محوطه امامزاده عقیل یاسوکند مربوط به دوره سلجوقیان است و در حسن‌آباد یاسوکند، حاشیه جنوبی شهر واقع شده است. پلان این بنا مربّع شکل و ابعاد فضای داخلی آن ۶*۶/۵ متر است. در هر یک از اضلاع بنا، طاق نما و در گوشه ها فیلپاهایی به شکل دایره تعبیه شده است. از مشخّصات بارز معماری این بنا، آجرکاری پرکار با طرح ها و نوشته های مختلف است و عبارت «بسمله» آن خوانده شده است. در داخل ساختمان، تزئینات گچبری جالب و کتیبه هایی به خط کوفی است. کتیبه ها حاوی آیات قرآنی و احتمالاً زمان ساخت بنا است. گنبد بنا تخریب شده و نوع معماری و تزئینات به کار رفته، تاریخ احداث آنرا به دورة سلجوقیان نسبت داده و تداوم استفاده از آنرا در زمان ایلخانیان نشان می دهد. ساختمان امامزاده قابل مقایسه با امامزاده «باکندی» و بقعه «پیر» در تاکستان است و به ویژه، از نظر نماد های تزیئنی با بقعه پیر در تاکستان شباهت بسیار دارد. این بنا را می توان در شمار برترین بناهای دورة سلجوقی در ایران به حساب آورد.
ورودی بقعه در ضلع شمالی آن قرار دارد که بعد از ایوانی با سقف تیرپوش مسطّح و ستون دار به اتاقک مستطیل شکل راه می یابد که به عنوان ورودی دوّم به محل مقبره است. تزئینات آجرکاری روی بنا با طرح های زیگزاک و خفته راسته و نیز طاق های جناقی را می توان در این ناحیه دلپذیر یافت و در لابلای تزئینات سنگ قبرهای مرمرینی را که شواهدی ارزنده از قدمت امامزاده را در خود دارند، به چشم دید. راه پلّة باریک ورودی به پشت بام را در ضلع جنوبی امامزاده می توان یافت. از داخل پیشخوان ورودی نیز به داخل اتاقک سه پلّه عمودی است و کف بقعه مفروش آجری است و بدنة دیوار با گچ سفید کاری شده است. در جلویِ سه پلّة ورودی، درگاه کوتاهی است با طاق قوسی که به پیشخوان راه دارد. پیشخوان ورودی به اتاقک مقبره نیز دارای سقف تیرچوبی است و بدنه دیوارها دارای سقفی گهواره ای بوده که در زیرش فرورفتگی هایی طاق مانند تعبیه شده که در داخل آن قرنیس های گچی آنها را زینت داده اند. فرم کاربندی آجرها در این قسمت جالب توجّه است، بر روی تزئینات گچی و قرنیس ها می توان خطوطی از اشکال هندسی دید. آجرهای به کار رفته در این بنا چهارگوش و کوچک به ابعاد ۱۵*۱۰ سانتی متر می باشند که ضخامت آنها به ۵ و به ارتفاع ۷۵ سانتی متر می رسد و از کف این قسمت با سنگ تراش قرمز رنگ بدنه دیوارها را پوشانده است. در نعل درگاه ورودی به آستانه، از چوب استفاده شده و در اینجا هم یک پلّه عمودی به داخل مقبره دارد. کف این درگاه نیز دارای سنگ تراش قرمز رنگ است که در بدنه دوره پائین دیوارهای داخل مقبره نیز مورد استفاده واقع شده است.
پلان داخل امامزاده از خارج مربّع شکل دیده می شود اما در داخل طاق نماهای کوچکی بر روی چهار ضلع پدید آمده که به صورت قوس جناقی زده شده اند و باعث تبدیل مربّع به هشت ضلعی گردیده و سپس با بکارگیری قرنیس های کوچک ما بین زوایا هشت ضلع را به شانزده و سپس به دایره تبدیل کرده اند که پوش داخلی گنبد بر روی آن قرار داشته و پوش بیرونی نیز به صورت مخروطی بوده است که پس از فروریختن هر دو پوش در حال حاضر به صورت عرقچینی ساخته شده است. در ضلع غربی اتاق مقبره قبلاً دو طاق نما قرینه وجود داشته که به علّت فروریختن آنها و تعمیرات بعدی به حالت دیوار صاف درآمده است و فرم تقارن از بین رفته است. آجر کاری داخل بنا نیز جالب است و در طاق نماها می توان از فرم خفته راسته نیز یافت که به صورت زیگزاگ های کوچک جلو گر شده اند و این نوع تزئینات با استفاده از آجرهای کوچک تعبیه شده است. در برخی از این تزئینات می توان آجرکاری به صورت لوزی های درهم را یافت. در بالای یکی از قوس های جناقی روی طاق نماها می توان تزئینات گچی ریز و درشت که شامل اسامی الله، محمّد و علی و سایر کلمات عربی است یافت و در لابلای آجرها آجرکاری جالبی همراه با فرمهای تزئینی مرکّب از گچ و آجر ایجاد شده است. صندوق مقبره در ضلع شرقی اتاق نزدیک دیوار قرار دارد و معلوم نیست که چرا نظیر مکان های مذهبی زیارتی و امامزاده ها در وسط جای ندارد. این بنای ارزشمند به شماره ۱۹۳۱ ثبت آثار تاریخی و ملی رسیده است. به اعتقاد اهالی، امامزاده عقیل از فرزندان امام موسی کاظم (ع ) است. بر این اساس محمّد علی کوشا در کتاب سیمای بیجار گروس نسب این امامزاده را با هفت واسطه به امام هفتم منتهی می داند.
موقعیت مکانی
امامزاده عقیل در شهر حسن آباد یاسوکند از توابع بیجار و در ۶۵ کیلومتری شمال بیجار در مسیر جاده بیجار به زنجان قرار دارد.
منابع:
- khabarban.com
- fa.wikipedia.org
- seeiran.ir
