ارزوییه دارای دو دشت معروف به نامهای دشت ارزوییه و دشت صوغان است که هر دو توسط رشته کوههای زاگرس احاطه گردیده و از معروف ترین دشت های ایران به شمار می روند. این منطقه به لحاظ موقعیت خاص اقلیمی، سیاسی و فرهنگی مرکز ارتباطات تمدن های بزرگ ماوراءالنهر، بین النهرین و هندوچین بوده است. تپه یحیی نیز که از تپه های باستانی و ماقبل تاریخی ایران است در همین منطقه کشف شده و از مهم ترین کانون های تمدنی جنوب شرق ایران را به خود اختصاص داده است. این تپه حدود ۱۸ متر از سطح دشت پیرامون ارتفاع دارد و قطر آن ۱۷۸ متر است. در فاصله نزدیک و در دامنه این تپه رودخانه کیش شور قرار دارد که مهمترین عامل سکونت انسانها در این منطقه همین رودخانه بوده است. تپه یحیی بقایای شش دوره استقرار را در بر می گیرد که که قدیمی ترین آنها به اواخر دوره نوسنگی و جدید ترین آن به دوره ساسانیان تعلق دارد و از معدود تمدنهای رودخانه ای جهان است که همزمان با تمدن هلیل نمود عینی تمدن کهن و فراتر از تاریخ استان کرمان است.
تحقیقات نشان می دهد که این محل در دوران شکوفایی شهر بزرگی بوده و سربازخانه و قلعه نظامی داشته است. حفاری های انجام شده به وسیله کارلوفسکی باستان شناس امریکایی درسال ۱۳۴۳و کشف اشیاء جدید منجمله مجسمه ای که در موزه ایران باستان نگهداری می شود، حقایق تازه ای رانشان داد. لازم به یادآوری است که تمدن هلیل در طول ۴۰۰ کیلومتری مسیرخود گسترده بوده و از تپه یحیی یعنی شروع هلیل آغاز و تا جازموریان یعنی پایان آن ادامه داشته است. تپه یحیی بعلت سکونت مستمر انسان از دوران نوسنگی تا چند قرن پس از میلاد اهمیت خاصی داشته و زنجیر ارتباط فرهنگی جنوب شرق ایران بوده و دره سند را با مصر پیوند می داده است. بین هفت تا هشت هزار سال پیش مراکز روستا نشین در چند نقطه ایران، در منطقه باستانی جیرفت، تپه سیلک کاشان، شهر سوخته سیستان، تپه حصار دامغان، منطقه اوراتو آذربایجان، تپه گیان نهاوند، تپه یحیی و اطراف مرودشت وجود داشته است. اندک شهرها ی باستانی شامل شوش، تپه ملیان موهنجودارو تنها از لحاظ قدمت با «تپه یحیی» برابری دارند و اما سند یا کتیبه ای که نام واقعی و قدیمی این شهر را مشخص کند هنوز بدست نیامده است. این منطقه مرکز بسیاری از فعالیتهای صنعتی و هنری بوده و تکنیک های بکار رفته در تپه یحیی با کارهای مصریان باستان مشابهت دارد. در طول تاریخ مهاجرت های انسانی و جابجائی انسانها همواره به دلیل دستیابی به شرایط بهتر زندگی بوده و در دوران باستان این شرایط زندگی عبارت از آب فراوان و خاک حاصلخیز برای کشاورزی بوده است. ایران نخستین سرزمینی است که در آن مردم به استخراج و استعمال فلزات پی برده اند و تعدادی از نخستین کوره های ذوب مس در تل ابلیس مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد بدست آمده، قدیمی ترین فلزی که مورد استفاده انسان قرار گرفته مس بوده است.
این منطقه یکی ازبزرگترین کارگاه های انسان شناسی خاور میانه است. این تپه با داشتن سابقه بسیار در سکونت مستمر انسان در منطقه از دوران نوسنگی تا قرن ها پس از میلاد یعنی در دوره ساسانیان صحه گذاشته و ارتباطات تمدن جنوب شرق ایران با دره سند و مصر را نشان می دهد. آنچه از حفاری های این منطقه به دست آمده نشان از فعالیت های صنعتی و هنری ساکنان این منطقه دارد که بسیار به آثار مصر باستان شباهت دارد. بررسی ها نشان می دهند که در هزاره اول پیش از میلاد قوم جدیدی در منطقه حضور پیدا کرده اند. آثار و سفال های به دست آمده در این دوره شباهت بسیاری به آثار عصر آهن (هزاره اول قبل از میلاد) در شمال غرب ایران دارد. از دوره هخامنشی و دوره ساسانی نیز در این تپه آثاری کشف و به دست آمده، اما تپه یحیی بعد از دوره ساسانی متروک مانده و سکونت در آن متوقف شده است. در حفاری تپه های مجاور، مثل تپه دشت ده، آثاری مربوط به دوره اسلامی به دست آمده اما در تپه یحیی هیچ اثری بعد از دوره ساسانی دیده نشده است.
