در بیست کیلومتری شمال شهرستان زرند، در نزدیکی روستای ده علیرضا، ردپای آثار و بقایای دایناسورها دیده شده است که در رسوبات واقع در دره نیزار قرار دارد. بررسی رد پاهای دایناسور موجود در ناحیه زرند کرمان مشخص میکند که این آثار توسط دایناسورهای گوشت خوار تروپود ایجاد شده است. تاکنون آثار دایناسورها در ایران محدود به تعدادی ردپا بود ولی در دومین کاوش ها که توسط تیم مشترک ایران-برزیل انجام شد، نخستین آثار اسکلتی دایناسورها نیز در ایران مورد شناسایی قرار گرفت. همچنین در این جریان قطعاتی از استخوان های نامعین در روستاهای اطراف زرند را کشف کرده اند. محققان بررسی هایی در مورد آثار و بقایای دایناسورها انجام دادند که مشخص شد این آثار توسط دایناسورهای گوشت خوار ایجاد شده است. اما از ابتدا و با کشف اولین آثار ردپای دایناسورها در ایران، مشخص شده بود که همزمان دایناسورهای گیاهخوار و گوشتخوار در ایران ساکن بوده اند. قبل از کشف این بقایا، محققان فرانسوی، در حوالی کرمان بقایای یک دایناسور را پیدا کرده و به موزه تاریخ طبیعی پاریس منتقل کردند. تخته سنگی با قدمت ۱۹۰ میلیون سال پیش، یکی دیگر از یافته های آثار و بقایای دایناسورها در کرمان است. این تخته سنگ از آنجا اهمیت دارد که طبق نظر سرپرست مدیریت زمین شناسی، تنها مجموعه یک خانواده از دایناسورها محسوب می شود. این کشف منحصر به فرد، آثار و بقایای دایناسورهای کوچک به همراه یک رد پای بزرگ است که به نظر می رسد جای پای مادر این گروه است و بین ۱۹۰تا۲۰۰ میلیون سال پیش در این منطقه سکونت داشتند. از دیرباز استان کرمان به علت شناسایی آثاری از فسیل های مختلف بهشت فسیل شناسی کشور شناخته می شود. کارشناسان در این منطقه تاکنون توانسته اند آثار فسیل های ماهی زره دار متعلق به دوره دونین (۳۲۵ تا ۳۶۵ میلیون سال پیش) مربوط به دوران مزوزوئیک، فسیل پستانداران مربوط به دوره سوم متعلق به (۲ تا ۷ میلیون سال پیش) و دایناسورها و آثار مربوط به (۲۵۰ میلیون تا ۶۵ میلیون سال پیش) را شناسایی کنند. رد پای کشف شده در رسوبات دوره تریاس دوران مزوزوئیک در دره نیزار یکی از این آثار منحصر به فرد می باشد.
تاریخچه اکتشاف
اولین بار گزارش کشف جای پای خزندگان عظیم الجثه و ترسناک مذکور، در سال ۱۹۶۹ میلادی توسط پروفسور لاپارنت استاد انستیتو زمین شناسی پاریس و دکتر داود زاده کارشناس ارشد سازمان زمین شناسی کشورمان داده شد. زمین شناسان مذکور پس از تحقیق و پژوهش کامل، در زمینهٔ کشف ردپای دایناسورهای تریاس بالایی ـ ژوراسیک زیرین و میانی در منطقهٔ شمال کرمان تحقیق خود را بر صحت رد پای جانوران مربوطه منتشر نمودند. در ژوئیهٔ همان سال (۱۹۶۹ م) دو زمین شناس ایرانی شرکت ملی فولاد و آهن ایران، در دره نیزار شمال زرند، یک رد پای بزرگ با سه پنجه را کشف کردند و در پائیز سال مذکور، رد پای واضح دیگری در اطراف همان محل کشف گردید و یک قالب گچی از رد پای مورد نظر تهیه و در نمایشگاه بین المللی شرکت ملی فولاد و آهن آسیا در تهران ارائه شد، سپس قالب مذکور به موزهٔ زمین شناسی ایران تحویل گردید. از ششم تا هجدهم آوریل ۱۹۷۰ میلادی در ادامه کاوش ها، تیمی از کارشناسان کشورمان به اتفاق مجدد پروفسور لاپارنت در دره نیزار ۲۰ کیلومتری شمال زرند، دو لایه از رد پای دایناسورها را شناسایی کردند. کمی بالاتر، پنج ردپای بزرگ دیگر بر روی ماسه سنگ ها مشاهده شد. طی سالهای اخیر نیز قطعه سنگی به صورت اتفاقی در حوض خانه ای در دشت خاک پیدا شد که همانطور که گفته شد شامل رد پای پانزده دایناسور کوچک به همراه یک رد پای دایناسور بزرگ بود. این تخته سنگ که قدمتی بالغ بر۱۹۰ میلیون سال دارد ابعادی معادل ۵۰ سانتیمتر در ۸۰ سانتیمتر داشته و عرض آن نیز پنج سانتیمتر است که گفته می شود پس از رد پای ده علیرضا و بیدو این سومین اثر مستند یافت شده از این نوع در کرمان است. به نظر می رسد رد پاهای این سنگ متعلق به خانواده ای از دایناسورهای با جثه کوچک بوده اند و این پانزده جای پا نیز مربوط به بچه های یک جانور با قدمت میلیونها سال قبل است.
