این قلعه در واقع شهر قديم سيرجان بوده كه در حال حاضر جز ديوارهاي فروريخته و منبر سنگي چيزي از آن باقي نمانده و اگر آثاري موجود باشد، در دل خرابه ها و داخل ساختمانهاي كهنه بصورت تپه هاي خاك در آمده اند و چيزي ديده نمي شود. قلعه سنگ بر روي كوه سفيد آهكي، كه در وسط جلگه سيرجان با ارتفاعي حدود ۲۰۰ متر از سطح جلگه قرار دارد، بنا شده كه محيط آن حدود ۴۰۰۰ متر است. بالاي اين كوه را مسطح نموده اند تا بتوانند ساختمان بسازند. اين قلعه در اصل قلعه نظامي شهر بوده و ساختمانهاي شهر در اطراف قلعه و بخصوص در قسمت شرقي و شمالي آن تا حومه كهن شهر بنا گرديده است. امروزه كه در بعضي جاها، بولدزرها خاك این محوطه را براي زراعت و به عنوان كود به باغهاي اطراف مي برند، قسمتهايي از ديوار اطاقها و سقف ها نمايان گشته است. در قسمت جنوبي قلعه، خانه هايي عالي و منازلي مرتفع با ديوارهايي بلند وجود داشته كه محل سكونت اعيان و اشراف بوده است. در سمت شمالي آن خياباني وسيع، از شرق به غرب امتداد داشته كه در اطراف آن بازار، منازل مسكوني و تجارتخانه قرار داشته است. در سمت شمالي، در نزديكيهاي بالاي اين قلعه، سنگ را تراشيده و آنرا به صورت صفه اي در آورده اند كه به نام شاه نشين معروف است. در قلعه، محبسي وجود داشته كه در آن موميايي پيدا شده است. اين محبس در سمت جنوبي قلعه است و شكافي در آن وجود دارد كه معدن موميايي است. در سمت غربي قلعه، مغاره اي است در كمر كوه كه به طور طبيعي، توخالي و تشكيل دالاني طولاني داده و به جز همان راهرويي كه دارد ، ديگر منفذي ندارد و به همين دليل كسي نمي تواند به منتهاي آن برسد. ظاهراً اينجا زندان قلعه بوده و اشخاص سياسي را كه از طغيان آنها بيم داشتند، در اين زندان حبس مي كرده اند. اين محبس محل زنداني امير مبارزالدين محمد مظفر و سلطان شاه بوده است. خلاصه شهري كه قرنها پابرجا بوده و هزاران انسان را در خود جاي و پرورش داده و نيز قلعه اي مهم در ايران به شمار مي رفته، بيش از ششصد سال است كه ويران شده است. براي ساختن قلعه چون بردن مصالح ساختماني بر فراز كوه كه ارتفاع آن از سطح جلگه سیصد متر است آن هم با شيب تند، كار مشكل و طاقت فرسایی بوده، از ابتكار حمل مصالح ساختماني به وسيله بز استفاده كرده اند؛ به طوري كه بر پشت بزها خورجينكهايي انداخته و داخل هر خورجين يك يا دو آجر مي گذاشته و بزها را روانه بالاي كوه مي كرده اند و در بالا كارگراني بودند كه بار آنها را خالي و مجدداً آنها را روانه پائين مي كرده اند و اين كار دوباره تكرار مي شد.
منبر سنگی قلعه
در شمال قلعه سنگ و به فاصله ۵ متری حصار داخلی، پلکانی منبر‌مانند از جنس سنگ سفیدی آهکی یکپارچه وجود دارد. برروی بدنه جنوبی این پلکان به خط نسخ عبارت زیر نوشته شده است: «العادل المظفر من السماء بالنصر و العز و الفتح المبین عماد الحق و الدین الواثق بالملک الصمد بالخیرات (؟) السلطان احمد خلد الله السلطانه اقل ممالیک سلطانی فی سنه تسع و ثمانین و سبعمائه» (۷۸۹ هجری قمری) چنانچه از متن کتیبه بر‌می آید، این نوشته در سال چهارم حکومت عمادالدین احمد، سلطان سلسله آل مظفر در آخرین سال های حکومتش بر سیرجان (۷۹۵-۷۸۶ هجری قمری) حکاکی شده است. پرویز ورجاوند (استاد باستان شناسی دانشگاه تهران) معتقد است که این پلکان سنگی متعلق به زمان های بسیار کهن و مربوط به پیش از اسلام است و آن را جزئی از یک آتشدان وابسته به یک نیایشگاه می داند. اگرچه ابوالقاسم حاتمی قبول دلایل ارائه شده توسط پرویز ورجاوند را مشکل می داند. منبر سنگي قلعه سنگ، تنها يادگار شهر قديم سيرجان است. اين منبر با ارتفاع ۱.۵ متر و به وزن بيش از دو تن، از دوران سلطنت سلطان احمد مظفري (۷۸۹ هجري قمري) به يادگار مانده كه هفت سال قبل از خرابي شهر قديم سيرجان به اين صورت حجاري شده است.
منابع:
- شهرداری سیرجان
- fa.wikipedia.org
