قرار دارد کلوتک های بسیار زیبا و دیدنی وجود دارد که همواره مورد توجه گردشگران و مستند سازان است.
جنگلهای کهور
در قسمت شمالی و غربی قلعه برج معاذ بعد از نخلستان های تقریباً خشک شده برج معاذ منطقه وسیعی از جنگل های گز و کهور قرار دارد. این جنگل جزء معدود جنگل های کهوری است که بستر آن پوشیده شده از شن های روان است. این جنگل طرفداران زیادی برای انجام مسابقات موتور سواری در بین جوانان منطقه دارد.
نپکا (گلدان های طبیعی)
وجود شن در بستر جنگلهای کهور برج معاذ که خود باعث منحصر به فرد شدن این این جنگلهاست، باعث شده تا با روی هم انباشتن و ایجاد تلهایی بزرگ در اطراف و زیر بخشی از گزها و کهورها، نوعی گلدان به صورت یک تل شنی که در بالای آن یک گیاه قرار دارد دیده شود که نمای زیبا و منحصر به فرد را ایجاد می کند.
تپه های شن
بعد از جنگل های کهور و در قسمت شمالی افراز (گسل) برج معاذ تپه های شنی وسیع و بلندی وجود دارد که طول سال محل تفریح مردم منطقه است. در دامنه این تپه ها درختان کنار (سدر) بی شماری وجود دارد. در این دامنه ها به کشت گندم و جو پرداخته می شود. در دامنه شرقی این تبه ها نخلستان های آباد و بر رونقی وجود دارد. این تپه‌ها طرفداران زیادی برای مسابقات موتور سواری در بین جوانان منطقه خصوصاً در روزهای بارانی دارد. در روزهای بارانی خصوصاً در زمستان جمعیت بسیار زیادی در این منطقه روز خود را در کنار خانواده با شادی سپری می کنند. این تبه ها در ایام نوروز از مهم ترین نقاط گردشگری برج معاذ محسوب می شود.
آبراهه ها
وجود افراز یا همان گسل برج معاذ سبب شده تا آب های حاصل از بارش باران در یکجا جمع نشوند به پایین این افراز سرازیر شوند. این سرریز و راه افتادن آب در طول زمان باعث شده تا آبراهه های بسیاری بر روی افراز برج معاذ ایجاد شود که از بایین افراز نمایی بسار زیبا و دیدی دارد. عمق این آبراهه ها به چهار متر هم می رسد. تعدادی از این آبراهه ها که نزدیک کلوت ها و حوض انبار قرار دارند در اثر فرسایش فرو ریخته و با هم یکی شده شکل یک دره به خود گرفته اند. وجود حوض انبار در نزدیکی این آبراهه بزرگ رطوبت حاصل از آب ذخیره در حوض انبار ایجاد نیزارهایی در بالا و ورودی این آبراهه کرده است.
مقبره بی بی گلپر
این مقبره بر روی افراز (گسل) برج معاذ قرار دارد. بی بی گل پر زن پارسا و نیکو کاری بوده که در گذشته در برج معاذ زندگی می کرد. یک کهور و یک نوع درخت عجیب با گلهایی مانند شکوفه های انار کنار این مقبره قرار دارند. در واقع این مقبره زیر این درختان است. به گفته مردم برج معاذ گل های این درخت در شب های جمعه درخشش خاصی دارند و پر رنگ تر از بقیه اوقات هستند. این درخت در تمامی روزهای سال حتی در زمستان نیز گل می دهد. در کنار این مقبره یک کلوتک نیز قرار دارد که باعث می شود این مقبره از دور حتی از پایین افراز هم دیده نشود. کنار این مقبره چاه های عمیقی وجود دارد که مربوط به قناتی معروف به قنات شریک آباد هستند. در باورهای عامیانه آب یکی از این چاه ها که عمیق تر از بقیه است مریضی ها را شفا می دهد. هرچند این باور کاملاً کم رنگ شده است.
پیست شتر سواری
در پایین افراز برج معاذ و بعد از باغات و نخلستان ها دشت وسیعی وجود دارد. در این دشت یک پیست شتر سواری برای برگزاری مسابقات شهرستانی و استانی ساخته شده است. این مسابقات هر چند ماه یک بار برگزار می شود.
محله متروکه برزنگ
در قسمت شرقی برج معاذ و در دامنه گسل برج معاذ محله ای متروکه و با خانه هایی خشت و گلی به نام برزنگ وجود دارد. نحوه قرارگیری این خانه های خشت و گلی بر روی گسل به صورت پلکانی است. این محله در سالیانی نه چندان دور محل سکونت مهاجرانی بوده که از استان همجوار یعنی سیستان و بلوچستان به این منطقه نقل مکان کرده اند. ساکنین این محله در حال حاضر به شهر فهرج نقل مکان کرده و سکونت کرده اند. درورودی این محله مسجدی کوچک و خشت و گلی و در مسیری میدان شکل قرار گرفته است. هم اکنون از این محله برای گردش و تفریح استفاده می شود. همچنین باغات مرکبات و خرمای این محله همچنان پا برجا هستند.
قبرستان باستانی
این قبرستان در دامنه گسل برج معاذ و کمی آنسو تر از مقبره بی بی گلپر قرار دارد. قبرستانی که تقریباً نابود شده و اثر زیادی از قبرهایش وجود ندارد. فاصله این قبرستان تا قبرستان فعلی برج معاذ چیزی حدود ۵۰۰ متر است. تنها چیزی که از قدمت این قبرستان میدانیم این است که بسیار قدیمی و تاریخی است. قبرستان دیگری در برج معاذ قرار دارد که قبل از قبرستان فعلی استفاده میشده است. در حال حاضر دبیرستان توحید بر روی این قبرستان ساخته شده است.
منابع:
- sedayemiras.ir
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com