نتایج یک تحقیق علمی
در غیاب بخش زمین شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان و سایر مراکز علمی در خصوص تحقیق در زمینه فسیلهای دایناسورها در استان کرمان گروهی از دانشجویان و محققان دانشگاه زرند تحقیقی میدانی را انجام داده اند که نتایج حاصل از این تحقیق تامل برانگیز است. بنا به این تحقیق در دوران “تریاس” و “کرتاسه” آب دریا در دشتهای استان کرمان پیشروی داشته و در حقیقت کرمان بستر دریا بوده است که در آثار متعلق به این دوران نمی توان آثار مربوط به جانوران خشک زی یافت. اما دوره ژوراسیک عصر طلایی دایناسورها در استان کرمان بوده و روزگاری این سرزمین پهناور عرصه زندگی این جانداران بوده است ضمن اینکه شرایط آب و هوایی به خصوص در دوره های پیشین و میانی ژوراسیک زمینه رشد گیاهان را فراهم کرده و در نتیجه دایناسورهای گیاه خوار در منطقه زندگی کرده اند که متاثر از این امر دایناسورهای گوشتخوار نیز در این منطقه حیات داشته اند. شمال استان کرمان به طور حتم ویترینی از آثار زمین شناسی است که می تواند در توسعه گردشگری علمی و هدفمند نقش تاثیر گذاری داشته باشد.
مشکلات و تهدیدات
شمال استان کرمان از منظر دیرینه شناسی به بهشت دیرینه شناسان شهرت یافته و مملو از معادن زغالسنگ و لایه های زمین شناسی کهن از دوران قبل از تاریخ است، همین امر موجب شده آثار بجای مانده از دایناسورها و موجودات هم عصر با آنان در این استان به صورت مشهود دیده شود بطوری که در بسیاری از خانه های اهالی منطقه نمونه های بی نظیری از فسیلهای دایناسور کشف می شود و شگفت آنکه تاکنون هیچ اقدامی برای مستند سازی و معرفی این پتانسیل غنی علمی صورت نگرفته و این آثار غنی و بی نظیر توسط اهالی برای ساختمان سازی استفاده می شود. ردپای عظیم الجثه دایناسور ۱۸۰ میلیون ساله در ده علیرضا متاسفانه به دلیل عدم نگهداری و ثبت نشدن در فهرست آثار ملی به وسیله افراد سود جو در حال تخریب است بطوری که دو انگشت پای این جانور باقی مانده و بقیه تخریب شده است. این رد پای عظیم الجثه بر روی یک تخته سنگ است که به صورت مایل قرار گرفته است و هیچ نگهداری از آن صورت نمی گیرد. نمونه های کم نظیر دایناسورها را می توان در جای دیگری هم دید. گنجینه ای مشتمل بر دویست هزار قطعه فسیل شده از دایناسورها و موجودات هم عصر با آنان که زمانی در موزه دیرینه شناسی کرمان گرد هم آمده بود و پس از مدتی به دلیل اختلافات پیش آمده این موزه تعطیل و این فسیلها نیز هم اکنون در انبار نگهداری می شود. در این گنجینه می توان مجموعه ای از تخم دایناسورها را دید که به شکل تعجب آوری به سنگ تبدیل شده اند و حتی زرده و سفیده تخم این جانوران نیز در برش تخمها قابل رؤیت است. در موزه دیرینه شناسی دشت خاک نیز که به همت مردم روستا در محل حمام قدیمی این روستا راه اندازی شده است استخوان عظیم الجثه یک دایناسور نگهداری می شود و همه این شواهد نشان می دهد که جای یک تحقیق علمی معتبر در خصوص این جانداران در کرمان همچنان خالی است. همچنین آگاه سازی لازم در خصوص این آثار به مردم محلی و منطقه ضروری است زیرا تخته سنگ منحصر به فردی که دارای پانزده رد پا بوده، به مدت سی سال سنگ دیواره یک حوض در خانه ای روستایی بوده و کاملا اتفاقی شناسایی شده است.
موقعیت مکانی
این آثار در دره نیزار واقع در نزدیکی روستای ده علیرضا در ۲۰ کیلومتری شمال زرند، قرار دارند.
منابع:
- شهرداری زرند
- lastsecond.ir
- jazebeha.com
- zarand.ac.ir
- qudsonline.ir
- alaedin.travel
