زیستن در حاشیه کویر و آفتاب داغ و گرمای تابستان، پیشینیان را به این فکر انداخته که از سرمای خشک زمستان سخت کویر توشه و بهره هایی به تابستان آورده و از آن استفاده کنند و یخ ایده‌آل ترین این ره آورد بود و با این نگرش یخدان‌های همچون عباس آباد حاجی، کبوترخان، نوش آباد و انار و غیره شکل گرفت. یخدان ها یا بهتر بگوییم یخچال ها ، چاله هایی هستند که یخ را درون خود از زمستان تا اواخر فصل تابستان نگه می داشتند تا مورد مصرف قرار گیرد و این محل ها وظیفه شان حفظ و نگهداری یخ با کمترین دما بود. ارزش آن نسبت به مدت زمان طولانی در نگهداری بوده و این یخدان ها حالت گنجی برای مردمان زمان خود بویژه در مناطق گرمسیر داشته است. سازه یخدان را چاله یخ به عمق ۱۰ تا ۱۵ متر، دیوار و حصار به ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ متر تشکیل می داد. پلان یخدان دایره ای و پوشش آن از خشت و ملات گل رس و به صورت گنبدی بلند است، و نمادی از معماری گذشتگان است.
یخدان عباس آباد حاجی در سده دوازدهم هجری قمری در دوره قاجار ساخته شده است. این یخدان دارای حصار بلند به ارتفاع ۱۲ متر در روستای عباس آباد حاجی واقع شده است. این بنای خیرالمنفعه توسط حاج آقا علی زعیم التجار رفسنجانی با مصالح خشت خام، آجر، کاهگل و با طرح معماری کم نظیر و فرم زیبایی بنا گردیده است. لازم به ذکر است پس از سال ها متروک ماندن این اثر تاریخی، امروزه آقای علی بزرگ که از پیشکسوتان زورخانه ای رفسنجان است، این یخدان را به زورخانه ای برای تمرین جوانان روستای عباس آباد حاجی تبدیل کرده است.
موقعیت مکانی
این یخدان در فاصله ۴ کیلومتری شرق رفسنجان در روستای عباس آباد حاجی، بر اصلی خیابان روستا واقع گردیده است.
منابع:
- شهرداری رفسنجان
- fa.wikipedia.org
- gardeshgari724.com
- dana.ir