یافته های باستان شناسی
هیچ گورستانی تاکنون در تپه یحیی به دست نیامده و مشخص نیست که ساکنان این تپه مردگان خود را کجا و چگونه دفن می کرده اند. در کاووش های شکل گرفته در تپه یحیی تنها دو سه مورد جسد یافت شده که نمی توان از روی آنها قضاوت صحیحی در مورد دفن مردگان کرد. قدیمی ترین ساکنان تپه یحیی دیوار و اتاقهای خانه های خود را از خشتهای خام دست ساز بنا کرده بودند. آنها علاوه بر ادوات سنگی و استخوانی از ظروف سفالی بسیار کوچک خشنی نیز استفاده می کردند که به شکل ساغرهای کوچک و نیز خمره های بزرگ برای ذخیره مواد بکار می رفتند. آثار به دست آمده در تپه یحیی در هر دوره تاریخی قابل مقایسه با آثار تمدنی جاهای دیگر در دوران باستان است. از این رو به دلیل اهمیت این تپه ماقبل تاریخی و تاریخی برای تعیین قدمت واقعی آثار آن، برخی اشیای کشف شده در اختیار برجسته ترین باستان شناسان جهان قرار گرفت تا آزمایش های دقیقی روی آنها انجام شود.
تمدن این ناحیه نشان می دهد که همزمان با تمدن های آسیای غربی در جنوب شرق ایران، جوامع متمدن و پیشرفته ای زندگی می کرده اند. قدیمی ترین آثار و بقایای سکونت انسان که در این ناحیه به دست آمده عبارتند از قطعات استخوان، سنگ چخماق و ظروف سفالی ناهموار که از گل پخته درست شده است و با دست به آنها شکل داده اند. در میان استخوان حیوانات که از آن دوره باقی مانده، استخوان غزال و گوسفند و بز دیده می شود. در دوران بعد که تمدن پیشرفته تر است به مصنوعات فلزی و اشیاء ساخته شده از مس و مفرغ برمی خوریم که نشانگر این است که در این دوره با ذوب فلزات آشنایی پیدا کرده و می توانسته‌اند حداکثر حرارت را برای ذوب فلز ایجاد کنند.
برخی از لایه های به دست آمده از کاوش در تپه یحیی، مربوط به اواخر هزارهٔ چهارم پیش ازمیلاد بوده اند. تپه یحیی در دوران پیش ایلامی (موسوم به «تپهٔ یحیی دوران ۴»)روستایی بزرگ یا شهری کوچک (حدود سه هکتار) در منطقه ای با جمعیت کم بوده است. از کاوش ها بقایای بنایی بزرگ (با زیربنای ۵۰۰ مترمربع) حاصل شده که پنج اتاق داشته که در آنها آثار مرتبط با امور بازرگانی از جمله لوح های گلی پیدا شده است. دیوارهای این سازه از خشت های قالبی به ابعاد مختلف ساخته شده و داخل دیوارها برای جابجایی آب تنبوشه قرار گرفته است. باستان شناسان این سازه را نوعی «مقصدِ محصور» برای بازرگانان خارجی دانسته اند، چرا که بناهای مسکونی معاصر در این پشته وجود دارد که نشانگر وجود فرهنگ خاص بومی و متمایز از آثار فرهنگ های دیگر است. تعداد ۲۵ لوح نیاایلامی در تپه یحیی کشف شده است. نیاایلامی آغاز دوره ای از تاریخ ایلام است که بین سال های ۳۲۰۰ تا ۲۷۰۰ پیش از میلاد را شامل می شود.
همزمان با دوره چهارم يعني ۳۶۰۰ سال قبل از ميلاد، ايلاميان خط را اختراع كردند و خط همزمان در تپه يحيي رواج يافت. در اين دوره بناهای بزرگ تر و وسيع تري ساخته شده و داخل اتاق هاي اين دوره ۶ لوح گلي، ۲۴ مهر گلي و تعدادي نيز مهر استوانه اي، نوشته هايي به خط ايلامي مربوط به رسيد هاي اقتصادي بدست آمده است. كشف اين مهرها نشان از بالا بودن اقتصاد ساكنان شهر دارد و بنظر مي رسد كه اقتصاد آنان در اختيار زنان بوده است. از ميان آثار باقيمانده از دوره چهارم تعدادي ابزار و وسايل مفرغي نيز بدست آمده كه شباهت زيادي به اشياء مشابه در موهنجوداروي هندوستان، دره سند شرق پاكستان تا بين النهرين و شهر سوخته زابل دارد.
موقعیت مکانی
تپه یحیی در ۲۶۰ کیلومتری جنوب کرمان در دشت وسیع بخش صوغان از توابع شهرستان ارزوئیه قرار گرفته است.
جاذبه های گردشگری منطقه
تپه یحیی برای علاقه مندان به باستان شناسی بسیار جالب و دیدنی است. اطراف صوغان چشمه های بسیار و زیبایی است؛ زیارتگاه شاهزاده زکریا در دامنه کوه های جنوبی صوغان در کنار چندین چشمهٔ پرآب و باغ های زیبا است و چند سرو کهنسال و قطور نیز آنجا قرار دارد که از جاهای دیدنی و زیبای صوغان است. روستاهایی که در کوه های شمال شرق و شرق صوغان هستنند نیز با آب و هوای خوش و باغها و چشمه های پرآب، برای تفریح و گردش بسیار مناسب هستند.
منابع:
- فرمانداری ارزوئیه
- jazebeha.com
- lastsecond.ir
- fa.wikipedia.org
- yjc.ir
- kojaro.com
