شهرستان بیجار از شهرهای قدیمی و تاریخی استان کردستان است و قدمت آن به هزاره سوم پیش از میلاد مسیح بر می گردد که آثار باستانی و تاریخی با ارزش و فاخری در دل خود نهفته دارد. از جمله این آثار، بازار بیجار است که در مرکز شهر و در حد فاضل خیابان های توحید، فاضل و اردلان واقع شده و از بقایای بافت قدیمی شهر محسوب می شود. تاریخ بنای احداث بازار به دوران صفویه بر می گردد که در دوران زندیه در زمان حمله کریمخان زند به بیجار و کردستان و همچنین در جنگ جهانی اول و حمله روس ها در دوران قاجار مقداری زیادی از آن آسیب دید که مورد بازسازی قرار گرفت. مجموعه بازار آن شامل یک راسته طولانی شمالی –جنوبی و تیمچه‌ای بنام حاج شهباز و سرایی به نام سرای امیر تومان است. اکنون تعداد شانزده باب حجره از بافت معماری قدیم بازار در دو طرف راسته اصلی باقی مانده و مابقی حجره ها و راسته ها دستخوش تغییر شده اند. در پوشش مغازه ها از طاق و تویزه استفاده شده است. موقعیت جعرافیایی بیجار بر سر راه کردستان و آذربایجان موجب گردیده که این بازار، گستردگی و اهمیت ویژه داشته باشد و به علت قرارگیری در مسیر راه کاروان رو تجاری در گذشته از رونق قابل توجهی برخوردار بوده است. اين بازار ازلحاظ بافت تاریخی و رونق فروش صنایع دستی و سوغات محلي مورد توجه گردشگران است.
بخش های مختلف بازار
بازار سنتی و دیدنی بیجار به سه قسمت تقسیم می شود و بخش قدیمی تر آن، قسمت بالای بازار است که از دوران صفویه به جا مانده و شامل شانزده باب مغازه می باشد. طاق این بخش به صورت جناغی و با سنگ و ملات ساروج ساخته شده و دارای چهار سوقی بوده که در قدیم محل استقرار داروغه شهر بوده است. بخش های میانی و پایین بازار که ساخت آن به دوران قاجار بر می گردد از دیگر قسمت های بازار است که در جنگ جهانی اول به آتش کشیده شد و در سال های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ شمسی سقف ویران شده آن برداشته و سقف کنونی بر روی آن نصب شد. امروزه بازار افتخار نظام، که از قسمت های مهم بازار بیجار بوده است بدون سقف و به صورت کوچه های باریک با مغازه هایی در دو طرف خودنمایی می کند. قیصریه افتخار نظام در شرق بازار قرار دارد و با میدانچه پای قپان و حمام قدیمی بیجار ارتباط دارد و درب ورودی مسجد جامع نیز در این بازار واقع شده است.
تیمچه حاج شهباز سند قدمت بیجار گروس
در ضلع شرقی راسته بازار بیجار تیمچه ای به نام تیمچه حاج شهباز، تاجر بزرگ بیجاری قرار گرفته که اصل این تیمچه متعلق به دوران صفوی است و در دوران قاجار بازسازی شده است. این تیمچه در دوره قاجار متعلق به حاج شهباز، تاجر بزرگ گروس و امیر نظام گروسی و کافی الدوله امیرانی از شخصیت های برجسته و فاخر بیجار بوده است. تیمچه حاج شهباز از جنوب به مسجد جامع چسبیده و از طرف غرب با در ورودی دیگری به میدانچه پای قپان ارتباط دارد. طولش ۳۴ متر و عرض آن ۲۰ متر و ارتفاعش از بالای گنبدها ۷/۹۰ متر است. این تیمچه از دوازده حجره به صورت قرینه در دو ضلع جنوبی و شمالی تشکیل شده است. سقف تیمچه متشکل از چهار گنبد است که درون گنبدها با کاربری و آجرکاری زیبا تزیین شده است و در بدنه گنبدها روزنه هایی برای تأمین روشنایی تیمچه تعبیه شده اند. این روزنه ها از شاهکارهای نورپردازی هستند چون تمام روز به نحو مطلوبی نور خورشید را به تاریک ترین زوایای تیمچه و حجره های آن منتقل می کنند. برای تزئین سقف تیمچه از کاشی های کوچک رنگی استفاده شده که در ترکیب با آجرکاری ها زیبایی خاصی به آن داده است. از ویژگی های دیگر معماری این تیمچه تاریخی و دیدنی، در نوع قوس ها و کاربندی هایی است که در سقف آن اجرا شده، که در ترکیب با کاربندی ها، تصویر بسیار زیبایی پدید آورده است. این مکان هم اکنون توسط میراث فرهنگی و گردشگری مرمت شده و قرار است به همت مسئولان در آینده نزدیک به موزه تبدیل شود.
تیمچه و کاروانسرای امیر تومان
در ضلع غربی بازار سنتی و تاریخی بیجار سرای قدیمی وجود دارد که در زبان محلی به تیمچه امیر تومان معروف است و به علت مجاورت با پارکی کوچک، از موقعیت مناسبی در شهر برخوردار است. این سرا به صورت هشت و نیم هشت و در یک طبقه با مصالح، خشک، آجر و سنگ ساخته شده و در گذشته مکان مهم تجاری بوده است. در کنار این بنا، اثر دیگر ی به نام کاروانسرای امیر وجود دارد که در گذشته محل سکونت اعیان شهر بوده و دارای حیاطی بیضی شکل بوده است. کاروانسرای امیر نیز با توجه به نوع معماری و نقشه کاروانسرا نشان دهنده معماری دوران صفوی است که به احتمال زیاد در دوران علیرضاخان امیر تومان بازسازی کلی شده و به همین دلیل به نام تیمچه و کاروانسرای امیرتومان نامگذاری و معروف شده است. این مکان در هنگام حضور متفقین مکان استقرار نیروهای نظامی اشغالگران بوده و پس از آن نیز؛ سال ها پادگان نظامی و ژاندارمری بوده است. این تیمچه دارای ۶۵۰ مترمربع عرصه و ۵۰۰ مترمربع اعیانی و ساختمانی هشت ضلعی منظم با آجرهای قرینه است که تزئیناتی آجری در پوشش سقف دارد. هم اکنون از این مکان به عنوان اداره میراث فرهنگی و گردشگری بیجار استفاده می شود.
منابع:
- میراث فرهنگی و گردشگری کردستان
- fa.wikipedia.org
- farsnews.ir
